اصل سکولاریسم اسلام‌گرایان آک‌پارتی
بر اساس دیدگاه رجب طیب اردوغان، کشور با نخست‌وزیری قابل اداره کردن نیست و بایستی سیستم ریاستی احیا شود. احزاب سیاسی ترکیه به هیچ عنوان اجازه برچیده شدن سیستم لائیک را نمی‌دهند.
خبرگزاری تسنیم: حسن شعبانی، رایزن فرهنگی سابق ایران در استانبول در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، به بررسی طرح جدید قانون اساسی ترکیه و اصل سکولاریسم آن پرداخت. مشروح این مصاحبه در ادامه ارائه شده است:
با توجه به مطرح شدن طرح جدید قانون اساسی ترکیه از سوی حزب حاکم ترکیه، به تازگی اسماعیل قهرمان، رئیس پارلمان ترکیه اظهار کرده بود که نبایستی اصل سکولاریسم در قانون اساسی ترکیه وارد شود؛ چرا که جامعه ترکیه یک جامعه مسلمان است. بر این اساس قانون اساسی جدیدی که دولت ترکیه به دنبال تدوین آن است، چه تفاوت¬هایی با قانون اساسی کنونی خواهد داشت؟
شعبانی: بحث در رابطه با قانون اساسی جدید ترکیه از چندین سال گذشته در محافل سیاسی ترکیه مطرح شده است. بحث‌های مطرح شده درباره قانون اساسی جدید بیش از این که به نوع پرداختن به اسلام باشد، به موضوع سیستم حاکمیتی ترکیه می‌پردازد. نحوه اداره کشور اصلی‌ترین موضوعی است که آک‌پارتی از ابتدا به دنبال آن بوده و برای آن دغدغه داشته است. بر اساس دیدگاه رجب طیب اردوغان، کشور با نخست‌وزیری قابل اداره کردن نیست و بایستی به سمتی سوق پیدا کند که در سیستم جدید، نخست‌وزیری حذف و سیستم ریاستی احیا شود؛ لذا بحث اصلی از این موضوع شروع شده است و به نظر می‌رسد که مباحث مطرح شده دیگر مباحث حاشیه‌ای است.
به نظر حضرتعالی دلایل حاشیه¬ای بودن مباحثی چون وجود یا عدم وجود اصل سکولاریسم در قانون اساسی ترکیه چیست؟
شعبانی: اردوغان در سفر خود به مصر و پیشنهادی که به گروه اخوان‌المسلمین داشت، این مساله را به اثبات رساند که وی به هیچ عنوان به دنبال یک سیستم اسلامی با قانون اساسی اسلامی نیست. به عبارت دیگر وی در کشورداری خویش به هیچ وجه به دنبال حاکمیت اسلام و قوانین اسلامی نیست. اردوغان در سال‌های گذشته نیز در عملکرد خویش نیز این حقیقت را به اثبات رسانده که به دنبال یک حاکمیتی است که در صورت لائیک بودن، مسلمان‌ها بتوانند در این کشور به راحتی به اعمال عبادی خویش بپردازند، نه اینکه اسلام تضمین‌کننده مسائل سیاسی، اقتصادی و تعاملات اجتماعی ترکیه باشد.
اردوغان معتقد است که بایستی به حساسیت‌های مسلمانان و متدینین ترکیه توجه شود و این موضوع نیز تا جایی که به لحاظ سیاسی برای وی ممکن بوده، به انجام رسیده و هزینه این کار را نیز پرداخته¬ است. به عنوان نمونه اختیاری کردن واحد درسی قرآن در مدارس، اعتبار دادن به مدارک دیپلمه مدارس امام خطیب و اختیاری کردن رعایت حجاب در مراکز آموزشی و اداری از مثال‌هایی است که دولت اردوغان به انجام رسانده است. ضمنا بایستی توجه داشت که اردوغان از ورود به این چالش که موارد گفته شده را به مواد قانونی تبدیل کند برحذر داشت، بلکه یک راه میانه‌ای را برگزید که هم بتواند از اتهام خارج شدن از سیستم لائیک خلاصی پیدا کند و هم به انتظار نهادینه کردن موارد گفته شده از سوی قشر متدینی پاسخ دهد. به نظر می‌رسد که آک‌پارتی و شخص اردوغان به دنبال یک قانون اساسی با حاکمیت اسلام و قوانین اسلامی نیستند و لزومی برای این قضیه نمی‌بینند، بلکه به دنبال این امر هستند که مسلمانان در این کشور به راحتی به مناسک و اعمال خویش بپردازند و مشکلی برای ایشان ایجاد نشود.
