چرا کویر کاشان به روی گردشگران بسته شد؟

امید سلیمی بنی: دادستان آران و بیدگل در نزدیکی کاشان حکم کرده تورهای گردشگری که برای استفاده از جاذبه های کویر مرنجاب واقع در جنوب تهران، حرکت می کنند، حق ورود به کویر را ندارند. این در حالی است که سالانه هزاران نفر از مناطق کویر مرکزی ایران، از جمله کویرهای مصر، مرنجاب، شهداد، محمد آباد و جندق دیدن می کنند، ولی تاکنون بستن کویر به روی مردم، سابقه نداشته است. بررسی تعامل گردشگران و مردم بومی در این قسمت از استان اصفهان نشان می دهد مردم مذهبی و سنتی مناطق اطراف کاشان، نمی توانند رفتارهای برخی از گردشگران را که بر خلاف آداب و رسوم و سنن خود می دانند، تحمل کنند. برخی از ساکنان محلی تهدید کرده اند در صورتی که گردشگران، خلاف شئونات اجتماعی آنان رفتار کنند، با گردشگران غیر بومی مقابله خواهند کرد و در این میان، دادستان منطقه، چاره را در بستن کویر به روی مردم دیده است. به گزارش ایسنا، برخی از تورگردانان، هنگام ورود اتوبوسهایشان به کویر مرنجاب، با ممانعت نیروی انتظامی مواجه شده اند و ماموران، با برخورد نامناسبی، آنها را از کویر رانده اند. محمد منظرپور، تورگردانی که اتوبوس حامل گردشگران وی، هفته گذشته توسط پلیس در ورودی کویر، متوقف شد، می گوید: "برخورد نیروی انتظامی مستقر در جاده‌ی کویر مرنجاب با گروه ما بسیار نامناسب بود. بنابراین به آن مأمور اجرایی معترض شدیم که وقتی منطقه‌ی وسیعی مانند کویر مرنجاب بسته می‌شود، باید اطلاع‌رسانی شود، چون مردم برای این سفر هزینه می‌کنند و وقت می‌گذارند؛ ولی برخورد این مأمور با ما درست و محترمانه نبود." به گفته این فعال گردشگری، دادستان شهرستان آران و بیدگل به وی و همراهانش که دارای مجوز برگزاری تور از سوی دانشگاه آزاد بوده اند، گفته مردم محلی خواسته‌اند، از ورود گردشگران و مسافران به مرنجاب جلوگیری شود، وگرنه خودشان با آن‌ها برخورد می‌کنند و او هم صلاح را در مسدود کردن جاده‌ی کویر مرنجاب دیده است. اکنون پس از مناطق شمال کشور که پلیس و سایر نهادهای نظامی، نظارت دقیقی بر نحوه رفتار گردشگران در سواحل دریا و جنگلها دارند، کویرها نیز به صف مناطق ممنوع گردشگری اضافه شده است. پیش از این، نیروی انتظامی در مناطق پرترددی مانند ساحل دریای مازندران و جنگلهای استانهای شمالی، طرحهای موسوم به پاکسازی ساحل دریا را به اجرا درآورده بود، ولی تاکنون خبری از برخورد انتظامی و ممانعت از ورود گردشگران به کویرها، منتشر نشده بود. تعارض گردشگران و مردم بومی ایران تاکنون نمونه های زیادی از برخورد گردشگران و مردم بومی در ایران گزارش شده است. بارها رفتار برخی از گردشگران که مناسبات اجتماعی را رعایت نمی کنند و برای مردم محلی، ایجاد دردسر می کنند، باعث ایجاد واکنش در مردم شده و برخوردهایی از این دست، به مجامع رسمی و منابر نماز جمعه نیز رسیده است. چندی پیش، امام جمعه رامسر، از مسئولان انتظامی، خواست برخوردهای شدیدتری را بر علیه گردشگرانی اعمال کنند تا هنجارهای اجتماعات محلی