ماه آبی، حقیقت علمی یا بزرگنمایی رسانه‌ای؟ +تصاویر

خبرگزاری علم و فناوری: بسیاری از پدیده‌های نجومی با آب و تاب زیادی در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کنند که در بسیاری موارد دستخوش شایعات و بزرگنمایی‌های غیر علمی قرار می‌گیرند. این بار ماه آبی یا Blue Moon با واقعیت‌های متفاوتی و با بهره گیری از نام وسوسه کننده اش در حال اشاعه است. هر ساله وقایع علمی بسیاری در جهان دستخوش تغییرات و شایع سازی می‌شوند. ماه آبی پدیده‌ای نام آشنا و طبیعی می‌باشد که مختص گاه شماری میلادی است و تنها برای افرادی کاربرد دارد که از این تقویم بهره می‌گیرند است. این بار مقارن شدن آن با دو رخداد ابر ماه ۲۰۱۸ و خسوف، آن را متفاوت‌تر از همیشه نموده است، اما همین تفاوت نه چندان چشم گیر سبب شده است که بزرگ نمایی‌ها و شایعه سازی‌های غیر علمی این بار دامن گیر این پدیده شده و ذهن بسیاری از مخاطبان را از واقعیت‌ها منحرف نماید. پدیده ماه آبی چیست؟ ماه آبی یا Blue Moon به زمانی اطلاق می‌شود که دو ماه بدر در یک ماه میلادی و یا چهار ماه بدر در یک فصل از سال روی دهد. این رخداد به طور متوسط هر ۲/۷ سال یک بار اتفاق می‌افتد و کاملا به تقویم میلادی وابسته می‌باشد. در سال ۲۰۱۸ میلادی این پدیده قدری متفاوت‌تر از دیگر سال‌ها رخ می‌دهد به این علت که اولین ماه بدر در ۱ ژانویه با ابر ماه سال ۲۰۱۸ مقارن شد و دومین بدر که مورخ ۳۱ ژانویه خواهد بود با رخدادخسوف (ماه گرفتگی) مصادف می‌شود. همین امر موجب شده است تا این اتفاق قدری بیش از دیگر رخداد‌های پدیده ماه آبی مورد توجه منجمان و پوشش‌های خبری رسانه‌ای قرار بگیرد. اما نکته جالب توجه اینجاست که این پدیده کاملا وابسته به تقویم میلادی بوده و در دیگر ملل که از تقویم‌های نظیر قمری و یا خورشیدی به عنوان تقویم رسمی کشور خود استفاده می‌کنند جایگاهی ندارد. اما گاه پوشش‌های خبری اغراق آمیز رسانه‌ها در ذهن عموم مردم که اطلاعات تخصصی در حیطه علم نجوم ندارند شبهاتی را به وجود می‌آورد. چرا نام "ماه آبی" یا Blue Moon به این پدیده اطلاق شده است؟ همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد در حقیقت ماه آبی یا همان Blue Moon ارتباط مستقیمی به رخداد‌های نجومی ندارد و تنها به علت اختلاف میان تقویم میلادی و قمری، ۲ ماه بدر در یک ماه میلادی و یا ۴ بدر در یک فصل سال رخ می‌دهد. این اختلاف به همان نکته ساده کمتر بودن تعداد روز‌های ماه‌های قمری (۲۹ یا ۳۰ روزه) از ماه‌های ۳۰ و ۳۱ روزه میلادی برمی گردد و هیچ ارتباطی به رنگ ماه ندارد. "ماه آبی" نامی کاملا عامیانه است و اطلاق آن به این پدیده از سر یک اتفاق و یک ترجمه اشتباه صورت گرفت. داستان از اینجا شروع می‌شود که در سال ۱۹۴۶ مقاله‌ای توسط اخترشناسی به نام جیمز هاگ پروت با عنوان یک بار در ماه آبی (Once in a. Blue Moon) منتشر می‌شود. این مقاله برداشتی از ترجمه پیچیده سالنامه مین بود و این عبارت مفهومی کنایه‌ای دارد و در زبان فارسی معادل "صد سال سیاه" می‌باشد. گزینش چنین عنوانی در این سالنامه به نادر بودن پدیده اشاره داشت، اما پروت با برداشت اشتباه، نام "ماه آبی" را به دومین ماه بدر یک ماه میلادی، اطلاق کرد، هرچند این نام ساده و بدون داشتن پشتوانه علمی است، اما از آنجایی که موجب انکار حقیقتی نمی‌شود، همچنان به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد و سادگیش باعث جاودانگی آن به عنوان نامی عامیانه شد. آیا ماه می‌تواند حقیقتا به رنگ آبی دیده شود؟ بله، این امکان وجود دارد که حقیتا ماه به رنگ آبی دیده شود. این پدیده بسیار نادر است و هیچ رخداد نجومی مسبب آن نمی‌شود بلکه برخی از اتفاقات در جو کره زمین و افزایش ناگهانی برخی عناصر موجب تغییر ظاهری رنگ ماه می‌شود. به عنوان مثال فوران آتش فشانی و ذرات معلق موجود در جو که که تنها اجازه عبور و انتشار نور آبی را می‌دهند می‌توانند چنین پدیده نادری را رقم بزنند. از نمونه‌های چنین رخدادی می‌توان به فوران آتشفشان کراکاتوآ در اندونزی در سال ۱۸۸۳ اشاره کرد که باعث شد تا مدت‌ها رنگ ماه به آبی تغییر پیدا کند. وجود ذرات غبار ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌های آلبرتا در کانادا نیز در سال ۱۹۵۰ عامل تغییر رنگ چهره ماه شد، اما همه موارد باعث این می‌شود که ما به عنوان ناظر زمینی رنگ انعکاسی سطح ماه را به صورت آبی رنگ ببینیم و اگر از جو خارج شویم همچنان رنگ ماه همان نقره‌ای دوست داشتنی است. تصویر زیر یک عکس از ماه بدر می‌باشد که توسط نرم افزار‌های گرافیکی دستکاری شده است و به رنگ آبی در آمده است و از این قسم تصاویر با اخبار مرتبط با عنوان ماه آبی منتشر می‌شوند که هیچگونه سندیت علمی ندارند.