یک کتاب شیرین و خواندنی برای کسانی که دغدغه تربیت فرزند دارند

سرویس سبک زندگی فردا؛ غزاله صباغیان طوسی: کتاب با ارزش «تربیت فرزند» سومین جلد از مجموعه «ادب الهی» است که بر اساس سلسه جلساتی که آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در آنها به تبیین مبانی تربیت دینی و تادیب الهی انسان می‌پرداختند، تنظیم و منتشر شده است.

حاج آقا مجتبی را خیلی‌ها مصداق حدیث «طوبی لعبد نومه عرفه الله و لم یعرفه الناس…» می‌دانند. «خوشا به حال بنده گمنامی که خدا او را بشناسد و مردم او را نشناسند. آنها چراغ‌های هدایت و سرچشمه‌های دانش‌اند» مجتهد بزرگواری که سالیان دراز به گسترش علم اهل بیت پرداخت و باوجود مقام علمی بالا و کثرت شاگردانش، خیلی‌ها تازه بعد از فوت این مجتهد بزرگوار با ایشان آشنا شدند. حالا که چند سال است حاج آقا مجتبی در میان ما نیست و آن جلسات پربار محرم و فاطمیه خیابان ایران، و آن شب قدرهای معروف مسجد بازار تهران از دستمان رفته است، به همت شاگردان استاد خیلی از مباحث و سخنرانی‌های ایشان به صورت کتاب درآمده و منتشر شده یا در حال انتشار است. کتاب‌های پرباری که تازه بعد خواندنشان است که انسان با مقام علمی این عالم بزرگوار آشنا می‌شود و به حال تمام سال‌هایی که می‌توانست پای جلسات اخلاق و تفسیر ایشان بگذرد و نگذشت، افسوس می‌خورد. کتاب‌هایی که با همه قوت علمی و عمق محتوایی‌شان، خیلی هم کاربردی هستند و در اغلب موضوعاتی که به آن پرداخته شده، و وسعت علمی و دقت نظری استاد، حرف ناگفته‌ای در آن حوزه باقی نگذاشته است.

کتاب «تربیت فرزند» متن جرح و تعدیل شده و روان سخنرانی‌هایی است که آیت الله تهرانی در سال‌های پایانی عمر خود طی جلساتی درباره این موضوع بیان فرمودند. این کتاب شامل سی و یک جلسه است که با وجود موضوع بندی، عنوان های فرعی و خلاصه‌های موجز در حاشیه کتاب، در تنظیم مباحث شکل خطابی آن حفظ شده و همین امر، درک آن را آسان‌تر و به دور از دشواری‌های کتاب‌های علمی می‌کند. در ابتدای هر جلسه، استاد خلاصه کوتاهی از مباحث قبل را یادآور می‌شوند و در طول صحبت به مناسبت در جای جای کتاب به آیات قرآن و احادیث پیامبر اکرم و ائمه معصومین(ع) ارجاع می‌دهند. تا جایی که می‌توان ادعا کرد با مطالعه این کتاب مهم ترین آیات و روایات مرتبط با این حوزه هم مرور می‌شود. گاهی به مناسبت بحث در میانه صحبت بحث‌های اندکی دقیق‌تر و به قول حاج آقا مجتبی طلبگی هم انجام شده است که چه خود ایشان و چه تنظیم کنندگان آن را در حد فهم عموم ساده کرده‌اند و همین اتفاقا به لطافت و عمق مباحث افزوده است:

«… این بحث مقداری طلبگی است اما چون وارد آن شده‌ام، ناچارم بیان کنم. ابتدا می‌فرماید «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا» یعنی تو وظیفه داری خودت و خانواده‌ات را از آتش حفظ کنی. اینجا سوال مطرح می‌شود که چگونه؟ در جواب می‌فرماید:«کار خیر بکن. این طور هم خودت را نجات داده‌ای، هم با روش رفتاری، خانواده‌ات را تادیب کرده‌ای. یک تیر و دو نشان است»

مبحث تربیت فرزند و اهمیت اهتمام به آن را در این کتاب اینگونه شروع می‌شود که به تعبیر روایات ما، فرزند ادامه وجودی والدین و امانت الهی نزد پدر و مادر و میراث الهی برای آنهاست. انسان نباید ادامه وجودش را از بین ببرد چون همه به دنبال بقا هستند و نباید در امانت خیانت کند. راه عدم انقطاع، جلوگیری از خیانت و هدر ندادن میرث الهی، ادب و تربیت است. به همین خاطر است که در روایات آمده است بهترین میراثی که از والدین برای فرزندان به ارث گذاشته می‌شود، تربیت است. چون رابطه انسان با مال اعتباری است و مال ارثیه حقیقی نیست. میراث حقیقی که پدر و مادر به فرزند می دهند، چیزی است که انسان بتواند در تمام نشئات وجودی اعم از دنیا، برزخ و قیامت همراه خود داشته باشد و آن شاکله وجودی انسان است که همواره در تمام وجود اعم از برزخ و قیامت همواره با انسان خواهد بود. و چیزی که این شاکله وجودی را می‌سازد، ادب و تربیت است. «برخی از روایات نقش والدین را در قبال فرزندان، مانند نقش یک کشاورز می‌دانند. با این تفاوت که کشاورز هم باید زمین را شخم بزند هم در آن بذر بپاشد و هم آن را آبیاری نماید. از سوی دیگر ممکن است این تلاش‌های کشاورز به نتیجه نرسد. اما کار والدین در امر تربیت فرزند بسیار آسان‌تر است. صفحه وجودی فرزند آماده است و هیچ سنگ و کلوخی ندارد. او سریع و عمیق اثر می‌پذیرد. بذر را هم خداوند متعال در وجود او کاشته است و نیازی نیست والدین این کار را هم انجام دهند. این بذر همان «عقل عملی» است. که این را قبلا توضیح دادیم که عقل عملی، تشخیص دهنده آن چیزی است که از دیدگاه عقل، حسن یا قبیح است. والدین تنها باید استعدادهای درونی فرزند خود را شکوفا کنند که ما از آن به «آبیاری زمین وجود کودک» تعبیر می‌کنیم. زمین وجودی کودک آماده است، بذر هم آماده است، در این حال والدین اگر به این زمین آماده آب ندهند، خیانت کرده اند، چه بسا جنایت کرده‌اند…»

مخاطب کتاب هر کسی است که دغدغه تربیت فرزند و حتی تربیت خودش را دارد. مباحث کتاب گرچه علمی و روایی و دقیق است اما بیان شیوا و شیرین حاج آقا مجتبی که تنظیم کنندگان کتاب به خوبی از عهده حفظ آن برآمده‌اند، و شکل منبرگونه مباحث که متفاوت از بحث‌های مفصل و سنگین علمی است، آن را برای هر خواننده مشتاقی قابل فهم و لذت کرده است. فکر می‌کنم در کنار مباحث روان شناسی و تربیتی فراوانی که این روزها بازار ترجمه آنها در حوزه تربیت فرزند و نقش والدین حسابی داغ است، خوب است نگاهی هم به منابع دینی این حوزه داشته باشیم و با دریچه‌ای که منابع غنی اسلامی نسبت به این مقوله باز کرده‌اند، هم آشنا شویم.

کتاب تربیت فرزند جلد سوم از مجموعه ادب الهی است که توسط موسسه فرهنگی پژوهشی مصابیح الهدی، ناشر اختصاصی آثار آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی، در سال ۱۳۹۱ و در ۳۷۶ صفحه منتشر شده است. *عکس‌ها از غزاله صباغیان طوسی