معاد و بازگشت منحصر به انسان است؟

سرویس سبک زندگی فردا: از نظر آيات قرآن، معاد و برگشت به سوى خداوند سبحان، يك مسئله كلّى و عام بوده و مخصوص انسان نيست. با دقّت و تدبّر در نكات و تعبيرات قرآن، به اين حقيقت پى می‌بريم كه آفرينش و ايجاد هر موجودى، ملازم با برگشت دادن آن است؛ يعنى، اعطاى وجود به هر موجودى از جانب حضرت حق، توأم با خصوصيت سير و حركت آن به سوى او است و وجود هر موجودى، برگشت به سوى خداوند را اقتضا می‌کند. به عبارت ديگر، مبدأ متعال در متن ذات هر موجودى، اين برگشت و حركت را قرار داده است. هستى از خداوند، سرچشمه می‌گیرد و به سوى او بازگشت می‌کند و اين، براساس عشق هر موجودى نسبت به كمال بالاتر و در نهايت نسبت به كمال بی‌نهايت است. ادامه این مطلب را به نقل از پرسمان می‌خوانیم.

هر موجودى به تناسب رتبه وجودى خود، از شعور برخوردار است و قبل از هر چيز، رو به جمال مطلق و خير محض دارد و او را می‌باید و چون می‌يابد، به او عشق می‌ورزد و به سوى او در حركت است.

در اينجا به بعضى از آيات قرآنى كه دلالت بر عموميّت و كلّيّت معاد دارد اشاره می‌شود:

۱. «اللّه يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ». [۱] «خداى متعال خلق را آغاز می‌کند و سپس آن را اعاده و برگشت می‌دهد و سپس شما انسان‌ها به سوى خداوند برگشت داده می‌شوید».

اين آيه با توجّه به برگشت كلّى، مسئله معاد انسان‌ها را به آنان خاطر نشان ساخته، اين حقيقت را بيان می‌کند كه بر اساس قانون كلّى «اعاده»، مستثنا بودن انسان‌ها مفهومى ندارد.

۲. «أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِءُ اللّه الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللّه يَسِيرٌ. قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللّه يُنشیء النَّشْأَةَ الاْخِرَةَ إِنَّ اللّه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ »؛ [۲]

«آيا نديده‌ايد كه خداوند، چگونه آفرينش را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند؟ در حقيقت، اين [كار] بر خدا آسان است. بگو: در زمين بگرديد و بنگريد چگونه آفرينش را آغاز كرده است. سپس[باز] خدا است كه نشئه آخرت را پديد میآورد. خدا است كه بر هر چيزى توانا است».

بر اساس اين دو آيه - كه در مورد ارشاد مردم و سرزنش غافلان از برگشت به سوى خداوند است - خداوند متعال، می‌خواهد اين حقيقت را به انسان‌ها بفهماند كه چون آفرينش، بر اساس مشيّت و اعاده حق، به سوى او در حركت و برگشت است و اين يك سنّت كلّى حاكم بر موجودات؛ شما انسان‌ها نيز از اين قانون كلّى مستثنى نيستيد؛ بلكه قطعه اى از هستى می‌باشيد كه به سوى او باز می‌گرديد.

۳. «قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ قُلِ اللّه يَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ فَأَنّى تُؤْفَكُونَ»؛[۳]

«[به مشركان] بگو: آيا از شريكان تخيّلى و مصنوع شما، چنين موجودى پيدا می‌شود كه خلق و ايجاد كند و سپس آنچه را كه خلق كرده است، اعاده و برگشت دهد؟[به آنان] بگو: اين خداى متعال است كه خلق می‌کند و سپس خلق را اعاده و برگشت می‌دهد».

در اين آيه، علاوه بر اشاره به اصل اعاده كلّ هستى، به اين حقيقت هم اشاره شده كه اين برگشت و معاد، يكى از مظاهر قدرت مطلقه خداوند سبحان است. اين آيات و آيات فراوان ديگر، حكايت از اين حقيقت می‌کند كه آفرينش هر موجود و هر مخلوقى، به دنبال خود اعاده آن موجود و مخلوق را می‌آورد. به عبارت ديگر، «اراده و مشيّت حق»، اعاده هر مخلوق و برگشت دادن هر موجودى است كه پا به عرصه وجود می‌گذارد و اين مسئله منحصر در انسان نيست. [۴]

پی نوشت ها: [۱]. روم ۳۰، آيه ۱۱. [۲]. عنكبوت ۲۹، آيات ۱۹ و ۲۰. [۳]. يونس ۱۰، آيه ۳۴. [۴]. ر.ك: بازگشت به هستى، محمد شجاعى، صص ۵۴-۶۹؛ معاد يا بازگشت به سوى خدا، همان، ج ۱، صص ۱۰ ـ ۴۷.