برج طغرل؛ یادگاری طلائی از دوران سلجوقیان
به تهرانی‌ها پیشنهاد می‌کنیم که در یک روز تعطیل که نمی‌دانند چه کاری انجام بدهند، سفری یک روزه به شهر ری داشته باشند و از این برج تاریخی و دیدنی بازدید کنند.
سرویس سبک زندگی فردا: برج طغرل، یادگاری طلایی از دوران سلجوقی در شهر ری است و به‌عنوان آرامگاه بنیانگذار سلسله مقتدر و پر عظمت سلجوقی، «طغرل بیک سلجوقی» شناخته می‌شود.به نقل از کجارو در کوچه پس کوچه‌های شهر ری در استان تهران، در منطقه ابن بابویه، در محوطه‌ای سرسبز و دلنشین در میان درختان و گل‌های رنگارنگ، بنایی باشکوه و آجری جای گرفته که عمری طولانی به درازای ۹۰۰ سال دارد. این بنا که «برج طغرل» نامیده می‌شود، یادگاری طلایی از دوران سلجوقی است و به‌عنوان آرامگاه بنیانگذار سلسله مقتدر و پر عظمت سلجوقی، «طغرل بیک سلجوقی» شناخته می‌شود.
این بنا در شرق آرامگاه ابن بابویه قرار گرفته و آینه‌ای نمایانگر فرهنگ و تمدن سلجوقیان است. متاسفانه در تاریخ نامی از طراح بنا آورده نشده است، ولی برخی معمار این بنا را «محمد امین معمارباشی» می‌دانند. همچنین «محمد محیط طباطبایی»، ادیب معاصر و پدر تاریخ ایران در سال ۱۳۷۱ در جوار این بنا به خاک سپرده شده است.برج طغرل در سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری برج طغرل
برج طغرل، برجی استوانه‌ای شکل از خشت و آجر است که از مساحتی بیش از ۴۸ متر مربع و ارتفاعی نزدیک به ۲۰ متر برخوردار است. قطر بیرونی برج ۱۵ متر و قطر داخلی آن به ۱ متر می‌رسد. بنا از ساروج، ترکیبی از پنج ماده سفیده تخم مرغ، پودر سنگ، پشم شتر و موی بز، آهک و خاکستر زغال ساخته شده است. استفاده از ساروج یکی از دلایل استحکام بنا و بقای آن تا به امروز است.
سردر ورودی چوبی این برج با دو دق الباب یکی مخصوص بانوان و دیگری مخصوص آقایان بسیار تماشایی است که به محض ورود نظر هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
برای ورود به فضای داخلی برج طغرل دو در یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی برج با معماری سبک رازی (به گفته مرحوم پیرنیا) ساخته شده‌اند. در مقابل یکی از در‌های ورودی ردپای گربه‌ای وجود دارد که اگر روی آن بایستید در بالای سرتان تصویری شبیه به دهان باز یک شیر را می‌بینید.
این شیر نماد قدرت، شکوه و زیبایی دوران سلجوقی است و شاهکار ساختار هندسی آن هر دیده‌ای را متحیر می‌کند. این درب‌هایی که در ضلع شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند تا ارتفاع ۴ متری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوار‌های نزدیک به ۱.۵ متری تشکیل شده و دیوار‌های بالای ارتفاع ۴ متر به صورت توخالی طراحی شده و وسط آن پلکانی قرار گرفته است که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی می‌کند و رابطی میان قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج است.
این درب‌ها و قوس‌های رازی که فشار زیادی را تحمل می‌کنند و همینطور توخالی بودن دیوار‌های فوقانی به استحکام بنا کمک فراوانی می‌کنند. نمای بیرونی برج از ۲۴ کنگره آجری با زاویه تند و تیز تشکیل شده است و در راس برج، دور ردیف مقرنس آجر‌کاری شده است.
در کناره‌های دیوارها، کانال‌های گذر هوایی تعبیه شده که مانع رسیدن رطوبت به دیوارها و از بین رفتن خرابی‌های ناشی از رطوبت می‌شود. همچنین وجود سردابه یا انباری در قسمت تحتانی برج، سبب سالم ماندن و جلوگیری از پوسیدگی در پِی برج شده است.
در قدیم، گنبدی مخروطی شکل در بالای برج وجود داشته که به احتمال زیاد به فناوری اکوستیکی بنا جلوه دیگری می‌داده است. این گنبد بر اثر زمین لرزه‌ای از بین رفته و اکنون اثری از آن باقی نمانده است. اگر با دقت به بدنه بیرونی برج طغرل نگاه کنید، در ضلع شمال‌غربی و در ارتفاع نزدیک به ۵ متری دری کوچک و چوبی را می‌بینید که در پشت خود راه پله‌ای داخل جدار دیوار دارد که شما را به بالای برج می‌رساند.
کاربرد برج طغرل
برج طغرل تنها یک اثر تاریخی نیست بلکه در قدیم از آن برای کار‌های متفاوتی استفاده می‌شده است. برخی از محققان و کارشناسان بر این باورند که در قدیم این برج کاربرد ساعت را داشته و با تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن، می‌توانستند زمان را تشخیص دهند. همانطور که در بالا ذکر شد، نمای بیرونی برج از ۲۴ کنگره تشکیل شده که هرکدام جلوه‌گر یک ساعت در طول روز هستند؛ بدین معنا که از طلوع آفتاب از شرق بنا، کم‌کم یکی از کنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد.
اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، نصف کنگره روشن و اگر یک ساعت از آن بگذرد، کنگره به طور کامل روشن می‌شود، و اگر دو ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، دو کنگره روشن و اگر سه ساعت بگذرد، سه کنگره روشن می‌شود.
این روال تا زمانی ادامه دارد که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار بگیرد یعنی بیشترین ارتفاع خود از افق را پیدا کند. در این زمان خورشید دقیقا بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد. در این زمان سایه تیغه‌ای که بالای سرِ سردر ورودی است، درست در بالای سردر قرار می‌گیرد که این حکایت از فرا رسیدن زمان اذان ظهر می‌کند. در زمستان که ارتفاع خورشید پایین‌تر است در لحظه اذان ظهر، خورشید از درب جنوبی درست وسط برج می‌تابد.
از ظهر به بعد، چون خورشید به سمت غرب گرایش پیدا می‌کند، کنگره‌های غربی بنا شروع به روشن شدن می‌کنند. اگر نیم ساعت از ظهر بگذرد، نیمی از کنگره سمت غرب روشن می‌شود و اگر یک ساعت بگذرد، یکی از کنگره‌ها تماما روشن می‌شود. این روال همینطور تا غروب خورشید ادامه پیدا می‌کند.
پس از غروب، تشخیص زمان سختت‌تر می‌شود، چون در شب، این ساعت با نور مهتاب کار می‌کند. در روز‌های ابری نیز ساعت کاربردی ندارد و برای استفاده از آن باید به انتظار طلوع خورشید نشست.
دیوار‌های برج به گونه‌ای طراحی شده‌اند که موجب طنین یا پژواک صدا در داخل بنا می‌شوند بدین‌صورت که اگر خواننده یا واعظی در وسط برج تصنیفی بخواند یا خطبه‌ای ایراد کند، صدای او، چون میکروفونی، در تمام برج طنین می‌اندازد و به شکل اکووار به گوش همه می‌رسد.
از دیگر کاربرد‌های برج می‌توان به استفاده آن در شب‌های تاریک اشاره کرد. در قدیم آتشی بر باروی بلند این برج روشن می‌شد تا راهنمای مسافران جاده ابریشم که از سوی خراسان به ری می‌رفتند، باشد.
به گفته برخی مورخان و باستان شناسان واژه برج در این بنا به ویژگی‌های نجومی آن اشاره دارد. زیرا گذشتگان از طریق سایه‌هایی که بر روی دیواره بنا می‌افتاد، می‌توانستند دریچه‌های گذر نور خورشید و برجی که خورشید در آن قرار گرفته است را تشخیص دهند. ارتفاع خورشید در هر برجی متفاوت و از روی اندازه‌گیری این سایه‌ها و طرز تابش آن‌ها می‌توان روز‌ها و برج‌ها را تشخیص داد.
جالب است که بدانید پس از حمله مغول به ایران شهر ری که شهری بسیار آباد و زیبا بوده به دست مغول به آتش کشیده و همه شهر با خاک یکی شد، ولی قوم مغول برای نشان دادن اینکه چه آثاربی نظیری در این شهر وجود داشته است این بنا را برای نمونه حفظ کردند.
بازسازی و مرمت برج طغرل
این برج تاریخی اولین بار در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در پایان سی و پنجمین سال سلطنت «ناصرالدین شاه» به دستور او و وزیرش «امین السلطان»، توسط «ابوالحسن خان معمار باشی» بازسازی و مرمت شد.
این بازسازی بنا را از خطر نابودی رها ساخت، ولی بسیاری از ظرافت کاری‌های قدیمی و بقعه کتیبه کوفی آن را از بین برد. این بنا از بعد انقلاب سال ۱۳۵۷ تا اوایل دهه هفتاد، بنایی متروک بود که در سال ۱۳۷۷ بطور جدی مورد بازسازی قرار گرفت و در زمستان سال ۱۳۷۹ مرمت کلی آن به پایان رسید.
پیشنهاد‌ها
برای بازدید از برج طغرل می‌توانید سوار مترو شده و در ایستگاه شهر ری پیاده شوید و به سمت ابن بابویه بروید.
به تهرانی‌ها پیشنهاد می‌کنیم که در یک روز تعطیل که نمی‌دانند چه کاری انجام بدهند، سفری یک روزه به شهر ری داشته باشند و از این برج تاریخی و دیدنی بازدید کنند. بازدید از این برج جذاب تنها یک ساعت از زمان شما را می‌گیرد. بعد از بازدید از برج طغرل می‌توانید از دیگر جا‌های دیدنی شهر ری مانند آرامگاه ابن بابویه که در نزدیکی برج قرار گرفته، چشمه علی، دخمه گبر، حرم شاه عبدالعظیم و آتشکده ری دیدن کنید.
آدرس: تهران. شهر ری، خیابان ابن بابویه، رو به روی سردر شرقی آرامگاه ابن بابویه
دیدگاه تان را بنویسید