شب‌های هیأت؛ شب‌های مناجات

سرویس دین اندیشه فردا: ماه محرم الحرام، جان‌سوزترین ایّام عزاداری شهادت امام حسین (علیه السلام) و اهل بیت و اصحاب بزرگوار ایشان است. از قدیم الأیّام تمرکز مراسمات شور و عزای حسینی در دهه اول ماه محرم بوده است. ده شب سوز و گداز بر سرور و سالار شهیدان و ده شب عروج بر بال فرشتگان مقرّب الهی!

در این نوشتار بر آن هستیم که گوشه‌ای از اتّفاقات این شب‌ها را نه به شکل تاریخ‌نگاری بلکه از زاویه مناجات شبانه در این شب‌ها توسط حماسه‌سازان عاشورا به تصویر بکشیم.

مناجاتی شبانه؛ با امام در حضور امام

اهل بیت امام حسین (علیه السلام) در جریان واقعه عاشورا از ابتدا تا انتها همراه و پشتیبان و شریک در خلق این حماسه بودند. در این رابطه نکاتی گفتنی است.

اول این‌که رابطه خویشاوندی با امام حسین (علیه السلام) هیچ ارتباطی با همراهی اهل بیت ایشان با حضرت نداشته است. چرا که امام حسین (علیه السلام) می‌فرمایند:« فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ اللَّهُ عَنِّي خَيْراً أَلَا وَ إِنِّي لَأَظُنُّ أَنَّهُ آخِرُ يَوْمٍ لَنَا مِنْ هَؤُلَاءِ أَلَا وَ إِنِّي قَدْ أَذِنْتُ لَكُمْ فَانْطَلِقُوا جَمِيعاً فِي حِلٍّ لَيْسَ عَلَيْكُمْ مِنِّي ذِمَامٌ هَذَا اللَّيْلُ قَدْ غَشِيَكُمْ فَاتَّخِذُوهُ جَمَلًا [1] همانا من يارانى باوفاتر از ياران خود سراغ ندارم، و بهتر از ايشان نمي‌دانم، و خاندانى نيكوكارتر و مهربان‌تر از خاندان خود نديده‏‌ام، خدايتان از جانب من پاداش نيكو دهد. آگاه باشيد همانا من ديگر گمان يارى كردن از اين مردم ندارم، آگاه باشيد من به همه شما رخصت رفتن دادم پس همه شما آزادانه برويد و بيعتى از من بگردن شما نيست، و اين شب كه شما را گرفته، فرصتى قرار داده آن را شتر خويش كنيد (و به هر سو خواهيد برويد)».

جواب محکم آن‌ها در مقابل این پیشنهاد تنها نشان از ایمان واقعی آن‌ها دارد: «قَالَ لَهُ إِخْوَتُهُ وَ أَبْنَاؤُهُ وَ بَنُو أَخِيهِ وَ ابْنَا عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ لِمَ نَفْعَلُ ذَلِكَ لِنَبْقَى بَعْدَكَ لَا أَرَانَا اللَّهُ ذَلِكَ أَبَداً بَدَأَهُمْ بِهَذَا الْقَوْلِ الْعَبَّاسُ بْنُ عَلِيٍّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ اتَّبَعَتْهُ الْجَمَاعَةُ عَلَيْهِ فَتَكَلَّمُوا بِمِثْلِهِ وَ نَحْوِه‏ [2] برادران آن حضرت و پسرانش و برادرزادگان و پسران عبد اللَّه بن جعفر گفتند: براى چه اين كار را بكنيم (يا معنا اين است كه ما اين كار را نخواهيم كرد) براى اين‌كه پس از تو زنده باشيم؟ هرگز خداوند آن روز را براى ما پيش نياورد، و نخستين كس كه اين سخن را گفت: عباس بن على (عليهما السّلام) بود و ديگران نيز از او پيروى كرده چنين سخنانى گفتند».

این خصوصیّت در این مرحله نشانه ایمان برتر است؛ زیرا قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «الَّذينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُون‏ [توبه/20] (آرى) كسانى كه ايمان آورده و (از وطن مألوف) مهاجرت کرده و در راه خدا با اموال و جان‌هاى خود مجاهدت نمودند نزد خدا از نظر درجه و منزلت بزرگ‏‌ترند، و ايشان، آرى تنها ايشانند رستگاران‏».

به راستی بهتر و برتر از اهل بیت و اصحاب امام حسین (علیه السلام) چه کسانی مصداق اتمّ این آیه شریفه هستند؟ کسانی که از ابتدا تا انتها با امام زمانشان همراه بودند و با ایمان به خدا از هیچ اقدام جهادی برای دفاع از امام خود مضایقه نکردند.

