دیدار حاتمی کیا و کیا رستمی در سکوت

روزنامه صبح نو: عباس کیارستمی فیلمسازی که این روزها به دلیل عوارض سرطان در خانه بستری است در هفته گذشته دیداری با ابراهیم حاتمی کیا رقیب قدیمی اش داشت.

اگر بخواهیم بگوییم دیدار حاتمی کیا و عباس کیارستمی دیداری غیرقابل پیش بینی بود سخت در اشتباهیم. سالهاست که فارغ از سینماگران حتی رقبای سیاسی ایران که در کوران رقابتهای انتخاباتی با سخت ترین ادبیات همدیگر را می نوازند وقتی مصیبتی به یکی از آنها می رسد سعی می کنند اختلافات را فراموش کرده و برای ادای احترام به همدیگر هم که شده به سراغ هم رفته و به دلجویی بپردازند.

اگر نگاهی داشته باشیم به مراسم ختم بستگان چهره های سیاسی در سالهای اخیر شاید این موضوع قدری قابل توجه‌تر باشد زمانی که یک اصلاح طلب در مراسم ختم یکی از خویشاوندان اصولگرایش حاضر شده و نماهای جالبی هم برای میزانسن بندی عکاسان فراهم می شود. از این حیث اینکه حالا ابراهیم حاتمی کیا که در باب درگیریهای لفظی اش با عباس کیارستمی و مهمتر از همه اینها اختلافات فکری شان بارها شنیده ایم به هنگام به بستر افتادن رقیبش به سراغ او رفته و حالش را می پرسد چندان عجیب و غریب به نظر نمی آید.

دیداری در سکوت

در سکوت برگزار شدن این دیدار خواسته طرفین بوده است یعنی نه کیارستمی علاقه ای به هیاهوهای رسانه ای برآمده از چنین اتفاقاتی داشته است و نه حاتمی کیا مایل بوده و البته که به همین دلیل حبیب احمدزاده هم علاقه ای به صحبت درباره آن ندارد اما توصیف فضای دیدار از زبان یک ناظر بیرونی هم جالب به نظر می رسد. این ناظر با بیان این مطلب که کیارستمی کمی از حضور حاتمی کیا شوکه شده بود از احوالپرسی صمیمانه حاتمی کیا با این کارگردان و تلاش برای ایجاد روحیه امید به سلامتی در وی صحبت کرد. دیالوگ زیادی میان دو طرف صورت نگرفت و صرفا لبخندهایی نظاره شد که در یک عیادت معمولی رخ می نماید.

آغاز کیارستمی با کانون

اگرچه این روزها به اندازه عباس کیارستمی، ابراهیم حاتمی کیا هم در سینمای ایران شناخته شده است اما اگر بخواهیم براساس آغاز فعالیت سینمایی کارنامه این دو نفر را مرور کنیم باید از کیارستمی آغاز کنیم که نزدیک به یک دهه و نیم قبلتر از حاتمی کیا و بعد از مدتی فعالیت به عنوان طراح پوستر و تیتراژ، از کانون پرورش فکری کودک و نوجوان فعالیت فیلمسازی اش را استارت زد.

صحبت از نزدیک به نزدیک به پنج دهه قبل است و کانونی که سعی می کرد با حمایت از جوانانی مستعد از امثال بهرام بیضایی گرفته تا ناصر تقوایی و امیر نادری شرایط پرورش این استعدادها را فراهم آورد. البته که هر کدام از آغازکنندگان راه با کانون در سالهای بعد مسیری متفاوت یافتند و در این بین مسیر کیارستمی که از جایی به بعد به فیلمسازی جشنواره ای بدل شد هم کاملا متمایز بود.

آغاز حاتمی‌کیا با «40 شاهد»

ابراهیم حاتمی کیا فعالیت فیلمسازی را از اوایل دهه شصت و با حضور در جبهه ها آغاز کرد. او یکی از گروهی بود با عنوان «40 شاهد» متشکل از 40 عکاس و فیلمبردار که به جبهه ها رفتند و سعی کردند با ثبت اتفاقاتی که در جبهه ها رخ می داد آرشیوی تصویری از آن دوران به جای گذارند. حاتمی کیا البته در همان دوران در مرکز آموزش اسلامی باغ فردوس هم دوره دید و بعد از آن به «روایت فتح» رفت و سپس به شبکه دو رفت و اولین فیلمش «هویت» را برای شبکه دو ساخت.

به دنبال آن حاتمی کیا «دیده بان» و «مهاجر» را برای فارابی در زمانی ساخت که سیدمحمد بهشتی مدیرعامل آن بود. وی بعدتر «وصل نیکان» را برای حوزه هنری ساخت و طی دهه های بعد و با حمایت نهادهای مختلف، فعالیت سینمایی خود را ادامه داد و سعی کرد به نوبه خود زبان گویای همرزمانش باشد؛ هرچند که تلاش در این جهت برخی اوقات و به هنگام ساخت آثاری نظیر «آژانس شیشه ای» به شدت او را با مصائب پیش بینی نشده روبرو کرد.

دو فکر، دو نگاه، سه دهه

شاید نخستین اختلاف نظرات جدی حاتمی کیا و کیارستمی را باید میانه دهه 60 دانست که حاتمی کیا «دیده بان» را ساخته بود و کیارستمی «خانه دوست کجاست»! یکی در دل جبهه ها می گذشت و آن دیگر در دل طبیعت شمال.

از همان زمان بود که اختلافات فکری این دو فیلمساز که بعدها هر کدام منتصب به یک جریان سیاسی خاص هم شدند بروز یافت و عجب آن که این اختلافات وقتی در ابتدای دهه نود سرباز کرد که کیارستمی با بیانی صریح به انتقاد از حاتمی کیا پرداخت.

شهریور 93 بود که فیلمی شامل برخی اظهارات عباس کیارستمی در حاشیه جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه سیراکیوز آمریکا منتشر شد.

کیارستمی در آن جلسه گفته بود: یک‌هفته قبل از اینکه اینجا بیایم یکی از فیلمسازانی که سال‌ها فیلم جنگی ساخته {اشاره به ابراهیم حاتمی‌کیا} فیلم‌های پرهزینه جنگی - و البته با مخاطب کمتر- برای اینکه مخاطب ایرانی دیگر حوصله جنگ نداشت، بنابراین بودجه‌های خیلی سنگین می‌گیرد و فیلم‌های جنگی می‌سازد، گوش من را پیچانده بود که زمانی که ما داشتیم می‌جنگیدیم کیارستمی داشت دنبال دفترچه دوستش می‌گشت. «خانه دوست کجاست» یکی از پربیننده‌ترین فیلم‌هایی بود که من ساختم، درواقع همه‌جای دنیا آن را می‌شناسند.

این کارگردان ادامه داده بود: «خانه دوست کجاست» ماندگار شد چون راجع به یک ارزش انسانی صحبت می‌کرد. اما فیلم‌های تو نماند چون تو راجع به دوره‌ای از تاریخ ایران حرف زدی که تازه آن دوره هم بچه‌ها را به هیجان آوردی و احمدپورهای دیگر رفتند در جنگ و کشته شدند و حالا پس از سال‌ها می‌شود راجع به آنها فکر کرد که آنها چطوری از بین رفتند. در یک جنگی که هیچ مفهومی نداشت.

این اظهارات واکنش تند حاتمی کیا را به دنبال داشت که در اختتامیه جشنواره مقاومت همان سال که به دبیری محمد خزاعی برگزار شد بدون نام بردن از کیارستمی اظهار داشت: عزیزکرده‌ای از سینمای ایران، اخیرا حرف‌هایی زده و شهدا را قربانی جنگ دانسته است. من مصاحبه این کارگردان را چندین‌بار دیدم. البته همیشه می‌دانستم که جریانی وجود دارد که نسبت به جنگ و دفاع مقدس بی‌تفاوت است. از همین‌رو از استادان خود که در راس آنها سیدمحمد بهشتی قرار دارد می‌خواهم که نگاه خود را نسبت به این اظهارنظر بیان کنند.

از سردار سلیمانی تا بهزاد نبوی

کیارستمی این روزها در بستر بیماری است و حاتمی کیا تازه ترین فیلمش «بادیگارد» را روی پرده دارد؛ فیلمی که به مانند بسیاری دیگر از آثار این کارگردان مفاهیمی که او سالها از آن دفاع می کرده را در کنار اکشن هایی درست به مخاطب ارائه می دهد. «بادیگارد» به لحاظ ساختار حرفه ای یکی از سینمایی ترین آثار سالهای اخیر ماست و بی نگاه اگزوتیک و جشنواره‌زده جریانی که برخی از مقلدان کیارستمی آن را دنبال می کنند به دنبال جلب مخاطب عام است و نه مخاطبی خاص.

حاتمی کیا البته ابایی ندارد که به بهانه این فیلم برخی کلیشه‌‎های سیاسی را کنار گذاشته و فیلم را هم برای سردار سلیمانی نمایش خصوصی دهد و هم برای چریک پیر و پر حرف و حدیث سیاسی، بهزاد نبودی. شاید بتوان در امتداد چنین نگاهی حضور وی در بیمارستان محل بستری عباس کیارستمی و دیدار با وی را بهتر تحلیل کرد.

تمجید رهبر انقلاب از «بادیگارد»

حاتمی‌کیا اما ترجیح می‌دهد به دور از ذره‌بین رسانه‌ها و خبرنگاران به کارهای خودش مشغول باشد. او که برای بررسی و نگارش فیلمنامه جدیدش در خارج از تهران به سر می‌برد، اخیرا هم دیداری خصوصی با رهبر معظم انقلاب داشته است. شنیده‌ها از آن حکایت دارند که آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار ضمن تمجید از آخرین ساختۀ این کارگردان، جمله‌ای به بدین مضمون عنوان کرده‌اند که «من همه فیلم‌های شما را دوست دارم.» خبر دیگر در خصوص فیلم‌نامۀ جدید آقای کارگردان آنکه گویا این فیلم با مضمون دفاع مقدس است. گویا حاتمی‌کیا دوباره قصد بازگشت به سینمای دفاع مقدس و جنگ را دارد. شاید خاطرۀ خوب سال‌های نه چندان دور ابراهیم دوباره رقم بخورد. اویی که زمانی قول داده بود جز برای سینمای جنگ فیلم نسازد و البته «جنگ» هم همیشه در حاشیۀ فیلم‌هایش بوده است.