توصیه‌های دیده‌بان حقوق بشر به عربستان و آمریکا

خبرگزاری تسنیم: سازمان بین‌المللی دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی با عنوان "آنها برادران ما نیستند؛ گفتمان تنفرآمیز مسئولان سعودی" به بررسی ابعاد اقدامات نژادپرستانه این رژیم در انزوای جمعیت شیعیان پرداخته و جنایات صورت گرفته بر ضد این اقلیت مسلمان را محکوم کرده است. گزارش دیده بان حقوق بشر گرچه به محکومیت ظاهری اقدامات رژیم صهیونیستی بسنده کرده و ضمن مماشات با این اقدامات، هیچ راهکار ویژه ای برای الزام دولت سعودی در مجامع بین المللیبرای توقف این جنایت ها ارائه نداده، اما می تواند سندی رسمی از بخشی از جنایت هایی باشد که سعودی ها ضد شیعیان این کشور که دست کم 6 میلیون نفر هستند، روا می دارند.

دیده‌بان حقوق بشر سازمانی بین‌المللی است که کارمندان زیادی در بیش از 40 کشور دنیا دارد. این سازمان در شهرهای آمستردام، بیروت، برلین، بروکسل، شیکاگو، ژنو، ژوهانسبورگ، لندن، لس‌آنجلس، مسکو، نایروبی، نیویورک، پاریس، سان فرانسیسکو، توکیو، تورنتو، تونس، واشنگتن و زوریخ دفتر دارد.

گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر که چند روز پیش و اواخر سپتامبر گذشته منتشر شد، شامل خلاصه‌ای از اقدامات و تجاوزات صورت گرفته ضد شیعیان در عربستان سعودی است که با حمایت دستگاه حاکمه این کشور و مفتیان و موسسات وهابی همراه است. این گزارش توصیه‌هایی را به حاکمیت سعودی ها برای توقف این جنایت ها و توصیه هایی را نیز به دولت ایالات متحده آمریکا برای توقف هماهنگی های امنیتی و نظامی با این رژیم جنایتکار دارد.

در این گزارش ضمن پرداختن به گفتمان نژادپرستانه و ضد شیعی حاکم بر موسسات رسمی، فضای الکترونیک و حتی کتاب های درسی در عربستان سعودی، بخش‌هایی از فتواها و بیانیه هایی صادر شده از سوی مفتیان سعودی و اظهارات خصمانه مسئولان رسمی عربستان ضد شیعیان گنجانده شده است.

توصیه‌هایی به حاکمیت عربستان سعودی

• باید مسئولان عالی‌رتبه دینی در کشور، ازجمله مفتی اعظم عربستان ، هیئت علمای ارشد و وزارت امور اسلامی و دعوت و ارشاد ، برای کنار گذاشتن گفتمان غیر تسامحی دینی در میان مسئولان و شخصیت‌های تأثیرگذار دیگر مشارکت داده شوند.
• باید کمیته‌ای برای بررسی گفتمان تبعیض‌آمیز ضد شیعیان در سایت‌های اجتماعی تأسیس ‌شده و این اقدامات در صورتی که به سطح تحریک و تبعیض نژادی و خصومت و دشمنی یا خشونت کشیده شود، به صورت علنی محکوم شود.
• تلاش گسترده برای مبارزه با روش‌های منفی موجود ضد شیعیان عربستان و تبعیض‌های اعمال شده ضد آنها و تقویت فرهنگ تفاهم بین فرهنگ‌ها.
• از بین بردن تمامی فتواهای ضد شیعی از سایت کمیته دائمی مطالعات علمی و فتواها
• از بین بردن تمامی موارد رسمی درسی که رفتارهای دینی شیعیان و دیانت های دیگر را هدف قرار می دهد و گفتمانی نژادپرستانه و انتقادآمیز ضد آن‌ها دنبال می‌کند. از جمله این موارد مجموعه درس هایی تحت عنوان "التوحید" است.
• آموزش‌هایی در زمینه مبارزه با تبعیض برای قضات سعودی و کارمندان وزارت دادگستری و ممنوعیت جرم شمردن اقدامات عادی دینی شیعیان.
• موافقت با درخواست هماهنگ ‌کننده ویژه سازمان ملل متحد در امور مربوط به تقویت و حمایت از حق آزادی بیان با سفر به عربستان.
• ایجاد کمیته‌ای برای حقوق مساوی شهروندی با نظارت مرکز گفتگوهای ملی و با مشارکت گسترده از جمله حضور اعضای مجلس شورا ، هیئت حقوق بشر ، جمعیت ملی حقوق بشر ، اعضای شوراهای منتخب محلی و رهبران قبایل و روحانیون دینی و شخصیت های برجسته محلی در منطقه الشرقیه. این کمیته باید در زمینه ایجاد مؤسسه ملی مرتبط با تأکید بر اساس پیشنهادات کمیته سازمان ملل متحد برای توقف تبعیض نژادی وارد عمل شود.

