شام غریبان سوریه/ گزارشی از کشوری آباد قبل از اینکه جنگ آن را ویران کند

سرویس بین‌الملل فردا؛ میلاد نوریان: به گفته‌ی بسیاری از پژوهشگران تاریخ و باستان‌شناسان، اولین پایتخت شناخته شده در جهان جایی نبوده جز دمشق پایتخت سوریه. این کشور که روزگاری جزو سرزمین شام بوده است دارای تاریخ و پیشینه‌ای بسیار قدیمی است که داستان‌های بسیاری در گوشه و کنار آن نهفته است. از سال‌های پیش از میلاد مسیح و در روزگار صدر اسلام تا سا‌های معاصر و اکنون، سوریه همواره آبستن حوادث بسیاری بوده است.

این حضور مهم و تاریخی سرزمین شام باعث شده تا سوریه‌ی امروزی به کشوری جذاب و دیدنی تبدیل شود که آثار باستانی و مکان‌های دیدنی بسیاری در آن وجود داشته باشد. اما حالا سوریه چند سالی هست که درگیر جنگی خانمان سوز شده است. جنگی که این کشور زیبا و تاریخی را به کشوری گرفتار و ویران تبدیل کرده است و این اندوه بزرگی است که آن همه زیبایی و تاریخ نهفته در آن تبدیل به یک خرابه شده است.

سوریه از آن کشورهایی است که ذهنیت شما بعد از حضور در آن و قدم زدن در شهرها و در میان آثار تاریخی و باستانی آن به کلی تغییر خواهد کرد و اگر این شانس را داشته‌اید که پیش از زبانه کشیدن آتش جنگ به این کشور سفر کرده باشید، پیگیری اخبار جنگ و ویرانی برای شما سخت‌تر و ناگوارتر خواهد بود.

گزارشی که در پیش دارید، حاصل سفری چند روزه درست چند ماه قبل از شدت گرفتن درگیری‌ها در این کشور است. زمانی که سوریه کشوری آباد با مردمی خونگرم و مهربان بود. پیش از آنکه تبدیل به ویرانه‌ای بزرگ با میلیون‌ها مردم جنگ‌زده و آواره باشد.

شهر تاریخی معلولا

معلولا نام شهری مسیحی نشین است که در حدود 60 کیلومتری دمشق قرار دارد و یکی از شهرهای استان ریف دمشق است که در جاده‌ی دمشق-حمص واقع شده. محل استقرار این شهر به لحاظ جغرافیایی در میانه کوه و در دامن یک دره است. اما چیزی که این شهر کوچک و زیبا را متمایز می‌کند این است که به عنوان نماد و سمبل مسیحیت در سوریه شناخته می‌شود و دیرها و کلیساهای بسیاری در آن وجود دارد. شهر زيبای معلولا به عنوان نماد حضور باستانی مسيحيان در سوريه تلقی می‌شود و تقریبا تمامی اهالی این شهر مسیحی هستند. آن طور که گفته می‌شود،

معلولا تنها شهری در جهان است که ساکنان آن هنوز به زبان سریانی یا همان زبانی که حضرت مسیح (ع) به آن سخن می گفت، سخن می‌گویند. از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد این شهر، وجود کلیسای قدیسه تقلا است که اولین زن شهید آیین مسیحیت به شمار می‌رود. این شهر نیز نتوانست از ترکش‌های جنگ در سوریه در امان بماند و مدتی توسط گروه تروریستی جبهه النصره به تصرف درآمد که ویرانی‌های بسیاری برای این شهر بر جای گذاشت.

