رقابت «زردها» در «قاره سیاه»

روزنامه ایران: ششمین کنفرانس بین‌المللی توکیو درباره توسعه قاره آفریقا (TICAD) دیروز یکشنبه در حالی در نایروبی کنیا به کار خود پایان داد که شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن با اعلام سرمایه‌گذاری 30میلیارد دلاری بخش دولتی و بخش خصوصی کشورش در قاره سیاه طی سه سال آینده، رسماً رقابت با چین، بزرگترین شریک تجاری آفریقا را کلید زد.

در این کنفرانس بین‌المللی دو روزه که سران 30 کشور آفریقایی از جمله اوهورا کنیاتا، رئیس جمهوری کنیا و جاکوب زوما، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی حضور داشتند، 70 توافقنامه تجاری امضا شد و فرصت مغتنمی برای آبه به وجود آمد که طی دو روز با ده‌ها رهبر آفریقایی دیدار و گفت‌و‌گو کند.

تراز اول ژاپن از قاره آفریقا دیدار کنند.

هرچند هدف اصلی کنفرانس بین‌المللی توکیو درباره توسعه قاره آفریقا که از سال 1993 با مشارکت سازمان ملل، اتحادیه آفریقا، بانک جهانی و ژاپن آغاز به کار کرد و دیروز یکشنبه ششمین دوره آن به پایان رسید، ارتقای تجارت قاره سیاه و کمک به مردم آفریقاست اما بدیهی است، ژاپن از این باب برای افزایش نفوذ خود در قاره آفریقا استفاده می‌کند و البته از مسائل سیاسی پشت پرده این کنفرانس هم نباید غافل شد.

سیجیرو تاکاشیتا، اقتصاددان و استاد دانشگاه شیزوکای ژاپن درباره دلایل سیاسی سرمایه‌گذاری کشورش در آفریقا به خبرگزاری الجزیره گفت: «این سرمایه‌گذاری حوزه نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی ژاپن را تقویت و ایمن می‌کند. دولت توکیو در تلاش است که عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل شود و احتمال دارد سرمایه گذاری‌های کلان در قاره آفریقا با هدف جلب آرای افراد بیشتری برای این عضویت باشد.»

وی افزود: «دلیل دیگر این است که نه تنها ژاپن بلکه تمام کشورهای همسایه چین از تخطی‌ها و دست درازی‌های بیش از اندازه پکن در منطقه احساس نگرانی می‌کنند و این مسأله باعث شده آبه، نخست‌وزیر ژاپن با افزایش نفوذ در آفریقا درصدد انتقال این پیام به پکن باشد که خواستار استراتژی باز و آزاد در قبال ترددهای دریایی بین اقیانوس هند و اقیانوس آرام است و به نوعی می‌خواهد مانع تخطی‌های مداوم چین شود.»

نکته حائز اهمیت دیگری که درباره ششمین کنفرانس بین‌المللی توکیو درباره توسعه قاره آفریقا وجود دارد، محل برگزاری این کنفرانس است. ژاپن 5 کنفرانس قبلی را خودش میزبانی کرده بود اما کنفرانس اخیر برای نخستین بار در قاره آفریقا و در کشور کنیا برگزار شد که دست کم می‌توان 4 سناریو برای دلیل وقوع این رخداد مطرح کرد. نخست، این مسأله ادامه استراتژی ژاپن برای ممانعت از گسترش نفوذ چین در آفریقا و دیگر کشورهاست. این استراتژی در ژانویه 2014 زمانی که آبه به اتیوپی، ساحل عاج و موزامبیک سفر کرد کلید خورد. دوم، هدف ژاپن برای حضور در آفریقا این است که به چین بفهماند اگر رفتارهایش را در آسیا تغییر ندهد منافعش در آفریقا به خطر می‌افتد. سوم، ماهیت جاه طلبی ژاپن در آفریقا نسبت به چین محدودتر است و اساساً توکیو بر دسترسی به منابع غنی آفریقا تمرکز دارد نه سرمایه‌گذاری در این قاره. همین مسأله ما را به سناریوی چهارم سوق می‌دهد. در این سناریو منافع ژاپن در آفریقا بیشتر دیپلماتیک است تا اقتصادی و دولت توکیو با افزایش نفوذ خود در قاره سیاه تلاش می‌کند حمایت کشورهای آفریقایی را در مواقع لازم از جمله رأی‌گیری درباره ژاپن برای عضویت دائم در شورای امنیت یا دیگر صحنه‌های جهانی جلب کند.

فارغ از تمام این سناریوها، آنچه منجر به برگزاری کنفرانس بین‌المللی توکیو درباره توسعه قاره آفریقا در زمان کنونی و در مکانی متفاوت از 5 نشست قبلی شد، رشد فزاینده قدرت چین و حس ناامنی و نگرانی ای که پکن در دل مقامات ژاپنی ایجاد کرده، بود.اکنون که چین و ژاپن برای رقابت در آفریقا اعلام آمادگی کرده‌اند و این رقابت نه تنها بر سر مواد خام و بازارهای آفریقا بلکه بر سر کسب محبوبیت در این قاره است باید منتظر ماند و دید که پاسخ آفریقایی‌ها به این دو کشور چه خواهد بود.