خطر سرايت اختلاف بررسي برجام به انتخابات

جوان: زماني كه در وين جمع‌بندي مذاكرات ايران و كشورهاي 5+1 درباره برجام به نقطه نهايي خود رسيد و متن توافق براي تأييد نهايي به پايتخت‌هاي ايران و امريكا فرستاده شد، اظهارنظرهاي گوناگوني درباره اين توافقنامه در محافل داخلي كشور مطرح مي‌شد.

برخي برجام را يك پيروزي بزرگ و عده‌اي ديگر آن را نقطه‌اي تاريك در تاريخ ديپلماسي ايران مي‌دانستند، در اين ميان برخي ديگر از موضعي بينابيني درباره نتايج مذاكرات سخن مي‌گفتند. اختلاف درباره نتايج مذاكرات امري قابل پيش‌بيني و جدي بود، ولي در اين ميان آنچه بيش از همه جاي نگراني داشت، تبديل شدن اين اختلاف نظرها به منازعه‌اي درباره برجام بود.

اين همان نگراني‌اي بود كه رهبر معظم انقلاب اسلامي در جمع سفراي كشورهاي اسلامي در روز عيد فطر و اندكي پس از پايان جمع‌‌بندي مذاكرات هسته‌اي به آن پرداختند.

ايشان در آن ديدار با تأكيد بر اينكه نسخه‌ راه‌حل مشكلات دنياي اسلام و همچنين هر يك از كشورهاي اسلامي به‌طور جداگانه، حفظ وحدت و يكپارچگي است، خاطرنشان كردند: ملت ايران نيز بايد متحد باشد و قضاياي هسته‌اي نبايد زمينه‌ساز دودستگي در كشور شود زيرا موضوع هسته‌اي به‌وسيله‌ مسئولان مربوطه‌ خود در حال پيگيري است و مسئولان به‌دنبال منافع ملي هستند.

با اين حال به نظر مي‌رسد، به رغم تأكيد رهبري بر عدم هرگونه دودستگي در خصوص موضوع هسته‌اي و محقق شدن نسبي اين مسئله در سطح جامعه بررسي برجام در مجلس شوراي اسلامي تأثيرات فراواني داشته است كه مي‌توان آن را به وضوح در ميان اصولگرايان مشاهد كرد.

مجلس در مذاكرات حضوري ندارد

شايد بحث اختلاف در موضوع بررسي برجام در مجلس شوراي اسلامي به حضور جدي نمايندگان مجلس در جريان مذاكرات باز مي‌گشت؛ زماني كه برخي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي بر اين موضوع تأكيد مي‌كردند كه بايد مجلس حضوري سازنده در جريان مذاكرات داشته باشد.

گرچه از مجلس شوراي اسلامي علي لاريجاني به عنوان عضوي از شوراي عالي امنيت ملي در جريان كامل مذاكرات قرار داشت اما به نظر نمي‌رسد كه حضور لاريجاني توانسته باشد به طور كامل مجلس را راضي كند. در نهايت اصرار نمايندگان بر اضافه شدن علاء‌الدين بروجردي رئيس كميسيون امنيت ملي به كارگروهي منجر شد كه وظيفه رسيدگي به مذاكرات هسته‌اي را بر عهده داشت.

با اين حال در نهايت مشخص شد كه اين كارگروه نيز بعد از مدتي به حال نيمه تعطيل درآمده و در نهايت در اواخر مذاكرات بود كه بار ديگر اين كارگروه به كار خود ادامه داد.

شايد حضور در جريان مذاكرات مسئله‌اي بود كه از سوي بخشي از نمايندگان قابليت صرف نظر كردن را داشت، اما در اين ميان بحث بررسي دقيق توافق نكته‌اي بود كه از نظر بسياري از نمايندگان قابل چشم‌پوشي نبود و از سوي ديگر نيز تصويب لايحه نظارت بر توافق هسته‌اي از سوي كنگره امريكا سبب شد تا بحث حضور فعال‌تر مجلس شوراي اسلامي نيز در جريان بررسي توافق مورد تأكيد قرار بگيرد.

با اين حال حتي زماني كه جمع‌بندي توافق به صورت رسمي اعلام شد، هنوز كشاكش بر سر بررسي توافق در مجلس ادامه داشت. علي لاريجاني رئيس مجلس شوراي اسلامي كه عملاً بزرگ‌ترين فراكسيون مجلس موسوم به فراكسيون رهروان را رهبري مي‌كرد، تمايل فراواني را براي بررسي اين موضوع در شوراي عالي امنيت ملي از خود نشان مي‌داد؛ مسئله‌اي كه دولت هم تمايل فراواني به آن داشت و حتي حسن روحاني رئيس‌جمهور اسلامي ايران طي يك نشست خبري در اين باره اين گونه پاسخ گفت: به مجلس فرستاده شدن برجام معنايش اين است چيزي كه رئيس‌جمهور تا كنون امضا نكرده است، رئيس‌جمهور آن را امضا كند و معناي ديگرش آن است چيزي كه وزير خارجه تا كنون آن را امضا نكرده، امضا كند و اين در ادامه به مجلس برود و به تصويب برسد، يعني با اين اقدامات تنها براي خودمان الزامات ايجاد مي‌كنيم كه هيچ كشوري اين كار را انجام نداده است.