مسجد اموی دمشق

مسجد اموی دمشق یکی از مکان‌های تاریخی و آثار باستانی بسیار مهم در شهر دمشق است. مکان این مسجد از سال‌های دور مورد توجه بوده به طوری که گفته می‌شود ابتدا معبد آتش‌پرستان بوده و سپس توسط مسیحیان به کلیسا تبدیل می‌شود اما پس از فتح سوریه به دست مسلمانان، تبدیل به مسجد و محل اقامه‌ی نماز می‌شود. مکان این مسجد پیش از دوره‌ی اسلامی نیز مورد توجه بوده است، به گونه‌ای که آثار و مقام انبیای بسیاری در این مسجد وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به قبر و مقام هود (ع)، مقام حضرت حضر (ع)، مقام نزول حضرت عیسی (ع) و مقام و محل دفن سر حضرت یحیی (ع) اشاره کرد. محل دفن سر حضرت یحیی (ع) در شبستان مسجد و دارای ضریح است.

مسجد اموی دمشق در روزهای پس از عاشورا نیز شاهد اتفاقاتی بود. کاروان اسرای کربلا پس از ورود به شام به این مسجد آورده می‌شوند و سر مبارک حضرت امام حسین (ع) نیز چند روز در این مسجد نگهداری می‌شود که بعدها در آنجا یعنی در گوشه‌ی شمال‌شرقی مسجد، بقعه‌ای به یادبود این حادثه غم انگیز ساختند که به مقام رأس الحسین مشهور شد.

در کنار این مکان نیز محرابی وجود دارد که محل عبادت و نماز خواندن امام سجاد (ع) بوده است. همچنین امام سجاد (ع) خطبه‌ای حماسی را نیز بر بالای منبر مسجد اموی دمشق قرائت کردند. این مکان نیز یکی از هدف‌های حملات تروریستی در دمشق بود. در سال 1392 با اوج گرفتن بحران سوریه، تروریست‌ها مناره‌ی این مسجد زیبا را هدف قرار دادند و بخش‌هایی از آن ویران شد. اما بنا بر گزارش سازمان ملل متحد، مسجد اموی دمشق به رغم حملات مختلف هنوز آسیبی جدی ندیده است.

قبرستان باب‌الصغیر

قبرستان باب‌الصغیر یکی از قبرستان‌های مهم جهان اسلام به شمار می‌رود که در جنوب شهر قدیم دمشق واقع شده است. این قبرستان مدفن بسیاری از امامزادگان و اصحاب ائمه (ع) و پیامبر (ص) است که از جمله‌ آنان می‌توان به ام سلمه همسر پیامبر، فضه خادمه‌ی حضرت زهرا، عبدالله فرزند امام صادق (ع) و بلال حبشی اشاره کرد.

این قبرستان نیز یکی از مکان‌هایی است که گفته می‌شود کاروان اسرای کربلا در آن حضور داشته‌اند و حتی اکنون مقام رئوس شهدای کربلا در آن موجود است. گفته می‌شود که سرهای بریده‌ی شهدای کربلا را برای دفن به این مکان می‌آورند که شامل 16 تن از شهدای کربلا از جمله حضرت ابالفضل، حضرت علی اکبر و حبیب بن مظاهر می‌شده است. به همین دلیل مرقدى در آنجا ساخته شده و 16 علامت بر روى آن به نشانه 16 سر گذاشته شده است. در قبرستان باب الصغیر و در کنار ضریح مقدس سرهای شهدای کربلا، تشت بزرگی وجود دارد که گفته می‌شود سرهای شهدای کربلا قبل از دفن شدن در آن قرار داده شده‌اند.

مرقد حضرت هابیل نبی

در 45 کیلومتری مسیر دمشق به بیروت، قریه‌ای وجود دارد به نام زبدانی که منطقه‌ای ییلاقی و خوش آب و هواست. علت شهرت این منطقه وجود قبر حضرت هابیل (ع) است. مرقد حضرت هابیل گنبد سفید رنگی دارد و سنگ قبر آن حدود 7 متر طول دارد. در این بقعه‌ی کوچک افراد متحدالشکلی حضور دارند که خود را پیروان حضرت هابیل و خادمان حرم او می‌دانند. این منطقه نیز به دلیل نزدیکی به دمشق و بیروت، به لحاظ نظامی اهمیت بسیاری دارد و مدت‌ها بین نیروهای مقاومت و تروریست‌ها محل مناقشه بود.