این کمیته می‌تواند موارد زیر را دنبال کند:

الف: حمایت از آزادی عبادت شیعیان به ویژه در مناطق دارای اکثریت بالای شیعه، حمایت از آزادی در ساخت مساجد و حسینیه‌ها و حفظ آنها و چاپ مواد دینی و واردات و توزیع آنها و برپایی مراسم های عمومی دینی.

ب: حمایت از آزادی پدر و مادرها در تضمین دستیابی فرزندانشان به آموزش دینی بر اساس اعتقادات آنها و اینکه کودکان بتوانند دین ویژه خود و رفتارهای آن را انتخاب کنند. این موضوع شامل حق امتناع از گذراندن واحد درسی دینی اهل تسنن می شود که با اعتقادات شیعیان در تعارض است. دست کم این موضوع باید در تمامی مناطقی که شیعیان نسبت بالایی از ساکنان آن را شامل می شوند، رعایت شود.

ج: تضمین مساوات در رسیدن به فرصت‌های شغلی و دستیابی به مؤسسات آموزش عالی ، به ویژه اشتغال در ادارات امنیتی و پست‌های عالی وزارتی و شوراهای محلی و منطقه‌ای و مجلس شورا و آکادمی‌های نظامی.

د: تضمین مساوات در رسیدن به عدالت، و اعتراف به تساوی افراد در برابر قانون بدون در نظر گرفتن هویت فرقه ای آنها. همچنین فقهای شیعه باید امکان فعالیت در بخش های قضایی در دادگاه های عادی بویژه در مناطق با اکثریت بالای شیعیان را داشته باشند.

ه: ایجاد کمیته‌هایی برای اماکن مقدس جهت پیشبرد طرح مکه در زمینه اشتراک بین ادیان که در ژوئن 2008 زیر نظر سندیکای جهان اسلام برای بررسی راهکارهای اشتراک گذاری مکان های مقدس عبادتی در مکه و مدینه بین مذاهب مختلف اسلامی ضمن احترام به رفتارهای دینی رایج در عربستان. این کمیته باید اهمیت ویژه‌ای به تنوع کارمندان و آموزش مناسب نیروهای امنیتی و مسئولان هیئت امر به ‌معروف و نهی از منکر در این مساحت های مشترک عبادت قائل شود.

توصیه‌های دیدبان حقوق بشر برای آمریکا

• لغو معافیت عربستان از اجرای راهکارهای مشخص مبتنی بر قانون آزادی‌های دینی بین‌الملل در سال 1998 از جمله در زمینه تحریم‌های مناسب برای پایان دادن به فشارهای دینی مربوط به "کشورهای نگران‌ کننده".
• ورود در توافق الزام‌آور با حاکمیت عربستان طبق قانون آزادی‌های بین‌المللی دینی جهت پایان دادن به اقدامات تحریک‌آمیز یا تبعیض و رفتارهای دینی شیعیان و اهل تصوف و ادیان دیگر.
• همکاری با مقامات عربستان برای تضمین از بین بردن تمامی انتقادات و توهین‌هایی که به رفتارهای دینی شیعیان و صوفیه و دیگر ادیان در روش های آموشی عربستان سعودی از جمله در زمینه مجموعه درس‌های التوحید مطرح می شود.

روش تحقیق:

حاکمیت سعودی به سازمان دیده‌بان حقوق بشر اجازه انجام مطالعات خود به صورت آزاد در داخل کشور را از تاریخ نوامبر /دسامبر 2006 نداده است. از آن زمان تاکنون کارمندان دیده‌بان حقوق بشر شش بار از عربستان بازدید کرده‌اند ، اما بیشتر این بازدید‌ها به صورت بسیار سختگیرانه و محدود صورت گرفته است.

