توصیه‌هایی از امام هادی درباره معاد

آخرت، دنیایی وراء این دنیاست که بی‌شک در مسیر همه قرار دارد و آنچه مهم است اطلاع داشتن از چند و چون آن است. از آن‌جا که سنخ آخرت کاملا متفاوت از این دنیاست و هیچ کس قبل از وقوع قیامت اطلاعی از آن ندارد لذا برای اطلاع یافتن از ویژگی‌ها، شرایط و نیازهای مربوط به آن چاره‌ای جز تمسّک به وحی الهی و احادیث معصومین علیهم السلام نیست. در میان کلمات گهربار امام هادی علیه السلام نیز مطالب بسیاری در رابطه با معاد و نوع برنامه‌ریزی برای سعادت در آن وجود دارد که در این نوشتار به چندین کلام گهربار از ایشان به طور تحلیلی اشاره می‌کنیم. سرمایه آخرت «اَلنّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاَمْوالِ وَ فِى الآْخِرَةِ بِالاَعْمالِ [1] اعتبار مردم در دنيا به مال است و در آخرت به عمل».

قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَن يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئكَ لهَمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلىَ‏*جَنَّاتُ عَدْنٍ تجَرِى مِن تحَتهِا الْأَنهْارُ خَلِدِينَ فِيهَا [طه/75-76] و هر كس با ايمان نزد او آيد، و اعمال صالح انجام داده باشد، چنين كسانى درجات عالى دارند ...باغ‌هاى جاويدان بهشت، كه نهرها از زير درختانش جارى است، در حالى كه هميشه در آن خواهند بود».

تعابیر گوناگونی در مورد دنیا در کلام اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است یکی از آن‌ها را در این روایت امام هادی (علیه السلام) مورد بررسی قرار می‌دهیم. امام علی النقی الهادی (علیه السلام) فرمودند:«اَلدُّنيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَومٌ وخَسِرَ آخَرونَ [2] دنيا بازارى است؛ گروهى در آن سود بَرَند و گروهى ديگر، زيان ببينند». ابتدا باید توجّه داشت که در این کلام نورانی، تمام دنیا به یک بازار تشبیه شده است. نظیر تعبیری که پیامبر اکرم صلوات الله علیه دارند که:« الدُّنیا مَزْرَعَة الآخِرَة[3] دنیا محل کشت برای آخرت است» لذا مستقیما ربطی به مباحث بازار و خرید و فروش مرسوم در عرف ندارد.

طبق فرموده امام هادی علیه السلام تعدادی از انسان‌ها در این دنیا -که همه‌اش مثل یک بازار بزرگ است- سود می‌برند؛ حال سؤال این است که چه کسانی سود می‌برند؟جواب را از قرآن کریم بشنویم که می‌فرماید:« يَاأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكمُ‏ْ عَلىَ‏ تجِارَةٍ تُنجِيكمُ مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تجُاهِدُونَ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكمُ‏ْ وَ أَنفُسِكُمْ ذَالِكمُ‏ْ خَيرٌ لَّكمُ‏ْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُون‏ [صف/10-11] اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد! آيا شما را به تجارتى راهنمايى كنم كه شما را از عذاب دردناك رهايى مى‏‌بخشد؟! به خدا و رسولش ايمان بياوريد و با اموال و جان‌هايتان در راه خدا جهاد كنيد اين براى شما (از هر چيز) بهتر است اگر بدانيد!». آری! سود بردن در این دنیا یعنی نجات از آتش آخرت که راهش هم ایمان به علاوه تلاش در راه خداست. در مقابل آن خداوند چه چیزی را تضمین می‌کند؟ در آیه بعدی این‌چنین می‌فرماید:« يَغْفِرْ لَكمُ‏ْ ذُنُوبَكمُ‏ْ وَ يُدْخِلْكمُ‏ْ جَنَّاتٍ تجرِى مِن تحَتهِا الْأَنهْارُ وَ مَسَاكِنَ طَيِّبَةً فىِ جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَالِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيم‏ [صف/12] (اگر چنين كنيد) گناهانتان را مى‌‏بخشد و شما را در باغ‌هايى از بهشت داخل مى‏‌كند كه نهرها از زير درختانش جارى است و در مسكن‌هاى پاكيزه در بهشت جاويدان جاى مى‏‌دهد و اين پيروزى عظيم است!».

کسانی در این بازار ضرر می‌کنند که سرمایه‌ای گرانبها را بدهند و در مقابل، چیز کم‌ارزشی را به دست آورند. این یعنی ضرر و خسارت محض! «أَرَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ قَليل‏ [توبه/38] آيا به جاى زندگى اخروى به زندگى دنيا راضى شده‌‏ايد؟ متاع اين دنيا در برابر متاع آخرت جز اندكى هيچ نيست». «لَا يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُواْ فىِ الْبِلَادِ مَتَاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَئهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ المِهَادُ [آل‌عمران/196-197] رفت و آمد (پيروزمندانه) كافران در شهرها، تو را نفريبد! اين متاع ناچيزى است و سپس جايگاهشان دوزخ، و چه بد جايگاهى است! ». نتیجه اینکه: سرمایه‌ای که ما داریم همان عُمر گرانمایه‌است که مبادله‌اش جز با سعادت آخرت خسران و ضرری جبران‌ناپذیر خواهد بود. پی‌نوشت [1]. بحارالأنوار، ج78، ص368، ح3. [2]. تحف العقول، ص 483. [3]. مجموعه ورام، ج‏1، ص‏183.