بقيه رئيس‌جمهورها و وزراي خارجه كشورهاي ديگر هم امضا نكرده‌اند كه ما بخواهيم اين كار را بكنيم. چرا ما مي‌خواهيم يك فشاري را از لحاظ حقوقي بر مردم ايران وارد كنيم؛ فشاري كه ما هيچ الزام و نيازي به آن نداريم... ما در گذشته هم تفاهماتي در زمينه هسته‌اي داشتيم كه مي‌توان به توافق پاريس و بيانيه سعدآباد اشاره كرد كه هيچ‌كدام به مجلس فرستاده نشد و هيچ‌كس هم نگفت كه چرا به مجلس نرفت و اين متن برجام هم همانند همين بحث‌هايي است كه مطرح شد.

اين در حالي بود كه كميسيون برجام نيز كار خود را براي بررسي متن توافق آغاز كرده بود، اما در اين ميان هنوز تكليف نهايي اين مسئله روشن نشده بود كه در نهايت رهبر معظم انقلاب اسلامي بر ضرورت بررسي برجام در مجلس تأكيد كردند.

ايشان در ديدار با اعضاي خبرگان اين گونه بيان داشتند: يك بحثي كه امروز وجود دارد بحث مجلس است، وضع حقوقي و قانوني و مانند اينها را كساني كه اهل اين مسائل هستند بايد بررسي كنند و ببينند كه اقتضائات حقوقي و آنچه الزامات حقوقي اين مسئله است، چيست و طبق همان بايست عمل بشود، ما وارد آن نمي‌شويم، لكن آنچه از نگاه كلي من عرض مي‌كنم - كه به آقاي رئيس‌جمهور هم اين را عرض كرده‌ام- [اين است كه‌] به نظر ما مصلحت نيست كه ما مجلس را از اين قضيه بركنار بداريم.

به نظر مي‌رسيد كه اين سخنان رهبر معظم انقلاب مي‌تواند مجوزي براي حركت قدرتمندتر اصولگرايان در جهت بررسي برجام باشد، اما ادامه اين روند نشان داد كه اختلاف نظرها فراتر از آن است كه بين دو طرف قابل مديريت باشد.

اختلاف‌نظر عميق‌تر مي‌شود

اختلاف نظر بين دو طيف فراكسيون اصولگرايان در مجلس از همان زمان آغاز كميسيون بررسي برجام در نحوه انتخاب اعضا بين دو طرف خود را نشان داد. چينش اعضاي كميسيون برجام چيزي نبود كه دو طرف بتوانند از آن كوتاه بيايند ولي اين مسئله با يك تقسيم معقولانه حل‌و‌فصل شد.

در اين ميان آغاز به كار كميسيون برجام و مسائل مطرح شده در زمان بررسي آن نشان داد كه ديگر نمي‌توان با چنين تدبيري اين گونه مسائل را حل و فصل كرد. تفاوت نوع نگاه به مسائل و به خصوص اختلاف نظر بر سر پاسخگويي تيم‌هاي مختلف در نهايت به آنجا انجاميد كه در زمان ارائه گزارش ارزيابي نهايي گزارش برجام توسط كميسيون مربوطه پنج نفر از اعضاي آن تدوين صحيح اين گزارش را رد كردند.

اين اختلاف در نهايت در زمان تصويب طرح برجام به اوج خود رسيد. اوج اين اختلاف نظر زماني بود كه علي لاريجاني خطاب به حدادعادل گفت: مگر ما صحبت نكرديم كه سه نفر از فراكسيون اصولگرايان و سه نفر از كميسيون رهروان بنشينند و طرحي را آماده كنند. آقايان زارعي، بذرپاش، توكلي، حقيقت‌پور و بروجردي دو جلسه گذاشتند و در جلسه نهايي من هم بودم و نهايي شد.

كاظم جلالي رئيس فراكسيون رهروان به تشريح خلف وعده طرف مقابل مي‌پردازد و مي‌گويد: «متأسفيم كه دوستان هميشه سخن از وحدت مي‌زنند اما در بزنگاه‌ها عمل نمي‌كنند. ما همواره براي اين وحدت پيشگام شده‌ايم اما هر گام وحدت‌آميزي كه برمي‌داريم در انتها ما از همديگر دورتر مي‌شويم چون دوستان در فراكسيون اصولگرايان به مذاكرات و گفت‌وگو وفادار نيستند.»

در اين ميان زاكاني نيز در گفت‌و‌گو با تسنيم به اين مسئله مي‌پردازد كه نظر فراكسيون اصولگرايان در طرح پيشنهادي توسط فراكسيون رهروان ناديده انگاشته شده است. در نهايت با فشار رئيس مجلس طرح برجام در طول 20 دقيقه و بدون مطرح شدن هيچ كدام از نظرات پيشنهادي تصويب مي‌شود.

زخم برجام بايد ترميم شود

طرح برجام بالاخره تصويب و با تأييد شوراي نگهبان به قانون تبدل شده است، اما سؤالي كه در اين ميان مطرح است اينكه آيا اختلاف بين اصولگرايان در مورد تصويب برجام پايدار خواهد ماند.

به نظر مي‌رسد اگر اختلاف نظر بر سر برجام همچنان ادامه پيدا كند، بايد شاهد باشيم كه آخرين ضربه كاري به اتحاد اصولگرايان وارد آمده است؛ اتحادي كه اگر شكل نگيرد امكان تكرار انتخابات 92 در آن وجود دارد. اصولگرايان بايد بسيار زودتر در فكر ترميم اختلافات برجام باشند، وگرنه بايد منتظر ضربات هولناك‌تري باشند.