با این ‌وجود بازدیدهای کارمندان دیده‌بان حقوق بشر شامل سفرهایی به منطقه الشرقیه برای برگزاری نشست با عناصر فرهنگی و فعالان شیعه و قربانیان نقض حقوق بشر در عربستان شده‌اند.

دیده‌بان حقوق بشر علاوه بر این دیدارها، با مکالمه‌های تلفنی و تماس‌های صورت گرفته از طریق سایت‌های ارتباط جمعی با حقوق‌دانان سعودی و کارشناسان دینی شیعه سعودی که در داخل و خارج از عربستان زندگی می‌کنند، اطلاعات خود در این گزارش را دریافت کرده است. این گزارش برای حمایت از افرادی که با آن‌ها مصاحبه شده ، اسامی آن‌ها را درج نکرده و برای آنها از اسامی مستعار استفاده کرده است، مگر این که آن‌ها خودشان آمادگی انتشار اسامی‌شان را داشته باشد.

فعالان سعودی موارد استفاده شده در این گزارش از جمله حکم دادگاه و موارد منتشر شده در سایت‌های ارتباط جمعی و نوارهای ویدئویی را به اطلاع دیده‌بان حقوق بشر رسانده‌اند. موارد دیگری نیز وجود دارد که از فضای اینترنت می‌توان به آنها دسترسی پیدا کرد ، مثل فتواهایی که کمیته دائمی مطالعات علمی و فتوا صادر کرده‌ یا کتاب‌های درسی مربوط به درس های التوحید.

در روز 10 ژوئن دیده‌بان حقوق بشر نامه‌ای را به دولت عربستان فرستاد و در آن از تحریکات و تبعیض صورت گرفته ضد شیعیان در این کشور سؤال کرد. مقامات عربستان تا ابتدای سپتامبر هیچ پاسخی به این نامه نداده‌اند.

بخش اول: سابقه

شیعیان بین 10 تا 15% ساکنان عربستان را تشکیل داده و از قرون اولیه اسلام در مناطقی از شبه جزیره عربستان ساکن شده اند. آنها غالباً پیروان دوازده ‌امامی هستند و در منطقه الشرقیه و اطراف شهرهای الاحساء و قطیف مستقر هستند. گروه کوچکی از شیعیان این در شهر مدینه اقامت دارند که النخاولة خوانده می شوند.

بخش قابل توجهی از شیعیان اسماعیلی نیز در جده و نجران واقع در جنوب عربستان در طول مرزهای یمن ساکن هستند. شیعیان از سال 1913 و هنگامی که عبدالعزیز بن سعود موسس عربستان سعودی نوین مناطق الاحساء و قطیف را به اراضی این کشور اضافه کرد و آنها را از دست سلاطین عثمانی خارج کرد، تحت نظر عربستان زندگی می کنند.

تلاش برای تغییر اجباری مذهب تشیع

تداخل عمیقی بین حاکمیت کنونی عربستان سعودی و تفسیر مؤسسات دینی عربستان از اسلام وجود دارد که مبانی آن به حاکمیت خاندان آل سعود در این منطقه از بیش از دو و نیم قرن پیش تاکنون می‌رسد. بنا به گفته تاریخ‌نگاران، نظرات و دیدگاه های عبد الوهاب در رابطه با اسلام شیعه تأثیر زیادی بر مواضع عربستان سعودی در قبال شهروندان شیعه داشته است.

ملک عبدالعزیز شیعیان را تحقیر می‌کرد، اما در جایگاهی نبود که بتواند تبعیض نژادی انجام شده از سوی علمای وهابی ضد آنها را دنبال کند. او بدون نیروی نظامی گسترده نمی‌توانست مناطق شیعی را تحت تصرف خود بگیرد ، علاوه بر این که فواید قابل توجهی از اموال مالیات بر منابع مالی شیعیان برای تأمین هزینه‌های توسعه طلبانه دولت خود می برد. علاوه بر تمام این‌ها می‌توانست دیپلماسی بین‌المللی و به ویژه منافع انگلیس در خلیج فارس را مدنظر قرار دهد.

