۲ نکته کلیدی درباره صحبت‌های برجامی نوبخت

سرویس سیاسی فردا: محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری در پاسخ به سوالی که مربوط به تحریم‌های جدید آمریکا و چگونگی استفاده از ثمرات برجام در این شرایط بود گفت: «خیلی راحت بگویم دولتی که برجام را با ما امضا کرده رفته است و جمعی که بر سر کار آمده نیز قبل از آمدن با اراده پاره کردن برجام وارد کاخ سفید شده است. دولتی که بر سر کار آمده دولت جنگ طلبی است که اگر از دستشان بر می‌آمد کاری که گفته بودند را انجام می‌دادند لذا نباید انتظار همکاری از آن‌ها داشت.» وی در ادامه گفت: «ولی در هر صورت اگر روزی برجام نقض شود به جای اول خود بر می‌گردیم با این تفاوت که این بار افکار عمومی جهانیان آمریکا را عهد شکن می‌دانند.»

درخصوص گفته‌های برجامی نوبخت لازم است به چند نکته توجه شود:

۱. اینکه دستگاه دیپلماسی حدودا یک سال پیش از انتخابات آمریکا توافقی را امضا کند که با تغییر دولت در آمریکا پایبندی به آن زیر سوال برود و دولت جدید بتواند به راحتی آن را نقض کند معنی جز اینکه این توافق فاقد ضمانت اجرای کارآمد است، ندارد. آنچه در پاراگراف‌های ۳۶ و ۳۷ از متن اصلی برجام در ارتباط با رفع اختلافات درج شده است، مکانیسمی را برای طرح دعوا مطرح می‌کند که نتیجه مراجعه به آن برای ایران در هر صورت شکست است، چرا که هر تصمیمی در این مکانیسم با پنج رای از هشت رای لازم الاجرا خواهد بود (این بدان معناست که آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا که هم پیمان هستند، به اتفاق می‌توانند تمام اعتراضات ایران را رد کنند. همچنین در خصوص قطعنامه ۲۲۳۱ اعتراض ایران منجر به لغو قطعنامه و بازگشت شش قطعنامه پیشین خواهد بود). اگرچه مذاکرات کنندگان ایرانی ضعف نظام شکایت و رفع اختلاف در برجام (به ضرر ایران) را قبول دارند، اما ادعا می‌کنند با وجود همه تلاش ها، نتوانستند نظام قوی تری را برای تضمین عدم نقض عهد غرب در برجام جاگذاری نمایند. اما به اعتقاد عموم کارشناسان منتقد برجام، در صورتیکه انجام مراحل تعهدات ایران و غرب گام به گام تعریف می‌شد (به این معنا که در ازای انجام هریک تعهد توسط ایران، غرب تحریمی را رفع می‌نمود)، امکان ایجاد نوعی ضمانت درونی در اجرای تعهدات فراهم می‌شد، چرا که با لحاظ بدعهدی توسط طرف غربی، ایران می‌توانست انجام سایر تعهدات را به حالت تعلیق درآورد تا غرب نسبت به تکمیل اقدام قبلی خود اقدام کند.

۲. براساس متن برجام، ایران متعهد می‌شود بخش اساسی فعالیت‌های هسته‌ای خود را تعطیل یا برای دوره‌ای طولانی (۱۰ تا ۲۵ سال) تعلیق کند. برخی از مهم‌ترین تعهدات ایران عبارتند از: خودداری از بازفراوری سوخت (برای همیشه)، خودداری از ساخت راکتور آب سنگین (برای همیشه- به جز راکتور تغییر ماهیت یافته اراک)، خروج مواد غنی شده از کشور، تخریب راکتور آب سنگین اراک و پر کردن منفذهای مربوط به مجتمع‌های سوختی آن با سیمان، جمع آوری بیش از دو سوم از سانترینفیوژهای نصب شده در فردو و نطنز، خودداری از تولید سانترینفیوژ دست کم تا ده سال، تخریب زیرساخت‌های مربوط به سانتریفیوژهای جمع آوری شده، خودداری از غنی سازی با غنای بیش از ۳. ۶ درصد، خودداری از نگهداری مواد غنی شده بیش از ۳۰۰ کیلوگرم، خروج بخشی از آب سنگین تولید شده از کشور، عدم استفاده از روش‌های پیشرفته غنی سازی (از جمله روش‌های لیزری و ...)، اجرای پروتکل الحاقی و تصویب آن در مجلس، فراهم کردن امکان بازرسی‌های فراپروتکلی و موارد متعدد دیگر. به نظر می‌رسد بازگشت به شرایط قبل از برجام به راحتی گفته‌های آقای سخنگو نباشد.