نگاهی به حادثه سیل در شهر قم

مهر: ریزش نزولات آسمانی و بارش باران رحمت الهی در هفته جاری که موجب مسرت مردم شده بود ، باز هم به علت نحوه عملکرد ‏مدیران استان قم در پیشگیری از تبدیل نعمت به نقمت مایه ناراحتی و نگرانی مردم شد.‏ خیابان‌های مختلف شهر همانند دریاچه‌های بی‌ساحل پذیرای زایرین و عابرین بودند. افراد برای رسیدن به ‏مقصد از دریاچه‌های بی نام و نشانی که در گوشه و کنار شهر به وجود آمده است باید تردد می‌کردند... این سناریویی است که سال‌هاست ‏تکرار می‌شود و امسال هم رخ داد، مشکلی است که سال‌های بعد هم رخ خواهد داد.‏ اشتباه نکنید جملات بالا در رابطه با جاری شدن سیلاب در منطقه پردیسان و بخش کهک و آبگرفتگی‌های داخل شهر در تعطیلات نوروز ‏امسال نیست. این جملات بخش‌های آغازین و انتهای گزارشی است که هفت سال قبل در آبان سال 1381 در روز‌نامه 19دی قم تحت ‏عنوان "باران بارید مثل هر سال، مردم گرفتار شدند مثل هر سال، مسئولان چه کردند مثل هر سال" منتشر شده بود.‏ خسارات ناشی از بارش باران در تعطیلات نوروز برای همه تلخ بود. قطعاً برای مسئولان استان تلخ‌تر ولی چیزی که بیش از این واقعه کام ‏دلسوزان قم را زهرآگین کرده و می‌کند، خبر دیگری است، که نیاز به بازگشت به گذشته و مروری بر حوادث و هشدار‌های قبلی دارد. در این ‏گزارش پیش از آنکه تصویری از حادثه سیلاب اخیر و پیامد‌های آن ارائه شود، به نظر می‌آید بهترین کار رونمایی از موضوعی به نام سابقه ‏آب گرفتگی و سیلاب در قم است.‏ نکته‌ای که معمولاً مسئولان در حوادثی از این قبیل تحت عنوان کم سابقه یا بی‌سابقه در پناه آن می‌گیرند.‏ این قصه هر چند سال یکبار تکرار می‌شود و مردم را به تماشای سیلاب‌های بی‌شماری همچون سیلاب امسال به کنار رودخانه و بر روی ‏پل‌آهنچی و پشت بام‌های منازلی که در مجاورت رودخانه ساخته شده بودند، می‌کشاند. ‏ پس از پیروزی انقلاب اغلب مردم قم به یاد دارند که به حدی آب قمرود بالا آمده بود که همه بسیج شده بودند و کناره‌‌های بتونی دیواره ‏رودخانه را با کیسه‌های شن بالا بیاورند تا سیلاب وارد شهر نشود که در بخش‌هایی از خیابان‌ ساحلی به رغم کیسه‌های شنی که چیده شده ‏بود بخشی از سیلاب در کوچه‌های اطراف نیز جاری شد. پس از آن نیز هر از چند سالی قم شاهد نزول باران فراوان و جاری شدن سیلاب ‏بوده است. نگاهی به مطالعات انجام شده پیرامون قمرود نشان می‌دهد شهر قم اصولاً به‌ واسطه این رودخانه ایجاد شده و فلسفه وجود و حفظ آن نیز به ‏خاطر عبور همین سیلاب‌هاست.‏ ولی متأسفانه روز ‌به‌روز به خاطر برخی ساخت ‌و ساز‌ها و تصرفات منفعت‌‌طلبانه به هر جهت از عرض رودخانه کاسته ‏شده است. بر اساس گزارش‌های موجود در سال‌های 1340 تا 1345 عرض رودخانه از صد متر تا 300 ‌متر بوده که این مقدار به 55 متر تا ‏‏140 متر کاهش پیدا کرده است.