معتادان خیابانی ساماندهی می‌شوند؟/ 40 درصد جرایم محصول معتادان خیابانی است/ 28 درصد معتادان فوت شده زن هستند

سرویس اجتماعی فردا - شاهرخ صالحی کرهرودی : با تصویب قانون جدید مبارزه با مواد مخدر، تعریف جرم انگاری از معتادان برداشته شد اما با تقسیم معتادان به معتادان خودمعرف و معتادان متجاهر، الزامات و شرایط خاصی برای گروه‌های معتاد در نظر گرفته شد. در واقع یکی از مهمترین دستاوردهای قانون جدید بیمار انگاری معتادان خود معرف و جرم انگاری معتادان متجاهر بود. اما قانون برای این دو دسته از معتادان احکام خاصی را مقرر کرده است که باید بر اساس شرایط هر معتاد برای آنها اجرا شود.

تکلیف قانون برای برخورد با معتادان

اولین دسته‌ای در قانون برای آنها شرایطی را تعیین کرده، معتادان خود معرف است. البته قانون از لفظ خود معرف به صراحت استفاده نکرده و با تعریف این دسته، به همین منظور نظر داشته است. بر اساس اصلاحماده 15 قانون، معتادانی که با مراجعه به مراکز دولتی یا خصوصی نسبت به ترک اعتیاد و اخذ گواهی تحت درمان و کاهش آسیب اقدام کنند از تعقیب کیفری معاف هستند و در غیر این صورت مجرمند. البته قانونگذار در این ماده تاکید کرده است که «وزارت رفاه و تأمین اجتماعی موظف است هزینه‌های ترک اعتیاد را مشمول بیمه‌های پایه و بستری‌ قرار دهد و دولت هم مکلف به تامین اعتبارات لازم در لوایح بودجه سالانه است.»

این ماده بیشتر ناظر به معتادانی است که با میل و اراده خود برای ترک اعتیاد مراجعه کرده‌اند و با این روش هم شناسایی شده و هم تحت درمان قرار می‌گیرند. این شرایط از گذشته برای معتادان وجود داشته و معتادانی که در حال ترک بودند، بر اساس یک رویه جاری تحت تعقیب قرار نمی‌گرفتند که البته با اصلاح قانون، این امر مورد تاکید قانونگذار هم قرار گرفت. اما دعوای اصلی در خصوص معتادانی است که نه تنها برای ترک مراجعه نمی‌کنند بلکه دارای وضعیت رقت باری بوده و امنیت اجتماعی را به مخاطره می‌اندازند.

به موجب ماده 16 قانون مبارزه با موادمخدر و سه تبصره مربوط به آن، معتادان به مواد مخدر و روان‌گردان و متجاهر به اعتیاد با دستور مقام قضایی از یک تا سه ماه در مراکز دولتی و مجاز درمان نگهداری می‌شوند و بنا به نظر مقام قضایی تمدید این مدت بلامانع است که با درخواست مراکز مذکور، معتادان موضوع این بند مکلف به اجرای تکالیف مراقبت بعد از خروج هستند.

همچنین بر اساس تبصره دیگر ماده 16مقام قضایی می‌تواند برای یک بار با اخذ تأمین مناسب و تعهد به ارائه گواهی نسبت به تعلیق تعقیب به مدت 6 ماه اقدام و معتاد را به یکی از مراکز موضوع ماده مزبور معرفی کند و مراکز مذکور موظفند ماهیانه گزارش روند درمان معتاد را به مقام قضایی یا نماینده وی ارائه کنند.

البته قانونگذار تاکید کرده است که توقف تعقیب این معتادان در صورت تائید درمان و ترک اعتیاد خواهد بود و گرنه این روند تا زمان ترک فرد معتاد ادامه پیدا می‌کند.

اگرچه با تصویب اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام در آذرماه 89 و به خصوص اصلاح مواد 15 و 16 گام‌های مهمی برای کمک به ترک اعتیاد معتادان برداشته شد اما مشکل از جایی شروع شد که مراکزی برای نگهداری معتادان متجاهر که به کمپ‌های ماده 16 معروف شدند وجود نداشت و این تازه اول ماجرا بود.

آنگونه که وزیر کشور و دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید، در ابتدای دولت یازدهم یعنی حدود 2 سال قبل تنها ظرفیت نگهداری 400 معتاد در کمپ‌های ترک اجباری وجود داشته است. یعنی در مدت 2.5 سال از اجرای قانون تنها امکان نگهداری 400 معتاد متجاهر از خیل معتادان متجاهر در کشور وجود داشته است. البته وزیر کشور می‌گوید این رقم حالا به شش هزار ظرفیت رسیده است و قرار است بیشتر از اینها هم بشود ولی حتی با وجود افزایش 15 برابری ظرفیت این مراکز بازهم مشکلات جدی در خصوص معتادان متجاهر وجود دارد.

چند معتاد متجاهر داریم؟

آنگونه که وزیر کشور گفته است تنها در تهران حدود 12 تا 15 هزار معتاد متجاهر و کارتن خواب وجود دارند که البته با توجه مسئولان عمده معتادان متجاهر در تهران هستند و اکثر معتادان شهرستانی هم برای گذران به تهران می‌آیند. هوشیار، مدیر عامل سازمان رفاه،‌ خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران هم که سازمانش عهده‌دار جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها و معتادان در شهر تهران است می‌گوید: تهران 15 هزار کارتن خواب دارد که البته 90 درصد کارتن‌خواب‌ها معتاد متجاهر هستند.

