حرمسرای ناصرالدین شاه، در حصار پادگان

پس از آنکه قطعه جنوبی بزرگراه صیاد شیرازی به میدان سپاه فعلی و عشرت آباد سابق رسید ، کاخی قدیمی از پس دیوارهای پادگان ولی عصر خودنمایی می کرد و قدمت ، زیبایی و نمای منحصر به فر آن نظر عابرین را به خود جلب می کرد. به گزارش خبرنگار اجتماعی «فردا» ، به جرات می توان گفت که شمار کمی از عابرین و رهگذران میدان سپاه و حوالی بزرگراه تازه ساخت صیاد شیرازی می دانند این کاخ قدیمی متعلق به چه دوره و پادشاهی بوده و چه روایتی داشته است. میدان سپاه که سالها پیش آن را به نام میدان عشرت آباد می‌شناختند به لحاظ قرارگیری همین کاخ به ظاهر بی‌نام و نشان به نام عشرت‌آباد شناخته می‌شد، و در واقع این کاخ ، یکی از اماکن حرمسرای ناصرالدین شاه قاجار بوده و بسیاری از روایت های منتشر شده و نشده در مورد این پادشاه قاجار و زنانش در این کاخ اتفاق افتاده است . عمارت عشرت‌آباد که موقعيت آن در شرق تهران و بيرون از دروازه شميران بين نگارستان (ميدان بهارستان) و قصر قاجار (زندان قصر) واقع است در سال 1291 قمري به دستور ناصرالدين شاه ساخته شد .

باغ عشرت‌آباد داراي كاخها و كوشك‌هاي وسيع و زيبا بود و ناصرالدين شاه شخصاً گاهي مبادرت به درختكاري در آن مي‌كرد. در وسط باغ،‌ حوض و چشمه و فواره متعددي وجود داشت و دور تا دور اين حوض بزرگ، حدود سي خانه كوچك دو اتاقه به شكل نيم دايره ساخته شده بود و در هر كدام از این خانه ها يكي از زنان شاه ساكن بودند. اين باغ بيشتر به محل برگزاري مراسم عروسي و تفریحات شاه اختصاص داشت و در آن ساختمان كلاه فرنگي، به صورت برج زيباي چهار مرتبه و با نمايي موزون در اين باغ احداث شده بود که پوشش سقف طبقه چهارم از شيرواني و طبقه سوم آن داراي شاه‌نشين با آينه كاري و مقرنس بود كه از جمله ساختمان كلاه فرنگي عصر خود به شمار مي‌رفت. به گزارش خبرنگار «فردا»، پس از گذشت حدود 140 سال از ساخت این عمارت باشکوه ، در حال حاضر تنها کاخ نیمه مخروبه ای باقی مانده است که دیوارهای فروریخته ، دربها و پنجرهای شکسته و گم شده و یادگاریهای نوشته شده بر دیوارهای آن از غبار غلیظ نقش بسته بر یادگارهای هویت بخش پایتخت حکایت دارد. عمارت عشرت آباد در حالی آخرين رمقهایش را به بهای چند روز سر پا بودن سپری می‌کند که آخرین مرمت صورت گرفته بر روي اين بناي تاريخي در سال‌هاي 1353 تا 1355 صورت گرفته و از آن زمان تاكنون، به رغم گذشت بیش از 30 سال هيچ نوع مرمتي در اين كاخ صورت نگرفته است . این در حالی است که در طول سالهای گذشته ، مسئولین سازمان میراث فرهنگی بارها از مرمت این کاخ تاریخی خبرداده بودند و حتی بودجه های مصوب 300 تا 400 میلیون تومانی را هم برای این منظور عنوان کرده اند . کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بر این باورند که شرايط كنوني اين كاخ را بسيار نامناسب بوده و در صورتي كه اقدام فوري براي بازسازي و مرمت اين عمارت صورت نگيرد، نه تنها هزينه‌هاي مرمت افزایش می یابد ، بلكه اين احتمال وجود دارد كه تا چند ماه آينده از عشرت‌آباد چيزي باقي نماندده باشد که بخواهد مرمت شود. در حال حاضر ، پايه‌هاي عمارت به دليل نفوذ رطوبت سست شده و پوسيدگي‌هاي ايجاد شده در بنا تا حدي است كه عمارت عشرت‌آباد در برابر لرزه‌اي 2 ريشتري هم توان مقاومت نداشته و با کوچکترین حادثه و فشاری فرو مي‌ريزد. . همچنین در حال حاضر که از عمارت وسيع و كوشك‌هاي اطراف آن تنها عمارت چهارطبقه عشرت‌آباد باقي مانده و استخر بزرگ و همچنين اتاق‌هاي اطراف به طور كامل از بين رفته ، كاربري نظامي مکان قرار گیری این بنای تاریخی ارزشمند سبب شده تا نه تنها تلاشي براي مرمت آن صورت نگيرد، بلكه در طي اين مدت مورد تخريب و فرسايش تدريجي قرار گيرد. به گزارش «فردا» ، حفاظت نامناسب از اين كاخ تاريخي نيز خسارت‌هايي