با توجه به اینکه مطرح شدن بحث سکولاریسم پرداختن به مباحث حاشیه¬ای قلمداد می‌شود، به نظر حضرتعالی این موضوع در جهت پاسخ به متدین این کشور است؟
شعبانی: به نظر می‌رسد که بحث مطرح شده از سوی رئیس پارلمان ترکیه در رابطه با عدم ورود اصل سکولاریسم به قاون اساسی این کشور بیشتر از این که موضوعی جدی باشد، در واقع برای پیام دادن به قشر متدین جامعه بود. زیرا اردوغان و آک‌پارتی، حزب متبوع وی می‌دانند که احزاب سیاسی ترکیه به هیچ عنوان اجازه چنین اقدامی مبنی بر برچیده شدن سیستم لائیک را نمی‌دهند. ضمنا ارتباط نزدیکی که آنکارا با ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی و علاقه‌ای که برای پیوستن به اتحادیه اروپا دارد، موید این قضیه است که اردوغان و آک‌پارتی این مساله را به صورت جدی پیگیری نمی‌کنند و یک سری از اهداف سیاسی از مطرح شدن این موضوع پیگیری می‌شود.
جامعه ترکیه علی‌رغم این که خواهان احترام به متدین است، لکن درک درستی از حاکمیت اسلامی ندارد. به همین خاطر اردوغان با اقدامات حداقلی خویش می‌تواند قشرهایی از مردم را اقناع سازد که به وعده¬های خویش جامه عمل پوشانده است.
به نظر می¬رسد که اقدامات حزب عدالت و توسعه در راستای پوشش اشتباهات استراتژیک این حزب انجام می¬گیرد، آیا چنین رفتارهایی نتیجه¬ای بر افکار عمومی مردم ترکیه و دنیا خواهد داشت؟
شعبانی: اردوغان هر چقدر که از این حرکات انجام دهد، این اقدامات نمی تواند اشتباهات استراتژیک و سیاسی وی در مسائل منطقه را بپوشاند. گرچه به عنوان نمونه قادر بودن مردم به رعایت حجاب خویش ارزشمند است، اما این قضیه نمی تواند همکاری استراتژیک اردوغان و آک‌پارتی با دشمن درجه یک مسلمانان، ایالات متحده آمریکا و تلاش برای عادی‌سازی مناسبات با رژیم صهیونیستی که دست این رژیم آغشته به خون مسلمانان به‌ویژه مسلمانان لبنان و فلسطین است را بپوشاند؛ لذا این قضیه‌ای که از سوی رئیس پارلمان به عنوان یکی از اعضای آک‌پارتی مطرح شده، مساله‌ای برای اقناع‌سازی افکار عمومی ترکیه است که وانمود کند که این حزب به دنبال چنین موضوعی بوده اما اوضاع سیاسی این اجازه را نداده است.
به نظر حضرتعالی غیر از اقناع‌سازی و توجیه عملکرد حزب عدالت و توسعه، چه اهداف سیاسی به دنبال اظهارات رئیس پارلمان ترکیه می‌توان تصور کرد؟ آیا به نظر شما یک تقسیم کاری صورت گرفته است که رئیس پارلمان از یک اصل انتقاد کند و در مقابل شخص رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر از چنین اظهار نظری انتقاد کنند؟
شعبانی: زمانی که اردوغان یک سلسله اقداماتی را برای جلب نظر طرفداران خویش در مورد اسلامی کردن بعضی از امور در کشور انجام می‌دهد، از طرف دیگر احزاب سیاسی به صورت مداوم این اتهام را به اردوغان و آک‌پارتی وارد می‌کنند که این حزب به دنبال اسلامیزه کردن ترکیه است و اصل مهم کشور و قانون اساسی مبنی بر لائیسیته را از بین می‌برد. در واقع اقداماتی که سران آک‌پارتی در مخالفت خویش با نقض سکولاریسم به انجام می‌رسانند، به نوعی پاسخی برای مخالفان ایشان نیز محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که اردوغان به هیچ عنوان به سیستمی تحت عنوان حاکمیت اسلامی اعتقادی ندارد و حاکمیت لائیک را با تمام وجود پذیرفته است، اما یک عده‌ای که خود را متدین می‌دانند، داخل این لائیسم سر کار آمده‌اند. فردی به عنوان ریاست پارلمان این قضیه را طرح می‌کند و در مقابل اردوغان ضمن این که آن را تایید نمی‌کند، سیستم لائیک را به عنوان بهترین سیستم برای ترکیه معرفی می‌کند. وی لائیک را به این معنا مطرح می‌کند که همه مذاهب، سلیقه‌ها و افکار در این کشور یکسان هستند. به عبارت دیگر اردوغان ضمن تثبیت کردن دوباره لائیسم، یک معنایی از لائیسم ارائه می‌کند که در این معنا همه
علاقمندان سیستم لائیک و طرفداران آک‌پارتی آسوده خاطر می‌شوند؛ به طوری که این سیستم لائیک مثل سیستم دوران‌های گذشته نیست که نسبت به نماز خواندن آن‌ها در خانه خود نیز واکنش نشان دهد.