نکته دیگر این‌که این جلسه که در شب اتّفاق افتاده خود نمونه‌ای خاص از یک مناجات با امام معصوم در دل شب است. آن‌چه از حرف‌هایی که در طول روز به ذهن انسان نمی‌آید و یا این‌که انسان از بیان آن در ملأ و منظر مردم شرم دارد در دل شب این‌گونه می‌توان بیان کرد.

شب‌های محرم 61 هجری در کربلا، شب‌های ضیافت الهی بر سر سفره مناجات و اشک و انابه با حضرت حق بوده است. اگر نه! هیچ انسانی بدون ارتباط مداوم با خدا و تازه کردن نیروی معنوی خود نمی‌تواند در چنین شرایطی تاب بیاورد و الّا استقامت از کف ربوده، کم می‌آورد و از میدان به در می‌شود.

آری این است معجزه مناجات و درد دل کردن با خدا!

ایمان واقعی را با عاشورا تجربه کنیم

طبق آیه شریفه‌ای که ذکر شد در این که اهل بیت و یاران امام حسین (علیهم السلام) مؤمنان واقعی بودند شکّی نیست و اثر آن ایمان نیز در دفاع و استقامت بی‌نظیر و مداوم آن‌ها در راه حق مجسّم شد. حال باید ببینیم چه چیزهایی دل و جان ما عزاداران حسینی را به بوی همان ایمان معطّر می‌کند تا با انجام آن ما نیز بهره‌ای از همان نیروی ایمانی را در این جلسات نورانی خیمه سیّدالشهداء ببریم؟! قرآن کریم صفاتی را برای مؤمنان ذکر می‌کند که عمل به آن ویژگی‌ها می‌تواند ما را به رنگ و بوی حماسه‌سازان عاشورا درآورد.

«الَّذِينَ هُمْ فىِ صَلَاتهِمْ خَاشِعُونَ* وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون‏ [مؤمنون/2-3] مؤمنان همان‌هايند كه در نماز خاضع و خاشعند و آن‌هايند كه از لغو روى گردانند.»

این مقدمه‌ی ورود به جلسات عزای سیّدالشهداء برای استفاده و ترقّی روحی است. مسلّما وقتی صحبت از خشوع در نماز می‌شود اقامه آن در اوّل وقت نیز مدّ نظر است. چرا که خشوع در نماز، تنها از کسی انتظار می‌رود که نسبت به نماز اوّل وقت اهتمام جدّی داشته باشد.

شب‌های هیأت؛ شب‌های مناجات

خداوند متعال حضرت موسی علیه السلام را برای 30 شب مناجات با خود در کوه طور دعوت می‌کند سپس 10 شب به آن اضافه می‌کند: «وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْر؛ [اعراف/142] و با موسى سى شبه وعده كرديم و آن را به ده شب ديگر كامل كرديم».

مناجات در شب از خصوصیّت ویژه‌ای برخوردار است. با توجّه به این‌که بیشتر مراسمات عزاداری حسینی در شب‌ها برگزار می‌شود می‌توان از فضای معنوی و نورانی فوق العاده این جلسات برای مناجات با خدا استفاده کرد و یا این‌که آن را به عنوان پله‌ای برای مناجات سحرگاهی با خدا قرار داد و چه قدر این فرصت، ناب و با ارزش است.

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «وَ مَنْ ذُكِرَ الْحُسَيْنُ ع عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَيْنِهِ [عَيْنَيْهِ‏] مِنَ الدُّمُوعِ مِقْدَارُ جَنَاحِ ذُبَابٍ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَمْ يَرْضَ لَهُ بِدُونِ الْجَنَّةِ [3] كسى كه يادى از حضرت حسين بن على (عليهما السّلام) نزدش بشود و از چشمش به مقدار بال مگس اشك خارج شود اجر او بر خدا است و حق تعالى به كمتر از بهشت براى او راضى نيست».

وقتی وارد جلسه امام حسین (علیه السلام) می‌شوی بدان أنبیاء و اولیاء، فرشتگان و نظر لطف خدا، ناظر و همنشین تو در این جلسه هستند. با امام زمانت حرف بزن و بدان که او به حرف تو گوش می‌دهد. دردل کن ولی سعی کن صدای درد دل امامِ خود را نیز بشنوی! به راستی امام زمان علیه السلام، پای روضه و منبر حسینی از کدام درد دل خود با ما حرف می‌زند. حسین زمان از ما چه می‌خواهد؟! شاید او منتظر ما باشد نه ما منتظر او!؟

پی‌نوشت:

[1]. الإرشاد، ج‏2، ص91.

[2]. همان.

[3]. كامل الزيارات، النص، ص100.