حرم حجر بن عدی

مرج عذرا نام منطقه‌ای در نزدیکی دمشق است که امروزه آن را به نام عدرا می‌شناسند. علت شهرت این منطقه وجود حرم حجر بن عدی از صحابه‌ی پیامبر و از اصحاب خاص حضرت علی (ع) است. او در مدت خلافت حضرت علی (ع) در هر سه جنگ صفین، نهروان و جمل حضور داشت و در رکاب آن حضرت شمشیر مى زد. درباره‌ی نحوه‌ی شهادت او گفته می‌شود، حجر بن عدی با پنج تن از همراهانش را در زمان امویان به دستور معاویه دست‌بسته از کوفه به سوی شام بردند و در میان راه در «مرج عذراء» کشتند.

مرج عذرا نخست توسط حجر بن عدی فتح شد و سرانجام نیز خود در این مکان کشته شد. در تاریخ 12 اردیبهشت 92 بار دیگر نام حجر بن عدی بر سر زبان‌ها افتاد. در این تاریخ تروریست‌های جبهه النصره پس از تخریب حرم، قبر او را نبش و پیکر او را به مکان نامعلومی منتقل کردند.

مرقد حضرت سکینه (س)

مرقد حضرت سکینه، دختر امام علی (ع) و خواهر امام حسین (ع) و حضرت زینب (س) یکی دیگر از بزرگانی که در خاک سوریه دفن است، حضرت سکینه (س) دختر امام علی (ع) است. قبر مطهر این بانوی بزرگوار در منطقه داریا در جنوب دمشق است و آن طور که گفته می‌شود چند سال پیش و در طی یک عملیات گودبرداری به قبری می‌رسند که بعدها با تحقیق و تفحص مشخص می‌شود که قبر مذکور متعلق به حضرت سکینه (س) است. منطقه داریا در استان ریف دمشق در پنج کیلومتری جنوب غرب دمشق پایتخت سوریه از نیمه اول سال 2012 تا امروز همواره شاهد درگیری‌ها و عملیات نظامی گسترده بوده است.

کنترل این شهر تاکنون چندین بار میان گروه‌های مسلح و ارتش سوریه دست به دست شده است. که البته در این درگیری‌ها حرمی که به تازگی برای حضرت سکینه (س) ساخته شده بود به طور کامل تخریب شد. منطقه داریا و در شرق آن منطقه ببیلا به دلیل وجود مزار حضرت سکینه بنت علی (س) و حضرت زینب (س)، از اهمیت خاصی برای شیعیان برخوردار است. این منطقه محل اقامت شیعیان سوریه، برخی مهاجران لبنانی و افغان نیز هست.

مزار دکتر علی شریعتی

به گفته‌ی دوستان دکتر شریعتی، پس از مرگ دکتر علی شریعتی در 29 خرداد 1356 در انگلستان، وقتی آن‌ها از دفن او در ایران به دلیل ترس از افتادن جنازه‌ی او به دست ساواک، منصرف می‌شوند با نظر پدر ایشان و با مساعدت امام موسی صدر، جنازه‌ی دکتر به دمشق منتقل می‌شود تا در قبرستانی در پشت حرم حضرت زینب (س) ایشان را دفن کنند.

البته آن طور که گفته می‌شود ابتدا قرار بوده که این اتفاق به صورت موقت انجام پذیرد و بعدها جنازه‌ی دکتر از دمشق به ایران منتقل شود و خاکسپاری در ایران صورت بگیرد. اما اکنون سال‌هاست که مزار ایشان در زینیبیه دمشق قرار دارد. جالب است بدانید که در مراسم خاکسپاری دکتر شریعتی در دمشق امام موسی صدر بر پیکر ایشان نماز خواندند و در این مراسم افرادی مانند شهید دکتر چمران نیز حضور داشتند.