آب انبار رستم گیو یزد +عکس
کجارو: آب مایه‌ی حیات بشر، از اهمیتی ویژه و جایگاهی فوق‌العاده برخوردار است. در سرزمین‌هایی که ساکنین آن، با آب و هوایی خشک و کویری روبرو هستند، حضور آب‌انبارها که نقش مهمی در تامین آب مورد نیاز مردم ایفا می‌کرد، بسیار مهم بوده‌است. آب‌انبار گیو استان یزد از جمله آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود که با شماره‌ی ۱۸۲۹ به ثبت ملی رسیده‌است. با ما همراه باشید تا اطلاعاتی جامع در مورد معماری و تاریخچه‌ی این اثر تاریخی در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.
تاریخچه ی آب انبار گیو یزد
همانگونه که می‌دانید، ذخیره‌ی آب، این ماده‌ی ارزشمند، بسیار ضروری و از مهم‌ترین اصول زندگی ساکنین مناطق کم‌آب به شمار می‌آید. گذشتگان برای رفع این مشکل، اقدام به ساخت بناهایی کرده که به آب‌انبار (در مناطق مختلف حوض، برکه، مرغی، مرغک، منبع و انبار ازجمله نام‌های دیگری است که برای آب‌انبار استفاده می‌شود) شهرت یافته‌اند. درواقع می‌توان این بناها را نمونه‌ای از هنر و ابتکار مردم دوران کهن درنظر گرفت. مکان‌هایی که به صورت سرپوشیده و اغلب در زیرزمین به گونه‌ای ساخته‌شده‌اند که در فصول مختلف سال، بوسیله‌ی آب باران یا جویبارها، پر می‌شوند.
پرواضح است که آب‌انبارها نقش بسزایی در تامین آب مصرفی مردم این نواحی ایفا کرده‌اند. کشور ایران نیز با اقلیم و جغرافیای خاص خود، در بسیاری از مناطق با کمبود آب مواجه بوده که خود دلیلی است بر ایجاد و ساخت آب‌انبارهای متعدد که امروزه برخی از آن‌ها به دلیل قدمت و نوع معماری به کار رفته در ساخت آن‌ها، از شهرت و اهمیتی جهانی برخورداراست. استان یزد از جمله شهرهای کویری با اقلیمی گرم و کم‌باران است که ساکنین آن از دیرباز، تهیه‌ی آب شرب مصرفی خود را در اولویت برنامه‌های روزانه‌ی خود، قرار داده‌اند. آب‌انبار گیو این استان، یکی از چندین آب‌انبار ساخته شده در این منطقه از کشور محسوب می‌شود که متعلق به دوران حکومت پادشاهان قاجار بوده و در ۱۵ دی ماه ۱۳۷۵ با شماره‌ی ۱۸۲۹ عنوان یکی دیگر از آثار ملی ثبت شده را از آن خود کرده است.
طبق مستندات تاریخی، به نظر می‌رسد که این آب‌انبار در اوایل جنگ جهانی اول و در سال ۱۳۲۰ تاسیس شده است. طبق نقل قول‌ها مدت زمان ساخت این بنای تاریخی، در حدود ۲ سال به طول انجامید که هزینه‌ی احداث و ساخت آن، توسط رستم گیو (ارباب رستم گیو، بانی و موسس بنیاد خیریه‌ی گیو، رئیس انجمن و نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس شورای ملی و سناتور مجلس سنا است که در کارنامه‌ی فعالیت‌های اجتماعی خود، ساخت چندین آب‌انبار، درمانگاه، مدرسه و مجتمع فرهنگی اجتماعی را به یادگار گذاشته‌است)، نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس شورامی ملی وقت، تامین شده‌است.
گفته می‌شود که معماری آب‌انبار گیو که به رستم گیو نیز شهرت دارد، به عهده‌ی حاج محمدابراهیم خرمشاهی بوده و ارباب جمشید امانت نیز، وظیفه‌ی بازرسی و نظارت بر ساخت را در دستور کار خود داشته است. متاسفانه امروزه به دلیل خشک شدن قنات‌های استان یزد، آب‌انبار رستم گیو نیز همانند بسیاری دیگر از این بناها، از داشتن آب محروم بوده و مسئولان برای تامین آب مورد نیاز ساکنین این استان، از آب لوله‌کشی شهری استفاده می‌کنند.
معماری آب‌انبار رستم گیو یزد
آب‌انبارها نوعی از مخازن سرپوشیده‌ی آب تلقی می‌شوند که در ارتفاعی پایین‌تر از سطح زمین، برای تامین آب مصرفی مردم توسط آب رودخانه‌ها و قنات‌ها، ساخته شده‌اند. در گذشته، آب‌انبارها به دو نوع همگانی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شدند. نوع اول معمولا در محله‌ها و کاروانسراها به صورت بنایی یگانه و در مسیر عبور کاروان‌ها و نوع دوم با توجه به میزان درآمد صاحبخانه و تمکن مالی وی، درون خانه‌های شخصی احداث شده است. آن‌ها از بخش‌های مختلفی به نام منبعی برای ذخیره‌ی آب، پوششی جهت مستور کردن منبع، هواکش، راه‌پله و پاشیز و ورودی مزین به معماری هنرمندان آن دوران، تشکیل می‌شدند. به علت گرم بودن هوای استان یزد در دوران گذشته، برفراز این آب‌انبارها توسط معماران این بناهای تاریخی، تعدادی بادگیر تعبیه شده است.
