نانو‌فناوری پزشكی چاه نفتی برای‌ آینده

سرویس اجتماعی «فردا»: كشور ما در حوزه فناوری نانو جزو 10 كشور برتر در سطح دنیاست. در حوزه تولید علم در این خصوص رتبه هشتم را در دنیا داریم و بیش از 300 شركت به نحوی در حوزه نانوفناوری مشغول كسب و كار هستند و كم و بیش پای محصولات نانو فناوری تولید بومی و داخلی به بازارهای تجاری داخلی باز شده است.

در حوزه نانوفناوری پزشكی بیش از 13 محصول با مجوز وزارت بهداشت به بازار عرضه شده است كه یكی از مهم‌ترین آنها نانو داروی ضد سرطان است كه نه تنها افتخار بزرگی برای كشور محسوب می‌شود بلكه نوید بخش درمان بسیاری از بیماران است. تولید نانو دارو در مقایسه با دیگر محصولاتی كه در این حوزه تولید می‌شود در ایجاد اعتماد به نفس و زمینه‌ای برای ورود به حوزه‌های پیشرفته‌تر در عرصه نانو فناوری نقش مهم‌تری داشته است. بیش از 15 هزار متخصص، استاد دانشگاه، دانش‌آموخته و دانشجوی تحصیلات تكمیلی در این زمینه فعالیت می‌كنند. اما به نظر می‌رسد ضروری است نهاد‌های مردم نهاد یا NGO‌ها هم در حوزه نانو فناوری همكاری و حضور فعال داشته باشند. بحث سلامت و بهداشت یكی از پنج اولویت مهمی است كه در سند توسعه فناوری نانو در نظر گرفته شده است و ضروری بود در این حوزه هم یك مجموعه مردم نهاد علمی وارد فعالیت شود. از این‌رو متخصصان حوزه‌های مختلف نانو فناوری پزشكی دست به دست هم داده‌اند و انجمنی به عنوان انجمن نانو فناوری پزشكی را مطابق سازوكار قانونی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی تشكیل داده‌اند. این انجمن سال 1390 پایه‌گذاری شد. با دكتر سید مهدی رضایت استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران و عضو هیات مدیره انجمن نانوفناوری پزشكی و دكتر رضا فریدی‌مجیدی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران و دبیر انجمن علمی نانو پزشكی ایران درباره رویكرد این انجمن و نانوفرآورده‌هایی كه در حوزه سلامت و بهداشت رونمایی شده است گفت‌وگویی انجام داده‌ایم كه در ادامه می‌خوانید.