را به بدنه آن وارد كرده چنانچه سربازان وظيفه‌اي كه براي حفاظت از بنا گماشته شده بودند، به دليل برخورد ناصحيح با اين اثر تاريخي و روشن كردن آتش در فضاي دروني كاخ و نوشتن جملات يادگاري، صدمات جبران‌ناپذيري را به اين اثر وارد كرده‌اند. علی رغم اهمیت و ارزش بالای این اثر تاریخی، مسئولان نظامی تا سالها حتي از ورود كارشناسان مرمت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري به پادگان ممانعت مي‌كردند، اما با توافقات حاصل شده بین سازمان میراتث فرهنگی و نهاد های نظامی مستقر قرار بوده تا كاخ عشرت‌آباد پس از مرمت، به عنوان موزه بازگشايي مي‌شودکه این وعده نیز تا کنون عملی نشده است . حمیدرضا حسینی ، روزنامه نگار و کارشناس حوزه میراث فرهنگی معتقد است ، سازمان میراث فرهنگی استان تهران آنطور که باید در مورد مرمت آثار تاریخی فعال نیست و به دلیل قرارگیری اغلب آثار در منطقه مرکزی تهران ، این بناها با مشکلات جدی جهت مرمت آثار روبرو هستند. وی در گفتگو با خبرنگار «فردا» یادآور شد : علاوه بر کاخ عشرت آباد تعدادزیادی از بناهای تاریخی تهران که اهمیت زیادی نیز دارند نظیر کاخ سلطنت آباد ناصرالدین شاه، بنای قصرفیروزه، بناهای تاریخی در باغ شاه و ... در محوطه های نظامی واقع هستند . حسینی افزود : از طرفی چون این اثار در فهرست آثار ملی ثبت شدند. سازمان میراث برای سرکشی و…. احتمالی دارای وظایف صریح قانونی است و از طرف دیگر مکان قرارگیری این آثار جنبه های امنیتی داشته و نمی توان انتظار بازدید و نظارت مستمر کارشناسان میراث را داشت و از این رو آثار تاریخی واقع شده در محوطه های نظامی همواره محل اختلاف بوده و به همین دلیل نیز به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی موضوع را رها کرده است. این کارشناس حوزه میراث فرهنگی خاطرنشان کرد : چاره کار این است که سازمان میراث فرهنگی در راس مدیریت خود با ستاد کل نیروهای مصلح وارد مذکره شده و تفاهم نامه ای را به امضاء برسانند تا رسیدگی به این بناها دارای رویه ای مشخص شود. وی با اشاره به مرمت مدرسه عالی شهید مطهری (دارالفنون سابق) افزود : به دلیل حساسیت موضوع ، خود نهاد های نظامی می توانند عهده دار مرمت شوند چنانچه در مرمت مدرسه دارالفنون نیز تولیت این مدرسه با مشاوره و نظارت سازمان میراث فرهنگی این بنای تاریخی را مرمت و بازسازی کردند. به گفته حسینی نهادهای نظامی می توانند از بناهای تاریخی استفاده های بسیاری داشته باشند که موزه ارتش در محوطه کاخ های سعدآباد نمونه موفقی از این پیشنهاد است. کارشناس حوزه میراث فرهنگی خاطرنشان کرد : در مجموع باید گفت سازمان میراث فرهنگی استان تهران آنقدر فعال نیست که بتواند ضمن محافظت از این بناها ، مرمت و بازسازی آ«ها را نیز پیگیری کند و در طول این سالها در مقابل تخریبها منفعل بوده ضمن آنکه بخش عمده آثار در مرکز تهران است و با وجود بازار و بسیاری از نهادها و ادارت ، به نوعی یک قدرت اقتصادی, سیاسی و اداری در برابر میراث فرهنگی قرار گرفته و اجازه نمی دهد که به وظایف خود عمل کند. با همه آنچه گفته شد ، به نظر می رسد مرمت این اثر تاریخی بی نظیر قبل از آنکه با حادثه ای برای همیشه از نظرها محو شود نیازمند آن است که مسئولین سازمان میراث فرهنگی با هماهنگی نهادهای نظامی و همکاری مشترک با دستگاه هایی نظیر شهرداری تهران دست به کارشده تا در آینده به جای دیدن عکسهای آن در کتابها و مجلات از نزدیک مورد مشاهده شهروندان قرار بگیرد. امروزه بسیاری شهرهای بزرگ دنیا با تبدیل آثار تاریخی خود با به اماکنی با کاربریهای فرهنگی ، توریستی ، آموزشی و حتی اداری ، ضمن افزایش جاذبه های گردشگری ، هویت شهر خود را به رخ همگان می کشند که شهر تهران نیز می تواند با بهره گیری از حیات 200 ساله خود به عنوان پایتخت از این قافله عقب نماند.