روسیه چه اهداف اقتصادی را در سوریه دنبال می‌کند؟ / بازار تسلیحات و انرژی سوریه برای روس‌ها

از سال 2011 که بحران سوریه آغاز شد دولت روسیه موضع دفاع از دولت سوریه را اتخاذ کرد و تا به امروز و در شرایط مختلف دولت سوریه را از لحاظ نظامی و اقتصادی پشتیبانی کرده است و همواره بر این نکته تاکید کرده است که نباید دولت مرکزی در سوریه تضعیف شود. همچنین در مجامع بین المللی و شورای امنیت دولت روسیه قاطعانه علیه تصمیماتی که مجوز دخالت نظامی را در سوریه صادر می کند ایستاده است. با توجه به این حمایت های همه جانبه ی دولت روسیه از سوریه در صحنه ی در گیری و در مجامع بین الی نوشتار حاضر تلاش دارد با بررسی ابعاد مختلف منافع اقتصادی روسیه در سوریه به تبیین این حمایت ها بپردازد.

صادرات تسلیحات

در قسمت اول می توان به منافع ناشی از صادرات تسلیحات به کشورهای منطقه و سود ناشی از آن اشاره کرد و قراردادهای تسلیحاتی این دولت با دولت سوریه را شاهدی بر این امر دانست. سقوط معمرالقذافی در لیبی برای صادرات تسلیحات روسیه به لیبی خسارت داشت چرا که با سقوط قذافی مبلغی در حدود 4 میلیون دلار کمتر از ارزش قرارداد صادرات تسلیحات روسیه به لیبی از دسترس دولت روسیه خارج شد و روسیه می خواهد با حضور در سوریه این خسارت را جبران کند. [1] براساس گزارش موسسه ی تحقیق صلح بین المللی استکهلم [2] دولت روسیه بین سال های 2007 تا 2012 حدود 78 درصد تسلیحات سوریه را تامین کرده است و ارزش فروش تسلیحات در این دوره حدود 4.7 میلیون دلار ارزیابی شده است.

انتقال انرژی

در این بخش می توان به حضور شرکت های روسی در عرصه ی نفت و گاز سوریه همچون ( سویس نفت و گاز [3] ) و ( استروی ترانس گاز [4] ) و ( تات نفت [5] ) اشاره کرد که به استخراج نفت و پالایش نفت و احداث خطوط لوله ی انتقال انرژی مشغول هستند. [6] همچنین در این رابطه می توان به پروژه ی خط لوله ی صادرات گاز قطر به اروپا اشاره کرد که این پروژه از مسیر سوریه عبور می کند ولی دولت سوریه با مخالفت با این طرح با پروژه ای ایگر که از طریق ایران و عراق و سوریه گاز به اروپا صادر شود موافقت کرد و دولت روسیه هم با توجه بر روابط حسنه با ایران و داشتن پایگاه های نظامی متعدد در منطقه که می تواند نظارت این دولت را بر پروژه ی دوم بیشتر کند ، از این پروژه حمایت می کند. از طرف دیگر نیاز اروپا به انرژی و بحران انرژی به دلیل مسئله ی اوکراین در اروپا و نیاز اروپا به دسترسی بیشتر به انرژی باعث شده است که در این رابطه روسیه داشتن رقیبی مثل ایران را که روابط حسنه با او دارد به داشتن رقیبی مثل قطر که از مخالفان دولت سوریه حمایت می کند ترجیح دهد. قطر، بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی در سال 2009 به اسد پیشنهاد احداث یک خط لوله انتقال گاز به اروپا را داد که از سوریه رد شود. سوریه برای حمایت از منافع متحد دیرین خود، یعنی روسیه که مهم ترین تامین کننده گاز اروپا است، از پذیرش طرح قطر امتناع کرد. خط لوله قطر برای اروپا نیز پیشنهاد مساعدی بود، چرا که اروپا به گاز روسیه وابسته است و پوتین می تواند هر زمان که اراده کرد با قطع جریان گاز خود به تهدید اروپا بپردازد . روسیه مایل نیست نقش مسلط خود را در بازار نفت و گاز از دست بدهد و از طرف دیگر به دنبال این است که ایران، عراق و دریای مدیترانه را به مناطق تحت نظارت خود در حوزه نفت و گاز تبدیل کند. در این راستا، ترکیه مانع اصلی مقابل روسیه محسوب می شود. پروژه خط لوله ناباکو، خط لوله انتقال گاز آناتولی و آدریاتیک، هیچ یک مورد پسند روسیه نبود. اگر طرح احداث خط لوله قطر- سوریه نیز مورد پذیرش قرار گرفته بود، مشکلات برای روسیه به مراتب بیشتر می شد.

