آب شرب یکسال کشور از آسمان بارید اما کجا رفت؟

خبرگزاری تسنیم: میزان مصرف آب شرب در کشور سالانه چیزی در حدود ۵ تا ۶ میلیارد مترمکعب است. این نیاز که تقریبا ۶۰ درصد از آن از ذخایر سد‌های کشور و به عبارتی منابع سطحی تأمین می‌شود و حدود ۴۰ درصد از آن از منابع زیرزمینی استحصال می‌شود، گا‌ها در فصول گرم سال با تنش در بخش تأمین مواجه است. در فاصله روز‌های ششم تا هشتم بهمن ماه سال جاری گسترش موج بارش ها، در اقصی نقاط کشور موجب بارش باران و برف شد. طبق گزارش رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران حجم بارش‌های ۴۸ ساعته به ۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید؛ یعنی به میزان مصرف یک سال آب شرب کشور از آسمان باران و برف بارید. شاید در ابتدا این تصور ایجاد شود که با بارش‌های ۵ میلیارد مترمکعبی، دیگر نباید نگران تأمین آب شرب سال آینده کشور باشیم، اما این تصور اشتباه است. غالبا حدود ۷۰ درصد بارش‌ها دوباره تبخیر می‌شوند و تنها حدود ۳۰ درصد آن‌ها باقی می‌ماند. از این ۳۰ درصد بخشی با جریان یافتن در کوهپایه‌ها و دشت‌ها به آب‌های سطحی تبدیل شده و بخشی نیز با نفوذ در زمین به سفره‌های زیرزمینی می‌پیوندند. بخشی که به صورت طبیعی در مسیر جریان یافتن خود به زمین نفوذ می‌کند کمک کننده احیای سفره‌های زیرزمینی است. بخشی که بر روی زمین جریان می‌یابد اغلب به رودخانه‌های جاری کشور که در طی سالیان دراز تبدیل به مسیر‌های طبیعی عبور آب‌های جاری هر منطقه شده اند، می‌ریزد. نکته‌ای که وجود دارد این است که ما در همه ایام سال شاهد بارش‌های ۵ میلیارد مترمکعبی در ۴۸ ساعت نیستیم، این رخداد نیز در سال آبی ۹۶ - ۹۷ تا امروز فقط یکبار در همین فاصله ششم تا هشتم بهمن ماه رخ داده است. از اینرو بهتر است روی کنترل بهینه و مهار هر چه بیشتر این حجم از آب برنامه ریزی کنیم. ما تنها می‌توانیم روی بخشی از بارش‌ها که در جریان طبیعی خود به رودخانه‌های کشور می‌رسند، برنامه ریزی داشته باشیم. مدیریت و برنامه ریزی روی بارش‌هایی که به منابع آب‌های سطحی کشور اضافه می‌شوند، از طریق سازه‌های آب‌بند که به اسم سد آن‌ها را می‌شناسیم صورت می‌گیرد. سد‌های کشور امروز مهمترین محل اتکای تأمین آب شرب هستند. اما تمامی رودخانه‌های ایران به مخازن سد‌ها ختم نمی‌شود و شاهد این هستیم که آب شیرینی که از آسمان نازل شده و بر پیکره رودخانه‌ها جریان می‌یابد، بعضا بدون هیچ گونه استفاده‌ای از مرز‌های خاکی و آبی کشور عبور می‌کند و سالانه میلیارد‌ها مترمکعب آب بدون استفاده از مرز‌های کشور خارج می‌شود. از اینرو تنها بخشی از بارش‌هایی که در رودخانه‌ها جریان یافته در مخازن سد‌های کشور برای تأمین مدیریت شده نیاز آبی در طول سال مهار می‌شود. بخش کمی از بارش‌ها (نسبت به میزان بارش‌ها در مناطق غیرشهری) نیز در شهر‌ها به صورت برف و یا باران صورت می‌گیرد که در بارش ۴۸ ساعته اخیر نیز شهر‌های مختلفی با بارش برف و باران مواجه بوده اند. اما هیچ سیستم مجزایی برای جمع آوری آب باران و برف در شهر‌های کشور وجود ندارد و تمامی این بارش‌ها به همراه آلایندگی‌هایی که در سطح شهر جذب می‌کنند به سیستم فاضلاب شهری ختم می‌شود و با هزینه قابل توجه تصفیه شده، اما بخش کمی از این پساب تصفیه شده دوباره به مصرف می‌رسد و بخش زیادی از آن دوباره رهاسازی می‌شود. کشور ایران کشوری است که حجم بارش‌های آن کمتر از یک سوم متوسط بارش‌های جهان است؛ بارش‌های آن سیکل منظمی نداشته و پراکندگی بارش‌ها بسیار زیاد است. ایران کشوری سیل خیز است که در طول سال‌ها (مخصوصا ماه‌های پایانی زمستان و ابتدایی بهار) منابع آبی ناشی از ذوب شدن برف‌ها و بروز باران‌های سیل آسا به جاری شدن حجم زیادی از آب در زمانی کوتاه منجر می‌شود که اگر سیستم‌های مهار آب‌های با دبی بالا را در نقاط مختلف کشور تعبیه نکنیم (سد‌های بزرگ در برخی نقاط کشور و سیستم‌های آبخیزداری و آبخوان داری در برخی نقاط که باید متناسب با ظرفیت‌ها تعیین شوند)، هم شاهد خسارت‌های ناشی از بروز سیلاب‌ها در مناطق مسکونی خواهیم بود و هم حجم زیادی از آبی که با حجم زیاد در بازه زمانی مثلا ۴۸ ساعته باریده را به راحتی از دست می‌دهیم.