‏ در سال‌های اخیر با توجه به مشکل پارکینگ در مرکز شهر، مسئولان جایی ارزانتر و راحت‌تر از بستر رودخانه را نیافتند و به دنبال ایجاد ‏مشکل ترافیک باز هم راحت‌ترین راه تبدیل رودخانه به مرکز عبور و مرور تشخیص دادند و در پایان برای ایجاد صحنی در کنار حرم مطهر ‏باز هم ارزان‌تر و در دسترس‌تر از رودخانه جای دیگری نبود. ‏ هر چند طی این مدت بار‌ها کارشناسان و مسئولان در رابطه با ساخت و ساز در بستر رودخانه هشدار‌های لازم را داده بودند ولی ارزان بودن ‏و در دسترس بودن رودخانه چشم و گوش را به روی این هشدار‌ها بسته بود. اما نیم نگاهی به اخبار گذشته خود حکایت دیگری دارد. در ‏تاریخ 25 آبان 81، مهندس وکیلی شهردار قم با اشاره به متوسط بارش 50 میلی‌متر در عرض پنج ساعت در قم بارندگی فوق را در 20 سال ‏گذشته کم سابقه توصیف کرد.‏ وی که با خبرنگاران گفتگو می‌کرد، با اشاره به کاهش خسارات ناشی از این بارندگی گفت: سه سال قبل بارندگی در قم 23 خانه را ویران ‏کرده بود.‏ در سال 1383 سازمان امور آب قم از شهرداری قم به علت تبدیل کردن رودخانه به پارکینگ شکایت کرد در سال 1384 خبرگزاری مهر با ‏خبری تحت عنوان "بارش کم سابقه مردم قم را غافلگیر کرد" نوشت به دنبال بارش کم سابقه و گسترده باران در قم ساکنان منطقه پردیسان ‏واقع در 6 کیلومتری قم غافلگیر شده و ساعت‌ها در حال تخلیه آب منازل و دریافت امداد از یکدیگر و نیرو‌های امدادی بودند.‏ در این خبر آمده بود: مردم بخش کهک که از شدت باران به وحشت افتاده بودند در منازل خود نماز آیات خواندند.‏ همچنین در این گزارش از قول مدیر عامل سازمان آتش نشانی آورده شده است: در سیل گرفتگی جمعه شب شهرک پردیسان 40 نفر از افرادی که ‏گرفتار سیلاب شده بودند، نجات یافتند.‏ در تاریخ 27 مهر 1387 رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در جمع امدادگران هلال احمر قم طی سخنانی با انتقاد از ساخت و ساز و ‏فعالیت‌های عمرانی در بستر رودخانه قم نسبت به عواقب آن هشدار داد.‏ در خبری که در اغلب رسانه‌ها منتشر شده است از قول وی آمده است: از خطر‌ناک‌ترین فعالیت‌ها در قم، محدود کردن رودخانه و ساخت و ‏ساز در آن است.‏ وی ضمن هشدار نسبت به عواقب این موضوع گفت: اینجا رودخانه است نه معبر، مسئولان باید نسبت به این موضوع دقت کافی داشته ‏باشند.‏ سه روز بعد در تاریخ 30 مهر 1387 معاون عمرانی استاندار قم در گفتگو با خبرگزاری مهر عنوان کرد: فعالیت‌های عمرانی در بستر ‏رودخانه قم با مطالعه و مهندسی کامل است و هیچ خطری نخواهد داشت.‏ در روز‌های آغاز سال 88 سازمان هواشناسی با اعلام این که بسیاری از شهر‌ها از جمله قم در روز‌های آخر هفته اول سال شاهد بارندگی ‏شدید و آبگرفتگی و احتمالاً سیلاب خواهد بود عملاً فضا را برای هرگونه تصمیم‌گیری و انجام اقدامات مناسب فراهم کرده بود.‏ همانطور که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده بود از غروب روز دوشنبه بارندگی در قم آغاز شد و تا بامداد روز سه‌شنبه به شدت ادامه ‏یافت. اوج و شدت این بارندگی از نیمه شب به بعد بود که بسیاری از مردم را از خواب بیدار کرد. ‏ ساعت 6 صبح سیلاب با شدت تمام در مسیر رودخانه به جریان افتاد و هر چه در مسیرش قرار داشت را حمل می‌کرد. خودرو‌ها در آب معلق ‏بودند. نگرانی در چشم همه تماشاچی‌ها به وضوح دیده می‌شد. کسی جرأت ورود به رودخانه را نداشت و امکاناتی هم نبود. هر کس سخنی ‏می‌گفت، سرنوشت سرنشینان خودرو‌ها در پرده‌ای از ابهام بود هر لحظه شایعه‌ای به وجود می‌آمد. آماری که مردم می‌دادند هر لحظه ‏افزایش پیدا می‌کرد.