شاید بزرگترین مشکل پایتخت پراکنده بودن کلونی تجمع معتادان است. از دره فرحزاد گرفته تا شوش و مولوی و حتی خاوران! هوشیار در خصوص آغاز ساماندهی معتادان خیابانی از منطقه 12 تهران می‌گوید:‌ مداخلات خیابانی خود را در کلونی‌های آسیب با محوریت منطقه 12 آغاز می‌کنیم. قطعاً آسیب‌های اجتماعی قابل حرکت است، اگر یک جا عمل شود و جای دیگر عمل نشود این آسیب‌ها به نقطه دیگری منتقل می‌شود از این رو کلونی‌های آسیب را در تهران شناسایی کردیم و به صورت همزمان در کلونی‌های مختلف از دره فرحزاد تا منطقه 12 و اتوبان‌های پرترددی که در رفیوژ‌های میانی آن معتادان متجاهر قرار دارند، عمل می‌کنیم .

هوشیار تصریح می‌کند : ستاد مبارزه با مواد مخدر 6 هزار ظرفیت برای معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها از طریق وزارت کشور را به ما اعلام و ابلاغ کرده‌اند و ما نیز بخشی از آنها را در اختیارشان گذاشته‌ایم اما معتقد هستیم که ماده 16 راهکار مناسبی برای مبارزه با معتادان متجهار در شهرها نیست ضمن اینکه در حال حاضر در جریان اجرای فاز یک طرح متوجه شد‌ه‌ایم که 60 درصد معتادان متجاهر از شهرهای کوچک و روستاها به تهران آمده‌اند و به خاطر کار درگیر موضوعاتی از این دست شده‌اند .

40 درصد جرایم محصول معتادان

قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در خصوص آسیب‌های حضور معتادان متجاهر می‌گوید: عامل اصلی 40 درصد جرایم خرد معتادان متجاهر هستند زیرا هر زمان این دسته از معتادان جمع آوری می‌شوند با کاهش مقطعی آمار جرایم خرد مواجه می‌شویم .

جزینی با تاکید براینکه 60 درصد طلاقها و 65 درصد کودک آزادی و همسرآزاری ها ناشی از مصرف مواد مخدر است گفت:‌ وقوع انواع جرایم ناشی از سوءمصرف مواد مخدر این موضوع را به یکی از سیاستهای اصلی مقابله تبدیل کرده است.

البته کار، تنها به جمع‌آوری معتادان ختم نمی‌شود نکته جالب توجه این است که بخشی از کارتن‌خواب‌های تهرانی زن هستند و چون جایی برای نگهداری زنان وجود ندارد کار بسیار دشوارتر است. تنها مرکز نگهداری زنان بی‌خانمان در تهران مربوط به سامان سرای لویزان است که البته تمام زنان حاضر در آن، با حکم قضایی آنجا هستند تا تکلیفشان روشن شود. نکته اساسی این است که بهزیستی به عنوان متولی ساماندهی زنان خیابانی جایی برای نگهداری از این افراد ندارد و به تبع شهرداری تا حدی عهده‌دار تکفل اینها شده است.

رشد آمار مرگ و میر معتادان

در سه ماهه نخست سال جاري آمار تلفات سوءمصرف مواد در كشور با رشد 5.4 درصدي مواجه بود. در اين مدت 666 نفر بر اثر اعتياد جان خود را از دست دادند اين در حالي است كه آمار تلفات سوءمصرف مواد در مدت مشابه سال قبل 632 نفر بوده است.

به گزارش اداره كل روابط عمومي و امور بين‌الملل سازمان پزشكي قانوني كشور، در سه ماهه ابتدايي سال جاري از كل تلفات سوءمصرف مواد 596 نفر مرد و 70 نفر زن بودند. در اين مدت استان‌هاي تهران با 186، خراسان رضوي با 90 و اصفهان با 48 فوتي به ترتيب بيشترين آمار تلفات سوءمصرف مواد را داشته‌اند.

بر اساس بررسي هاي صورت گرفته دلايل مرگ متوفيان سوء مصرف مواد در 347 مورد مسموميت حاد، 220 مورد عوارض طولاني مدت و 99 مورد مرگ ناشی از مصرف مواد روان‌گردان گزارش شده است.

آمار مرگ های ناشي از سوءمصرف مواد در كشور از سال 1386 تا 1392 با روندي نزولي مواجه بود. اما از سال گذشته اين آمار سيري افزايشي در پيش گرفت به نحوي كه آمار كلي تلفات اعتياد با در سال 1393 نسبت به سال قبل از آن رشد يك درصدي و آمار تلفات اعتياد در زنان با رشد 28.3 درصدي مواجه شد. در سال جاري نيز اين آمار همچنان روند افزايشي دارد.

بیشتر معتادان کارتن خواب به دلیل وضعیت رقت باری که دارند از ایدز و هپاتیت و بیماری‌های دیگر رنج می‌برند. درد اعتیاد هم که بجای خود! ولی به نظر می‌رسد دولت باید فورا ظرفیت‌های لازم را برای نگهداری معتادان کارتن خواب ایجاد کند. از حدود یک میلیون و 300 هزار معتادی که طبق آمارهای رسمی در کشور وجود دارند، شاید حدود 50 هزار نفرشان معتاد کارتن خواب باشند که قابل درمان و پیگیری هستند و بقیه هم از طریق مراکز خود معرف امکان درمان داشته باشند اما هرچه هست باید کاری کرد آنهم به فوریت!