با وجود تمامی این موارد رژیم آل سعود به افراط‌گرایان وهابی اجازه داد سیاست دینی سرکوب‌گرایانه ای را ضد شیعیان به کار گیرند. از جمله این سیاست‌ها درخواست برای تغییر اجباری مذهب شیعیان به اهل تسنن بود که در سال 1927 مطرح شد.

شهادت شاهدان شیعه در دادگاه‌های سعودی پذیرفته نیست

از دهه 80 قرن گذشته میلادی خاندان حاکم عربستان تلاش کرد نقش داور را میان روحانیون متنفذ وهابی و شهروندان شیعه ایفا کرده و به صورت ضمنی از شیعیان در برابر مطالبات افراط‌گرایانه وهابیت برای تغییر اجباری مذهب خود یا اعدام، حمایت نماید. آن سرکوبگری حاکمیت عربستان ضد شهروندان شیعه طی سال‌های مختلف دستخوش تغییر بوده است.

شیعیان تاریخ پرتنشی را با حاکمیت عربستان سعودی داشته و چندین شورش مدنی و اعتراض مردمی ضد دولت سعودی به راه انداخته اند. از جمله این موارد می‌توان به چالش‌های دهه 50 و درگیری های سال 1979 و 2011 اشاره کرد.

مطالباتی که در این تظاهرات مطرح شده ، پایان دادن به تبعیض دینی و سیاسی و اقتصادی ضد شیعیان سعودی و توقف تبعیض در نظام آموزشی ، سیستم قضایی، رفتارهای دینی و مشارکت سیاسی شیعیان است.

فعالان سعودی می‌گویند که شیعیان به علت اقدامات خصمانه ای که ضد آنها صورت می‌گیرد ، نمی توانند شریعت اسلامی مخصوص به خود را در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های حقوق فرا بگیرند. همچنین به شیعیان اجازه تدریس مواد دینی خودشان در مدارس داده نمی‌شود و تمامی دانش‌آموزان شیعه باید روش‌های درسی اهل تسنن را از معلمان اهل تسنن فرا بگیرند. مصاحبه‌هایی را با چندین فعال سعودی انجام داده‌ایم که آنها می‌گویند که شهروندان شیعه حتی اجازه مدیر شدن در مدارس خارج از اکثریت شیعه نشین را ندارند.

بیشتر قضات و دادستان‌ها در عربستان از اهل تسنن هستند و اکثر آنها فارغ‌التحصیل برنامه‌های تحصیلی شریعت اهل تسنن در دانشگاه‌های دولتی این کشور هستند.

در زمینه مسائل جنایی معمولاً قضات اهل تسنن شهادت شاهدان شیعه را به علت رویکردهای مذهبی آنها نمی‌پذیرند و در صدور احکام خود تنها بر اساس مبانی اهل تسنن رفتار می‌کنند. البته از سال 1980 حاکمیت سعودی رسماً به دو دادگاه در منطقه الشرقیه عربستان برای حل و فصل مشکلات شیعیان بر اساس مذهب شیعه و فقه جعفری مجوز داده است.

مجازات به علت برپایی نماز جماعت

حاکمیت عربستان هم چنین مانع از برگزاری مناسبات دینی شیعیان می‌شود. در مارس 2016 حاکمیت عربستان اذان گفتن به روشی شیعیان در مساجد الاحساء را ممنوع کرد. همچنین برپایی کاروان‌های عزاداری ایام عاشورا در منطقه الاحساء نیز از سال 1913 در این کشور ممنوع است.

در جولای 2015 وزارت بهداشت عربستان یک پرستار را تنها به این علت که صدای زنگ تلفن همراهش اذان شیعی بود، به یک روز تعلیق از کار مجازات کرد.

حاکمیت سعودی معمولاً اجازه احداث مساجد شیعه در مناطق خارج از اکثریت شیعیان را نمی‌دهد ، مناطق بزرگ و متمدن و مثل جده یا ریاض یا الخبر که تعداد زیادی از شیعیان در آنجا زندگی می‌کند ، فاقد مسجد مربوط به شیعیان است.