‏ برخی می‌گفتند سد شکسته است. هر چه به آنها می‌گفتی سد 15 خرداد یک سد خاکی است امکان شکستن ندارد. کسی باورش نمی‌شد، در ‏پل آهنچی غوغایی بر پا بود. بعضی افراد از همراهان و خانواده‌های خود خبر نداشتند. بی‌تابی و بعضاً گریه برخی افراد وضعیت را نگران ‏کننده‌تر کرده بود.‏ در محل ساخت و ساز صحن جدید سطح آب بالاتر آمده بود. در خیابان ساحلی مقابل دادگستری، مسئولان شهری در تکاپوی کمک به سیل ‏زدگان بودند. برخی از وجود جنازه‌هایی بر روی آب خبر می‌دادند ولی هیچ کس خبر درستی نداشت.‏ یکی از مدیران فرمانداری قم در گفتگویی تلفنی با خبرنگار مهر در قم گفت: در پی این بارندگی مسافرین نوروزی و کسانی که در بستر ‏رودخانه بیتوته کرده بودند را به مجتمع امام خمینی و ورزشگاه حیدریان هدایت کرده و در آنجا اسکان داده‌اند.‏ وجود خودرو‌های داخل رودخانه این سؤال را در ذهن به وجود آورده بود، پس این خودرو‌ها در داخل سیلاب چه می‌کنند، از حدود ساعت 9 ‏صبح سطح آب سیلاب خیلی سریع کاهش یافت، عکس‌هایی که در اغلب رسانه‌ها منتشر شده است همه بعد از کاهش سطح آب گرفته شده ‏است. با شروع کاهش سطح آب عملاً کار امدادرسانی آغاز شد. هر چند برخی شتابزدگی‌ها و نبود امکانات نشانگر عدم آمادگی لازم برای ‏مقابله با اینگونه حوادث بود. ‏ نزدیک ظهر بود که اولین جنازه را که مربوط به نوجوانی بوده است را از آب گرفتند. خبر‌ها حکایت از مفقود شدن تعدادی دیگر داشت و ‏تکاپو در دشت مسیله برای پیدا کردن آنها در جریان بود. ‏ دکتر لاریجانی نماینده مردم قم و رئیس مجلس شورای اسلامی به محض اطلاع از وقوع سیلاب به قم آمده و ساعت 3 بعد‌ازظهر ستاد ‏بحران به ریاست وی در استانداری تشکیل شد. در این جلسه رئیس مجلس شورای اسلامی بر امدادرسانی هر چه سریعتر به سیل زدگان ‏استان قم تأکید و خواستار بسیج امکانات برای جبران خسارت‌های سیلاب شد.‏ در این رابطه فرماندار قم که در غیاب استاندار هدایت امدادرسانی را به عهده داشت در گفتگویی با خبرنگاران حجم ورودی سیلاب به ‏رودخانه قمرود را 100 تا 110 متر مکعب بر ثانیه اعلام و تصریح کرد: پیش از این، پیش‌بینی‌ها حاکی از ورود سیلاب به حجم 30 متر ‏مکعب بر ثانیه در رودخانه بود.‏ علی نیکان قمی تصریح کرد از ساعت 15 روز دوشنبه با توجه به افزایش حجم بارش باران ستاد حوادث غیر مترقبه استان تشکیل و ‏تمهیدات لازم برای مقابله با سیل به اجرا در آمد و مسیر رودخانه به سرعت از مسافرین و خودرو‌های پارک شده تخلیه شد. فرماندار قم ‏همچنین از تخلیه شدن روستا‌های بخش مرکزی قم از سکنه به دلیل احتمال جاری شدن سیل خبر داد.‏ با این که پس از گذشت 5 روز از سیلاب قمرود هنوز نمی‌توان درباره آمار دقیق کشته‌ها و خسارات وارد شده سخن ‌راند ولی تاکنون اخبار ‏منتشره حاکی از آن است که این سیل باعث کشته شدن 6 نفر از مردم شده است.