در چه مواقعی جرم تجاوز قابل پیگیری قضایی نیست

سرویس سبک زندگی فردا؛ مرجان رضازاده: قانونگذار انواع جرایم و مجازات‌ها را به حدود، قصاص، دیات، تعزیرات و اقدامات تأمینی و تربیتی تقسیم کرده است. یکی از علل تعیین مجازات برای جرایم، در نظام‌های کیفری جهان، بازدارندگی مجازات هاست. مجازات‌ها اجرا می‌شوند تا بتوانند جلوی ارتکاب دوباره‌ٔ جرم را بگیرند. بازدارندگی می تواند شخصی باشد یا اجتماعی. بازدارندگی شخصی، مانع ارتکاب مجدد جرم توسط مجرم و بازدارندگی اجتماعی مانع ارتکاب مجدد جرم توسط افرادی است که در ذهن خود اندیشه ی جرم دارند و اصطلاحا آن‌ها را مجرمین بالقوه می‌دانیم.

در این یادداشت سعی داریم به بررسی اثرگذاری اجرای مجازات در جرایم منافی عفت بپردازیم.

جرایم حدی

قانون گذار جرایم منافی عفت را در بخش حدود در قانون مجازات اسلامی ذکر کرده است. حدود جرایمی است که موجب، نوع و میزان آن در شرع مقدس مشخص شده است. مجازات این جرایم غیرقابل تغییر است. برای اینکه جرم ارتکابی مشمول حد باشد، باید شرایط و ترتیبات جرم حدی به درستی اتفاق افتاده باشد. در جرایم حدی، بر اساس ماده ۲۱۷ قانون مجازات اسلامی، مرتکب در صورتی مسئول است که علاوه بر داشتن قصد ارتکاب جرم و شرایط مسئولیت کیفری، به حرمت شرعی رفتار ارتکابی، آگاه باشد.

مجازات جرایم منافی عفت

انواع جرایم منافی عفت در بخش حدود قانون مجازات اسلامی، عبارتند از زنا، لواط، تفخیذ، مساحقه و قوادی. مجازات‌های مقرر برای این جرایم بسته به نوع آن‌ها، اعدام، رجم(سنگسار) و شلاق است. مجازات‌های مقرر در خصوص جرایم منافی عفت، مانند سایر مجازات‌های حدی، بدنی است. مجازات‌هایی که ویژگیِ خوارکنندگی را که یکی از اهداف ابتدایی مجازات است، را با خود به همراه دارد.

زنای به عنف و مجازت آن

قانونگذار در ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی، انواع زنا را که ارتکاب آن‌ها منجر به مجازات اعدام می‌شود، مقرر کرده است. بند ت این ماده مربوط به زنای به عنف یا اکراه از سوی زانی است که برای او مجازات اعدام را به دنبال دارد. در تبصره‌ٔ ۲ این ماده بیان شده که اگر این عمل از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید و یا ترساندن زن اگر چه موجب تسلیم شدن او شود نیز مشمول عمل به عنف و مجازات اعدام است.

عدم طرح شکایت در جرایم منافی عفت

بر اساس ماده ۱۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری، انجام هرگونه تعقیب و تحقیق در جرایم منافی عفت ممنوع است و پرسش از هیچ فردی در این خصوص مجاز نیست، مگر در مواردی که جرم در مرئی و منظر عام واقع شده و یا دارای شاکی یا به عنف یا سازمان یافته باشد که در این‌صورت، تعقیب و تحقیق فقط در محدوده شکایت و یا اوضاع و احوال مشهود توسط مقام قضایی انجام می‌شود.

در تبصره‌ٔ ۱ همین ماده ذکر شده که در جرایم زنا و لواط و سایر جرایم منافی عفت اگر شاکی وجود نداشته باشد و متهم قصد اقرار داشته باشد، قاضی وی را توصیه به پوشاندن جرم و عدم اقرار می‌کند. در این جرایم اگر بزه دیده محجور (صغیر یا مجنون) باشد، ولی یا سرپرست قانونی او حق طرح شکایت دارد. بر این اساس، پیگیری جرایم منافی عفت نیاز به شکایت شاکی خصوصی دارد و تا زمانی که شاکی طرح شکایت نکند، این جرایم قابل پیگیری نیست.

نوع و شرایط ارتکاب این جرایم به نحوی است که امکان اطلاع مقام قضایی از آن‌ها بسیار محدود است و تا زمانی که طرح شکایت نشود یا افراد آگاه وقوع آن را اطلاع ندهند، یا مقام قضایی خود شاهد وقوع آن نباشد، آگاهی از آن مشکل است. جرایم منافی عفت معمولا دور از دید دیگران رخ می‌دهد و به همین علت آمار جرایم گزارش شده‌ای که مقام قضایی در جریان آن قرار می‌گیرد، با حجم واقعی ارتکاب این جرایم، قابل مقایسه نیست. بسیاری از جرایم منافی عفت به دلیل ترس بزه دیده از بزهکار و تمایل به حفظ آبرو، هیچ وقت کشف نمی‌شود و هیچ کس از آن آگاهی پیدا نمی‌کند. در نتیجه بزه دیده‌ای وجود دارد که حق او پایمال شده و بزهکاری که اگر چه مرتکب جرم شده، اما هیچ مجازاتی را تحمل نکرده است. در نتیجه اثر بازدارندگی مجازات نیز بر او بار نشده و او هیچ ترسی از ارتکاب مجدد جرم نخواهد داشت و ممکن است به راحتی به دفعات مرتکب همان جرم شود.

تأثیر اجرای مجازات

عدم شکایت بزه دیده باعث می‌شود در جامعه تفکری شکل بگیرد که افرادی که مورد هدف مرتکبان جرایم منافی عفت قرار می‌گیرند، به دلیل حفظ آبرو، سعی در پوشش جرم دارند و حتی ممکن است همان بزه دیده‌ٔ خاص به دلیل ترس از آبرو بارها هدف بزهکار واحدی قرار بگیرد، امری که در مورد افراد نابالغ رایج است. عدم توانایی افراد نابالغ و عدم آموزش صحیح به آن‌ها در خصوص اینکه در موارد این چنینی چه واکنشی بروز بدهند تا در درجه‌ٔ اول هدف قرار نگیرند و اگر این اتفاق افتاد چطور از والدین خود کمک بخواهند، به پوشیده ماندن بسیاری از این جرایم کمک می‌کند.

اجرای مجازات در خصوص ارتکاب این جرایم، با توجه به سنگینی این مجازات، باعث می‌شود مجرمین خود را همواره در معرض چشم بیدار و هوشیار قانون و مجریانِ آن ببینند و اگر در فکر ارتکاب این جرایم هستند، از ارتکاب آن خودداری کنند و اگر قبلا مرتکب چنین جرمی شده‌اند که کشف نشده باقی مانده، با دیدن اجرای مجازات در مورد سایر مجرمین، از ارتکاب مجدد آن منصرف گردند. اجرای مجازات باعث تحقق هدف بازدارندگی عام (اجتماعی) و خاص (فردی) می‌شود.

سنگینی مجازات جرایم منافی عفت، نشان دهنده‌ٔ شدت قبح این جرم در دید شارع مقدس است. آگاهی مردم از حقی که شرع و قانون به آن‌ها داده، باعث می‌شود بتوانند دید خود را نسبت به اینکه قربانیِ این جرایم باید به جای طرح شکایت و مطلع کردن مقام قضایی، اقدام به پوشاندن جرم کند، تغییر دهند.