تنها استثنای موجود در این زمینه مسجد امام حسین در منطقه العنود در شهر الدمام است که حاکمیت سعودی اجازه ساخت آن را بعد از مذاکرات طولانی در دهه 80 صادر کرد، اما عناصر مسلح داعش این مسجد را در روز 29 می سال 2015 منفجر کردند که در نتیجه این عملیات تروریستی چهار نفر جان خود را از دست دادند.

فعالان سعودی به دیده‌بان حقوق بشر اعلام می‌کند که به خاطر ندارند شهروندان اهل تسنن به علت برگزاری نماز جماعت در منازل اختصاصی شان مجازات شده باشد ، این در حالی است که چنین مواردی به وفور در میان شهروندان شیعه دیده می‌شود. این در حالی است که فعالان سیاسی می گویند که در سایه فقدان مساجد مخصوص شیعیان ، نشست‌های خصوصی تنها راهی است که امکان برگزاری نماز جماعت در آن وجود دارد.

محدود کردن قبرستان‌های سعودی برای متوفیان شیعه!

فعالان سیاسی همچنین می‌افزایند که شیعیان در احداث قبرستان‌های مربوط به خود در مناطق شیعه‌نشین نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. دولت عربستان احداث این قبرستان‌ها یا اجازه دادن به شیعیان برای دفن مردگان خود در قبرستان های عادی را رد می‌کنند ، این بدان معنا است که هنگامی که یک شیعه در خارج از مناطق شیعه‌نشین می‌میرد ، باید جنازه مردگان خود را برای دفن به مناطق شیعه نشین بفرستند.

پست‌هایی که برای شیعیان ممنوع است

علاوه بر اینها عربستان سعودی به صورت تاریخی شیعیان را از شغل‌های مشخص در بخش عمومی و مناصب سیاسی مهم محدود کردند. در حال حاضر هیچ دیپلمات ارشد یا افسر نظامی عالی‌رتبه از میان شیعیان عربستان وجود ندارد. شیعیان عربستان معمولاً نمی‌توانند وارد دانشگاه‌های نظامی یا امنیتی شوند یا پست‌هایی را در داخل نیروهای امنیتی برعهده بگیرند.

در سال 2014 پادشاه وقت عربستان اولین عضو شیعی را در کابینه منصوب کرد. او محمد ابو ساق یک شیعه اسماعیلی بود که در آن زمان منصب وزیر امور مجلس شورا را در اختیار گرفت. عربستان قبل از آن زمان تنها یک سفیر شیعه داشت که آن هم جمیل الجشی بود که به عنوان سفیر عربستان در ایران بین سال‌های 1999 تا 2003 انجام وظیفه کرده بود. هیچ فرد شیعه نمی تواند هیچ منصب عالی رتبه سیاسی را در دست بگیرد.

تلاش برای اتحاد شیعه و سنی در عربستان جرم تلقی می‌شود

حتی تلاش برای از بین بردن شکاف میان شیعیان و اهل تسنن نیز گاهی با مجازات‌های دولتی مواجه می‌شود. در نوامبر 2006 حاکمیت سعودی برای روحانیون شیعه و برای ایجاد مجموعه‌ای جهت تلاش برای وحدت در روش‌های رؤیت هلال که با کمک گرفتن از اداره نجوم در عربستان صورت گرفته بود ، تحت فشار گذاشتند.

در فوریه سال 2007 نیز پلیس عربستان سعودی مخلف الشمری را که یک فعال حقوقی درعربستان بود را به علت تلاش برای ایجاد بزرگ‌ترین تفاهم میان شیعیان و اهل تسنن دستگیر و به مدت سه ماه او را بازداشت کرد. جرم وی ملاقات با شیخ حسن الصفار یکی از برجسته‌ترین روحانیون شیعه در عربستان بود. این در حالی است که دادگاه جنایی عربستان در سال 2013 نیز الشمری را به علت فتنه‌انگیزی ! و انتقاد از مسئولان عربستان در نوشته‌های اینترنتی خود به پنج سال زندان محکوم کردند. یک دادگاه جنایی دیگر در سال 2014 او را به دو سال زندان دیگر و 200 ضربه شلاق محکوم کرد. جرم وی هم‌نشینی با شیعیان و برخی مسایل دیگر در رابطه با اعتقاداتش اعلام شد.