‏ شهرداری قم میزان خسارت وارد شده به تأسیسات شهری را 70 میلیارد تومان اعلام کرد و سازمان کشاورزی اعلام کرد سیل 60 میلیارد ‏تومان به کشاورزان خسارت وارد کرده است و چهار هزار رأس دام در مناطق مختلف استان تلف و یکصد رشته قنات تخریب شده است.‏ نیم نگاهی به برآورد خسارت وارده که به طور قطع بیش از این است که اعلام شده این سئوال را در ذهن ایجاد می‌کند که اگر بخش خیلی ‏کوچکی از این خسارت صرف پیشگیری می‌شد و هر کسی به خود اجازه نمی‌داد نظرات کارشناسان را نادیده بگیرد، آیا امروز شاهد چنین ‏خسارت گسترده‌ای برای عبور یک سیلاب عادی از مسیر تبیین شده بودیم؟ از سوی دیگر در روز‌هایی که رسانه‌های مکتوب تعطیل بود، سایت‌های خبری و وبلاگ نویسان جور مطبوعات را کشیدند و سیلاب داخل ‏رودخانه، بازتاب زیادی در داخل و خارج کشور دادند.‏ یکی از سایتهای خبری با تیتر «قم در بحران، استاندار در خارج کشور» نوشت: همزمان با مسافرت خارج از کشور استاندار قم در پرازدحام‌ترین ایام ‏این سال، این شهر باده‌‌ها میلیارد خسارت و چندین نفر کشته مواجه شد.‏ این وب‌ سایت از وقوع سیل در رودخانه قم به عنوان "احمقانه ترین سیل جهان" نام برده است.‏ در این وب نوشت آمده است: نمی‌دانم چطور اخبارگو حاضر شد بگوید که «در رودخانه قم‌رود سیل اتفاق افتاده؟!»‏. در این وبلاگ ضمن انتقاد از تبدیل رودخانه به پارکینگ و ساخت و ساز در رودخانه آمده است: شهرداری قم همه ساله مبالغ زیادی از مردم ‏بابت پارکینگ می‌گیرد چرا از احداث پارکینگ خبری نیست!‏ سایت دیگری با خبری تحت عنوان «رودخانه پارکینگ شده قم حادثه آفرید» نوشت: امیدواریم این اتفاق تلخ، زنگ خطر به صدا در آمده را به ‏گوش مسئولان شهر قم رسانده باشد تا برای این شهر مذهبی که امکاناتی در شأن خود ندارد، تصمیمات جدیدی اتخاذ کنند.‏ خبرگزاری‌های مهر، ایسنا، فارس و ایرنا از سیلاب داخل رودخانه گزارش تصویری ارائه کردند و فیلم منتشره در اخبار صدا و سیما از داخل ‏رودخانه قم تعجب بسیاری از هم میهنان را بر انگیخت.‏ وبلاگی نیز در مطلبی با عنوان "سیل مردم را می‌برد، خواب…" به طرح این مسئله پرداخته که چرا مردم مذهبی‌ترین شهر ایران باید اینگونه حوادثی را تجربه کند. در کنار انتشار این اخبار و یادداشت‌ها نظراتی را که کاربران اینترنتی در قبال سیلاب قم عنوان کرده‌اند خواندنی ‏است.‏ در یکی از این نظرات آمده است: "اینم مثل قضیه برف سال قبل فراموش می‌شه خیلی راحت از آنچه که فکر کنیم".‏ در این گزارش سعی شد مشخص شود عامل خسارت‌های ناشی از این سیلاب کیست، یا چیست، آنچه از اخبار منتشره می‌شود فهمید، این ‏است که هیچ کس و هیچ چیز مقصر نیست، باران نباید می‌بارید که بارید، خواستیم پایان این گزارش را با جمله‌ای به پایان برسانیم دیدیم هیچ ‏چیز گویاتر از تیتر 7 سال پیش روزنامه 19دی قم نیست، "باران بارید مثل هر سال، مردم گرفتار شدند مثل هر سال، مسئولان چه کردند مثل ‏هر سال!"‏