را می شکنند. با این وجود، تاکنون ممانعت از حضور تورهای گردشگری در مناطق آزاد و عرصه های ملی، به این صورت توسط مقامات قضایی و انتظامی سابقه نداشته است. از طرف دیگر، کارشناسان صنعت گردشگری می گویند حضور گردشگران در مناطق بومی، باعث تقویت اعتماد به نفس آنها و فرهنگی بومی شان خواهد شد، زیرا وقتی مردم محلی مشاهده کنند که گردشگران به فرهنگ آن‌ها با دیده‌ی تحسین می‌نگرند، احساس مباهات به فرهنگ خودی در آن‌ها تقویت یا حتی زنده می‌شود. این نکته به ویژه در مورد برخی از جوامع سنتی صدق می‌کند که دستخوش رشد شتابان و دچار از دست رفتن حس اعتماد به فرهنگ خودی شده‌اند. در هزاره سوم، توسعه‌ گردشگری فرصت‌هایی را برای برقراری مبادلات فرهنگی میان گردشگران و مردم محلی فراهم می آورد تا به‌ این ترتیب، دو طرف با فرهنگ یکدیگر بیشتر آشنا شوند و به‌تدریج به فرهنگ هم احترام گذارند. مبادلات فرهنگی حاصل از گردشگری سبب وسیع‌تر شدن افق اندیشه‌ی طرفین، کاهش پیشداوری‌ها و نزدیک‌تر شدن انسان‌ها به یکدیگر می‌شود. بسیار دیده شده است به دلیل رفتارهای ناپسندی که برخی گردشگران در جوامع محلی از خود بروز می دهند، مردم بومی، عطای درآمدهای حاصل از گردشگری را به لقای آن بخشیده و خواستار خروج گردشگران از محیط زندگی خود شده اند. از طرف دیگر، آسیبهای گردشگران بر جوامع محلی، پوشیده نیست. برخی از اقلیمهای بومی که مقصد گردشگری در ایران قرار گرفته اند، با توجه به شکنندگی خاص میراث فرهنگی شان ممکن است، با توسعه‌ گردشگری صدمه فراوانی ببیند و اصالت الگوهای فرهنگی مردم محلی کم شود. مردم محلی که به شیوه‌ی سنتی زندگی می‌کنند، می‌توانند در تماس با گردشگران برای همیشه دچار استحاله شوند. ممکن است دیدار بیش از حد گردشگران از مکان‌های تاریخی و باستانی مهم سبب ویرانی تدریجی آن‌ها شود. این ویرانی ممکن است، ناشی از بی‌توجهی به ظرفیت‌پذیری محل یادشده باشد یا حاصل فعالیت‌های سودجویانه‌ی گردشگران نافرهیخته باشد. همچنین ممکن است به‌واسطه‌ی افراط در ایجاد جذابیت گردشگری، برخورد بیش از حد تجارت‌مآبانه‌ای که با جلوه‌های فرهنگی در مقاصد گردشگری صورت می‌گیرد، اعتبار و اصالت مناسک مذهبی، عادات و سنن، جشن‌ها، صنایع دستی، موسیقی، رقص و دیگر الگوهای فرهنگی به‌واسطه‌ی ارائه‌ی نامناسب و ناشایست آن‌ها به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری از دست برود و به عبارتی ارزش‌های محلی مبدل به کالا شود. از سوی دیگر به‌واسطه‌ خصایص مصرفی گردشگری، مردم مقاصد گردشگری، به خصوص جوانان دچار عارضه‌ی تشبه به بیگانگان شوند و از الگوهای رفتاری و پوشاکی گردشگران تقلید کنند، تقلیدی که بدون شناخت تفاوت پیشینه‌های فرهنگی و موقعیت اجتماعی، اقتصادی گردشگران صورت می‌گیرد. همچنین ممکن است به‌واسطه‌ی نامتوازن شدن تبادلات میان گردشگران و مردم محل، رفتارهای ضد اجتماعی در جوانان بروز کند. در برخی از پژوهشها، رد پای آسیبهای اجتماعی مانند اعتیاد و بزهکاری به دلیل حضور گردشگران نامناسب نیز دیده شده است.