بنابراین قطعا سیستم حاکمیتی مطلوب اردوغان لائیسم است، لکن لائیسمی که در آن مسلمانان بتوانند نفس راحتی بکشند، نه این که قوانین و مقررات اسلامی حاکم شود. البته به این نکته نیز بایستی توجه داشت که در برخی از احکام اسلامی مشاهده شده است که اردوغان نسبت به اجرای آن‌ها اظهار علاقمندی کرده است. به عنوان نمونه اردوغان یا داوود اوغلو در سال‌های گذشته در واکنش به جنایت‌هایی مثل تجاوز به عنف، اظهار داشته‌اند که به نظر شخصی آن‌ها، چنین افراد جنایت‌کاری بایستی به حکم اعدام محکوم شوند، اما قانون اساسی و جزایی کشور این اجازه را صادر نمی‌کند. لذا در برخی موارد جزئی چنین اظهاراتی از سوی سران آک‌پارتی شنیده شده است اما این موارد نمی‌توانند رهنمون به این امر باشند که دولت ترکیه و سران آک‌پارتی علاقمند به حاکمیت اسلامی در داخل این کشور هستند.
با توجه به اختلاف نظرهایی که در ظاهر از سوی سران آک‌پارتی مشاهده می‌شود، آیا به نظر حضرتعالی این اختلاف نظرها جدای از اهداف سیاسی پشت این قضیه، می‌تواند به عنوان اشاره‌ای باشد که در سال‌های آتی این حزب دچار انفکاک یا چند دستگی خواهد شد؟
شعبانی: عالم سیاست عالم قطعیات نیست، بلکه هر موضوعی به پارامترهای مختلفی بستگی دارد. در شرایط کنونی می‌توان اعتراف کرد که اردوغان در آک‌پارتی از یک شخصیت کاریزماتیکی برخوردار است، افراد دیگری نیز محبوبیت خاص خود را دارا هستند؛ به عنوان نمونه عبدالله گل شخصی با نفوذ است و جایگاه سیاسی بسیار خوبی بین مردم ترکیه و طرفداران آک‌پارتی دارد. بولنت آرینچ که سال‌ها سخنگوی دولت و معاون نخست‌وزیر بوده، شخصیت مقبول ترکیه و از ظرفیت خوبی برخوردار است. وی اختلافات جدی با اردوغان در سال‌ها و ماه‌های اخیر از لحاظ نظری داشته است؛ با این حال در کوتاه‌مدت نمی‌توان ادعا کرد که انفکاکی در آک‌پارتی صورت گیرد، اما اگر اردوغان در آینده نزدیک در مسائل منطقه‌ای که مهم‌ترین آن مباحث سوریه و عراق است و در مسائل اقتصادی که مهم‌ترین آن چالش با روسیه است، نتواند اتفاقات مهمی را رقم زند، قطعا این فضا تشدید خواهد شد و احتمال ایجاد شدن حرکتی جدید در ترکیه از سوی افراد نزدیک به اردوغان بعید نخواهد بود. احزاب مخالف اردوغان همانند CHP، MHP و HDP نیز هنوز ظرفیت لازم برای اقدام جدید ندارند اما اگر اشتباهات استراتژیک اردوغان تداوم یابد، احتمال
ایجاد این انشقاق و چالش جدی برای اردوغان وجود دارد.
دیدگاه تان را بنویسید