البته اکثر این آثار از دو بادگیر برخوردارند اما براساس مساحت و وسعت آن‌ها، برخی از این آب‌انبارها با چهار، پنج و حتی شش بادگیر ساخته شده‌اند. از دیگر ویژگی‌های این بناها می‌توان به سقف گنبدی شگل که با استفاده از خشت و گل ساخته شده‌اند، اشاره کرد. سقف‌های گنبدی شکل، بادگیرهای تعبیه شده بر فراز آن‌ها، پله‌های متعدد که برای رسیدن به محل تجمع آب مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوع تزئیناتی که اغلب به صورت آجرکاری صورت گرفته، نمونه‌ای بارز از معماری ایرانی دوران کهن را برای بازماندگان به یادگار گذاشته است. معماری، تزئینات زیبای انجام شده و نوع ساخت برخی از این آثار، از دلایل اصلی اهمیت و شکوه آن‌ها در عصر حاضر به شمار می‌آید. جالب است بدانید که در استان یزد بیش از ۶۰ آب‌انبار وجود دارد که اکثر آن‌ها به عنوان آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
آب‌انبار رستم گیو این استان، با توجه به قرار گرفتن در کنار بلوار بسیج این شهر، موقعیت مناسبی برای جذب گردشگر و بازدیدکننده کسب کرده است. این بنای تاریخی، روی دشتی صاف متشکل از طبقات خاک رس احداث شده‌است. معمار معروف این اثر، گنبدی شلغمی شکل را که با بهره‌مندی از آجر به صورت طرح زیبایی از سرو، تزئین کرده‌است، برای آن در نظر گرفته‌است که یکی از زیبایی‌های چشم‌گیر و دوست‌داشتنی این آب‌انبار به شمار می‌آید.
در کنار گنبد شلغمی شکل، تعداد ۴ عدد بادگیر مرتفع ساخته شده است که آن‌ها نیز از بدنه‌ای با تزئینات آجرکاری برخوردارند. مخزنی استوانه‌ای شکل نیز برای آن درنظر گرفته شده است که طبق آمار کارشناسان معماری و باستان‌شناسان، از گنجایشی برابر با ۲۳۰۰ متر مکعب آب ذخیره شده برخوردار خواهد بود. همچنین آن‌ها قطر دهانه‌ی این مخزن استوانه‌ای شکل را ۱۴ متر و عمق آن را ۱۵ متر برآورد کرده‌اند. آجرهایی که در احداث این اثر ارزشمند ایران کهن مورد استفاده قرار گرفته است، به آجر فرشی که به آب‌انباری معروف است، شهرت دارد.طرح آجر فرش این گنبد به شکل سرو بوده که نمادی ایرانی داردو همیشه جاودانگی را نشان میدهد.
یکی دیگر از نکات مهم و جالبی که در مورد ساخت آب‌انبار رستم گیو یزد مشاهده می‌شود، حضور و تعبیه‌ی دو دهانه است برای استفاده‌ی زرتشتیان و مسلمانان به طور جداگانه که توسط معمار هنرمند، حاج محمدابراهیم خرمشاهی، در محله‌های زرتشتیان و مسلمانان که از فاصله‌ای بالغ بر ۲ کیلومتر نسبت به یکدیگر قرار دارند، درنظر گرفته شده‌است.دلیل این فاصله هم مسائل فقهی مسلمانان درنظر گرفته شده ولی نشان معرفت و انسانیت یزدیانی که در کنار یکدیگردر یک محله زندگی می‌کنند، با حرمتگذاری به آب نمایان می‌شود.
در سرزمینی که آب اهمیت بسیاری داردکه هرگز نه یک هموطن زرتشتی راضی به اختصاصی کردن آب برای خود است و نه یک مسلمان آب انبار را به خود اختصاص میدهد و استفاده از آب به واسطه هر حاج ابراهیم خرمشاهی‌ای که در دل تعبیه شود، با اصل حرمتگذاری به بانی آن می‌باشد. ولی آنچه که بسیار زیباست وجودآب باعث پیوند انسانها دربسیاری از محله‌های مختلف شهرهای ایرانی می‌باشد.
متاسفانه امروزه به دلیل خشک شدن آب این بناهای ارزشمند و باشکوه تاریخی، اهمیت چندانی به نگهداری و حفظ آن‌ها داده نمی‌شود که خود از دلایل تخریب و از بین رفتن این آثار مهم تاریخی به شمار می‌آید. عماراتی که بخشی از فرهنگ، تمدن و هنر مردم روزگار پیشین را در خود جای داده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید