زابل آلوده‌ترین شهر جهان بوده یا هست؟

باشگاه خبرنگاران: گزارش هفته گذشته سازمان جهانی بهداشت که منتشر شد مشخص شد بر اساس آمارها، زابل شهری در شمال شرقی سیستان و بلوچستان آلوده ترین شهر جهان است اما اکنون معاون سازمان محیط زیست اعلام میکند که این رتبه بندی براساس آمار سال 2012 انجام شده است. این گزارش همچنین 4 شهر هندی را دارای رتبه های بعدی در فهرست آلودترین شهرهای دنیا معرفی کرد. اما چه موضوعی باعث می شود که شهری به مانند زابل که در کنار دریاچه هامون قرار داشته و در منابع تاریخی منطقه ای خوش آب و هوا ذکر شده، به یکباره آلودن ترین شهر جهان لقب بگیرد. *آلودگی 80 برابر استاندارد جهانی بنا بر اعلام محیط ‌زیست سیستان و بلوچستان زابل در 6 ماه اول سال 93 تنها شش روز هوای سالم داشته و مابقی رورها هوا در شرایط ناسالم قرار داشته است. بر اساس گزارش‌های رسمی در برخی سال ها میزان آلودگی هوا در زابل از شرایط بحرانی هم تجاوز کرده است، 13 بهمن سال 92 یکی از آلوده‌ترین روزهای هوا در زابل تجربه شد، روزی که هواشناسی اعلام کرد: طوفان شدید در سیستان موجب افزایش ذرات معلق در هوای این منطقه تا 12 هزار و 64 میکروگرم بر مترمکعب شده که این وضعیت 80 برابر استانداردهای جهانی است. نیمه مرداد پارسال نیز وزش طوفان 90 کیلومتری در زابل سبب شد تا غلظت ذرات معلق در هوای این شهر به 40 برابر حد مجاز برسد و ادارات، بانک‌ها و بازارهای این شهر و چهار شهرستان هم‌جوار تعطیل شوند. تعداد روزهای ناسالم هوا طی سال گذشته در زابل 150 روز بوده که از این تعداد 58 روز وضعیت هوا در شرایط خطرناک قرار داشته است. در شرایط خطرناک غلظت ذرات معلق موجود در هوا به 425 میکروگرم در هر مترمکعب هوا یا بیشتر افزایش می باید. پدیده طوفان گردوخاک با تعریف استاندارد سازمان جهانی هواشناسی زمانی گزارش می‌شود که سرعت وزش باد حداقل 54 کیلومتر بر ساعت و دید افقی نیز کمتر از یک هزار متر باشد. *ریزگرد چیست؟ ریزگردها می توانند دارای قطری به اندازه 2.5 تا 10 میکرون و تقریبا 30 برابر کوچکتر از اندازه عرض موی سر انسان باشند. ریزگردهایی که دارای قطر 10 میکرون هستند، شامل گرد و غباری می شوند که به وسیله خودروها، باد، دود حاصل از آتش و به خصوص کربن از سوزاندن سوخت های فسیلی، مانند زغال سنگ، نفت و چوب بوجود می آیند. این ذرات به اندازه کافی کوچک هستند تا در هنگام نفس کشیدن وارد ریه افراد شوند. اما ذرات «فوق ریز» که دارای قطر ۲.۵ میکرون هستند، فقط از طریق میکروسکوپ قابل رویت اند و از هر نوع احتراقی تولید می شوند. این ذرات به اندازه کافی کوچک هستند تا از راه ریه ها وارد خون شوند و اثرات مخربی بر روی سیستم خون رسانی قلب بگذارند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی بسیاری از شهرها در کشورهای در حال توسعه دارای ریزگردهایی با قطر 10 میکرون هستند اما ریزگردهای با قطر 2.5 میکرون بعنوان معیار اصلی برای سنجش اوضاع وخیم آلودگی هوا محسوب می شوند. بسیاری از کشورهایی که دارای درآمد پایین هستند از سطح بالای ریزگردهای 10 میکرون بر خوردار اند که طبق گفته سازمان بهداشت جهانی هر دوی آنها مرگبار هستند. بر اساس اعلام این سازمان، شهر زابل از ایران دارای ریزگردهایی با قطر 2.5 میکرون است و در تابستان دمای زابل به ۴۰ درجه و حتی بیش از 40 درجه می رسد. زابل دارای توفان های بی وقفه گرد و غبار از سمت شمال و جنوب منطقه خود است. همچنین خشک شدن تالاب هامون به شرایط ناگوار اقلیمی این منطقه افزوده شده است. در سال گذشته میلادی میزان آلایندگی این شهر به 40 برابر حد مجاز رسید که باعث مختل شدن شرایط زندگی در این شهر شد. *بادهای 120 روزه و خشک شدن هامون علت آلودگی هوا در زابل محسن سلیمانی، مدیر پروژه ملی حفاظت از تالاب‌های ایران گفته است: آلودگی شهر زابل با شهرهای صنعتی مانند تهران و پکن متفاوت است، در واقع وزش بادهای 120 روزه در شهر زابل هرسال به وخیم‌تر شدن طوفان‌های گردوغبار در این شهر می افزایند. وی افزود: خشک شدن تالاب هامون و همچنین سوء مدیریت در منابع آبی که در گذشته اتفاق افتاده است به این بحران بیشتر دامن زده است. خشکی تالاب هامون در 16 سال اخیر سبب شده که این تالاب در فهرست تالاب‌های در معرض خطر جهان موسوم به فهرست قرمز یا "مونترو" در کنوانسیون رامسر قرار گیرد. تالاب بین‌المللی هامون در سال 1971 میلادی در کنوانسیون بین‌المللی رامسر که اکنون 168 کشور جهان در آن عضویت دارند، ثبت‌شده بود. این کنوانسیون وظیفه داشته به همراه کشورهای عضو از تالاب‌هایی که اهمیت بین‌المللی داشته‌اند، حفاظت کند، بااین‌وجود اما ایران و افغانستان که در این کنوانسیون عضویت داشته‌اند، نتوانسته‌اند در حفظ این عرصه زیست‌محیطی موفق عمل کنند. تالابی که 30 درصد آن در افغانستان قرارگرفته و درمجموع چند هزار هکتاری هم از دریاچه ارومیه بزرگ‌تر است. بر اساس معاهده آب رودخانه هیرمند در سال 1318، پنجاه‌درصد از آورد رودخانه هیرمند سهم ایران بوده است که در معاهده بعدی در سال 1351، سهم ایران از آب این رودخانه به 820 میلیون مترمکعب کاهش‌یافته است. در هر دو مذاکره آبی اخیر هیچ توافقی برای حق آبه زیست‌محیطی تالاب هامون صورت نگرفته و تنها حق آبه کشاورزی ایران لحاظ شده است. *افغانستان هیچ حق آبه‌ای به تالاب هامون نداده است در همین رابطه احمد عاقبت بخیر، عضو ایرانی کمیساریای رود هیرمند‌(کارگروهی مشترک بین ایران و افغانستان که وظیفه بررسی مسائل آب‌های مرزی در حوزه سیستان و بلوچستان را برعهده دارد) گفته است: افغانستان در 16 سال اخیر حق آبه واقعی رودخانه هیرمند را رهاسازی نکرده و در این مدت برخلاف معاهده‌، سیلاب‌ها غیرقابل‌کنترل خود را به‌عنوان حق‌آبه قلمداد کرده است. وی ادامه داد: بر اساس جدول ماهانه معاهده، افغانستان باید آب را از سد کجکی رهاسازی کند، ولی در 16 سال اخیر این کشور سیلاب‌های غیرقابل‌ کنترل حوضه ارغنداب را که ارتباطی به سد کجکی و معاهده ندارد، به ایران داده است. وی افزود: این سیلاب به درد کشاورزی هم نمی‌خورد، چون در فصلی که رودخانه باید آب داشته باشد، آب ندارد و به امید سیلاب هم نمی‌توان کشاورزی کرد، مردم ایران در حوضه آبریز رودخانه هیرمند به امید جاری شدن به موقع آب تمام زندگی خودشان را در مزرعه هزینه می‌کنندف ولی آبی در کار نیست و همواره خسارت می‌بینند. *معاون ابتکار گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره آلودگی زابل را قدیمی دانست سعید متصدی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط با بیان اینکه گزارش منتشره بر اساس غلظت ذرات معلق کمتر از 10 و کمتر از 2.5 میکرون در سال 2012 تهیه شده است، افزود: اظهارنظر در خصوص میزان آلودگی یک منطقه یا شهر با استفاده از شاخص غلظت ذرات معلق در صورتی به صورت 100 درصدی قابل اعتماد است که مبنای آن اندازه گیری زمینی باشد. *ایستگاه زمینی سنجش غلظت ذرات معلق زابل سال 2014 راه اندازی شده است این مقام مسئول ادامه داد: در حالی که ایستگاه زمینی در شهر زابل در سال 2014 راه اندازی شده است و از همین رو به نظر می رسد قضاوت سازمان جهانی بهداشت در خصوص زابل با استفاده از مدل های ارزیابی و پبیش بینی غلظت گرد و غبار صورت گرفته باشد که قابلیت اعتماد آن در حد قضاوت یک مدل است. وی با اشاره به این که منبع اصلی گرد و غبار استان سیستان و بلوچستان، تالاب هامون و محیط های اطراف است و سطح قابل توجهی از این تالاب و منشاءها در خارج از مرزهای سرزمینی ایران است، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست از دو سال گذشته پیگیر بحث افزایش ورودی آب به تالاب هامون بوده که به دلیل وقوع خشکسالی مستمر در منطقه، همچنین کنترل آب در حوزه هامون، حقابه کافی در دو دهه گذشته به هامون وارد نشد. *اقدامات صورت گرفته برای احیاء هامون نتایج مثبتی در بهبود کیفیت هوای سیستان و بلوچستان خواهد داشت متصدی خاطرنشان کرد: خوشبختانه در سال جاری به دلیل بهبود شرایط بارش و اقدامات انجام شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست در برداشتن دایک های مرزی، آب نسبت مناسبی وارد تالاب بین المللی هامون شده است که می تواند تاثیر قابل توجهی در کاهش شدت طوفان های گرد و غبار داشته باشد. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر ضرورت همکاری های بین المللی در خصوص مقابله با گرد و غبار گفت: انتظار می رود با تلاش سازمان­های بین المللی مرتبط با موضوع حفظ و احیای تالاب ها و حمایت سازمان جهانی بهداشت بتوانیم در خصوص احیای تالاب ها و کنترل نقاط بحرانی منشاء گرد و غبار در این منطقه شاهد تحول چشمگیری در کیفیت هوا و به تبع سلامت مردم منطقه سیستان و بلوچستان در آینده باشیم. وی ابراز امیدواری کرد: با تلاش انجام شده در سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری های صمیمانه وزارت امور خارجه در اجلاس ٧١ سازمان ملل، شاهد تصویب قطعنامه تعهدآوری در خصوص کنترل گرد و غبار باشیم. *زابل آلوده بوده؟ آلوده هست؟ یا آلوده خواهد بود؟ اظهارات متصدی این سوال را ذهن مطرح می کند که آیا زابل از سال 2012 شهری آلوده محسوب می‌شده و طی این مدت آنقدر در آلودگی پیش از شهرهای دیگر بوده است که در سال 2016 به عنوان آلوده ترین شهر معرفی می‌شود؟ آیا این آلودگی برطرف شده یا همچنان این شهر آلوده ترین شهر جهان به شمار می‌رود؟ و دست آخر اینکه آیا مسئولان در پی رفع این آلودگی ها هستند یا اینکه تنها به ذکر این نکته که آلودگی برای گذشته بوده کفایت و صورت مسئله را پاک می کنند؟