احداث خط لوله ایران- عراق- سوریه می تواند به روسیه کمک کند که ترکیه را دور بزند. به همین ترتیب احداث خط لوله اسرائیل- قبرس-یونان ( که احداث این خط لوله نیز مورد حمایت روسیه است) می تواند ترکیه را از سر راه روسیه بردارد.

ترکیه و روسیه مذاکرات خود را روی خط لوله ترکیه، که قرار بود جایگزین پروژه کنسل شده خط لوله جنوبی روسیه شود، آغاز کردند اما این مذاکرات به حالت تعلیق در آمد. کارشناسان حوزه انرژی هیچ گاه دید مثبتی به پیشرفت این پروژه نداشته اند. این پروژه تنها یک حرکت سیاسی از جانب دو کشور بوده است. همچنین در حوزه ی نفت قیمت نفت نیز از 115 دلار برای هر بشکه در ژوئن 2014 به 45 دلار برای هر بشکه در نوامبر 2015 رسیده است. روسیه از جمله کشورهایی است که از تصمیم سران اوپک مبنی بر افزایش سهم تولید نفت، علی رغم قیمت پایین آن، ضربه دیده است. از طرفی، روسیه خواهان کاهش تولید خود، برای افزایش قیمت نیست، در حالی که وضعیت قیمت ها منجر به از دست دادن نزدیک به دو میلیارد دلار درآمد روزانه برای روسیه می شود و کاهش قیمت ها می تواند ضررهای بیشتری را به روسیه تحمیل کند [7] .

تجارت و سرمایه گذاری

در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۹۲ حیان سلیمان ، رياست کميته تجارت بين‌المللي سوريه ، اعلام کرد ميزان واردات کالاهاي روسيه به سوريه از پنج درصد در پيش از دوران جنگ، اکنون به 15 درصد افزايش يافته است و در دو سال آينده نيز به 35 درصد خواهد رسيد. [8]

مسئله ی دیگر تنش بین آنکارا و مسکو است که دولت روسیه در واکنش به سقوط هواپیمای نظامی خود توسط دولت ترکیه ، در اقدامی واردات میوه را از ترکیه ممنوع کرد و برای تامین نیاز میوه ی خود تعدادی کشور دیگر از جمله سوریه را جایگزین ترکیه کرد. شرکت های خصوصی روسی سرمایه گذاری های گسترده ای در بخش کشاورزی و باغداری در سوره انجام داده اند که در یک مورد آن شرکت Adyg-Yurak بیشتر از 3 میلیون دلار در این بخش سرمایه گذاری کرده است و اعلام کرده است که این میزان سرمایه گذاری را تا 10 میلیون دلار خواهد رساند. [9]

نکته ی دیگر وام های کلان روسیه به سوریه است. بر اساس گزارش پروپابلیکا [10] روسیه در سال 2011 بیشتر از دویست هزار تن اسکناس در بانک مرکزی سوریه قرار داده بود که این مبلغ توانست در اوایل بحران به حفظ دولت سوریه کمک کند. [11]

بدهی های دولت سوریه

بدهی خارجی سوریه به روسیه : در ژوئن 2005 روسیه و سوریه قراردادی تسلیحاتی را امضا کرده اند که در بخشی از آن دولت روسیه نزدیک 80 درصد از بدهی سوریه ( چیزی معادل 13 میلیارد دلار ) را بخشید و توافق کردند که دولت سوریه نصف مابقی آن را ( چیزی حدود 3.6 میلیارد دلار ) را در طول 10 سال بپردازد و نصف دیگر از طریق حساب های روسی در بانک های سوریه یا پروژه های سرمایه گذاری روسی پرداخت شود. [12]

روند مناسبات اقتصادی روسیه با سوریه در زمینه های مختلف و افزایش چشمگیر این مناسبات بعد از شروع بحران سوریه نشان می دهد که عوامل اقتصادی و سود ناشی از مناسبات اقتصادی با سوریه بعد از مناسبات امنیتی و سیاسی یکی از عوامل مهم حضور روسیه در بحران سوریه است و دولت روسیه همواره تلاش دارد با تقویت دولت مرکزی سوریه در مقابل مخالفانی که رابطه ی خوبی با دولت روسیه ندارند منافع اقتصادی خود را حفظ کند.