به طور كلی فعالیت‌های اصلی انجمن نانو فناوری پزشكی در چه بخش‌هایی خلاصه می‌شود؟ رضایت: طبق اساسنامه انجمن‌ها پیش‌بینی شده انجمن‌ها در چه حوزه‌هایی می‌توانند وارد عمل شوند. انجمن نانوفناوری پزشكی نیز بر اساس تعریف‌هایی كه ارائه شده در حوزه‌هایی مانند ترویج فناوری نانو پزشكی، كمك به توسعه نانوفناوری در سطح مراكز تخصصی، هم‌اندیشی‌های علمی، رصد اوضاع كشور در حوزه نانوفناوری پزشكی و ارائه مشاوره به ارگان‌های ذینفع، ایجاد ارتباط و همكاری بین حوزه‌های علمی و پژوهشی و حوزه‌های كسب و كار فناوری نانو از طریق برگزاری جلسات، چاپ مجلات و برگزاری سمینارهایی در این حوزه مشاركت دارد، به نحوی كه همه این فعالیت‌ها بصورت مردم نهاد و خصوصی اداره می‌شود. اگرچه این انجمن نوپاست و عمر كوتاهی دارد ولی در همین مدت زمان كوتاه اعضای هیات مدیره تمام توان خود را به كار بسته‌اند تا عضوگیری این انجمن به نحو مطلوبی انجام شود. علاوه بر این همایش‌ها و كارگاه‌هایی را در این زمینه برگزار كرده‌اند و هسته علمی انجمن نیز از بین دانشجویان تحصیلات تكمیلی نانوفناوری پزشكی و متخصصان این حوزه تشكیل شده كه هر كدام از آنها می‌توانند در بحث‌های علمی و پژوهشی حوزه نانوفناوری، پیش‌بینی و آینده‌نگری در حوزه كسب و كار نانوفناوری پزشكی و جایگاه و كاربردهای نانوفناوری پزشكی فعالیت‌های خوبی داشته باشند. انجمن همكاری‌های متعددی را با مراكزی مانند وزرات بهداشت، فرهنگستان علوم پزشكی، ستاد نانو و دانشگاه‌های مختلف آغاز كرده كه بسیار امیدواركننده است. اما به نظر می‌رسد لازم است فعالیت‌های انجمن بیشتر شود كه رسیدن به این هدف مستلزم مشاركت هرچه بیشتر، افزایش تعداد اعضای انجمن و اختصاص زمان بیشتر به این حوزه مهم فناوری در سطح كشور است. انجمن نانوفناوری پزشكی به عنوان محور اصلی در حوزه فناوری پزشكی برای ایجاد همكاری بین نهادهای اجرایی، علمی و پژوهشی چه فعالیت‌هایی انجام داده است؟ فریدی: انجمن از بدو تاسیس یعنی از حدود یك سال پیش اولین فعالیت رسمی خود را به برگزاری دوازدهمین همایش دانش‌آموختگان نانوفناوری با همكاری ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و دانشكده فناوری‌های نوین پزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران اختصاص داد كه اردیبهشت امسال برگزار شد. در این همایش از 400 نفر دانش‌آموختگان مقاطع كارشناسی ارشد و دكتری در رشته‌های مرتبط با نانوفناوری اعم از شیمی، فیزیك، پزشكی، بیوتكنولوژی، زیست‌شناسی و... تقدیر به عمل آمد و پایان‌نامه‌های این گروه از دانش‌آموزان در قالب پوستر و مقاله ارائه شد. انجمن برای ایجاد پیوند میان دانش‌آموختگان با بخش صنعت در كنار برگزاری همایش، كارگاه‌هایی در حوزه مختلف فناوری از جمله كسب و كار و معرفی الگوهای موفق فناورانه كه فناوری را به صنعت تبدیل كرده‌اند نیز برگزار می‌كند كه می‌تواند نقش مهمی در آشنایی دانش‌آموختگان با ترفندهای كسب و كار فناورانه در این زمینه داشته باشد. در ادامه انجمن با شركت‌های مختلفی كه در این حوزه فعالیت می‌كنند ارتباط برقرار كرده و قرار است با این شركت‌های دانش‌بنیان به تعامل برسد تا بتواند زمینه‌ای را برای ایجاد ارتباط بین این شركت‌ها با صنعت، وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها فراهم كند. به هر حال انجمن از جایگاهی برخوردار است كه می‌تواند روی سازمان‌ها و وزراتخانه‌ها تاثیرگذار باشد، در حالی كه ممكن است شركت‌های دانش‌بنیان نتوانند حرفشان را آن طور كه باید و شاید به گوش مسئولان این سازمان‌ها برسانند. انجمن در چنین حوزه‌هایی به عنوان یك پل واسط عمل كرده و تلاش می‌كند با از میان برداشتن مشكلات و محدودیت‌هایی كه در این زمینه وجود دارد آنها را در رسیدن به هدف یاری رساند. آیا انجمن درخصوص تعیین استاندارد‌هایی برای تولید محصولات نانو فناوری هم فعالیتی داشته است؟ فریدی: نانوفناوری علم جدید است و هنوز در زمینه تعیین استانداردها در این حوزه با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم. به عبارتی هنوز نمی‌توانیم به طور شفاف درباره استانداردهایی كه در این حوزه وجود دارد صحبت كنیم. ستاد نانو در زمینه استانداردسازی گام‌هایی را در این زمینه برداشته است. به موازات آن در وزارتخانه‌های مختلف كمیته فناوری نانو تشكیل شده است. برای مثال رویكرد كمیته فناوری نانو در وزارت بهداشت آزمایش محصولات و تائید آنهاست تا دارویی بتواند از وزارت بهداشت مجوز تولید بگیرد. انجمن با این مراكز تماس دارد و با آنها در تعامل است و می‌تواند مسئولیت حمایت‌های مالی را بر عهده گیرد. انجمن با توجه با این‌كه رویكرد علمی دارد و موسسه‌ای است غیرانتفاعی می‌تواند در تسهیل این امور نقش مهمی داشته باشد. نقاط ضعف و قوت انجمن را در چه می‌دانید؟ رضایت: انجمن نانوفناوری پزشكی انجمن جوان و نوپایی است كه تازه یكسالگی را پشت سر می‌گذارد. اعضای این انجمن هم با توجه به جوان بودن نانوفناوری متخصصان جوانی هستند كه در این حوزه تحقیق می‌كنند. باید تعداد اعضای انجمن افزایش پیدا كند و ارتباطات آن گسترش یابد و انجمن تلاش كند سابقه و تجارب خود را افزایش دهد تا نقش‌آفرینی مثبتی در این زمینه داشته باشد. از سوی دیگر باید توجه داشت این انجمن یك سازمان مردم نهاد است و این انجمن‌ها كمكی از دولت دریافت نمی‌كنند. اگرچه راه‌هایی برای دریافت حمایت‌های مالی از سوی دولت وجود دارد، اما در همه جای دنیا ساختار انجمن‌های علمی به گونه‌ای است كه بتوانند روی پای خودشان بایستند. افزایش تعداد اعضای انجمن و خدمات و محصولاتی كه ارائه می‌دهد می‌تواند نقش مهمی در كمك به این انجمن داشته باشد. شما به عنوان یكی از اعضای اصلی هیات مدیره انجمن فكر می‌كنید چه ضرورتی برای ایجاد همكاری بین وزارت بهداشت و ستاد توسعه فناوری نانو وجود دارد؟ رضایت: شاید یكی از كارهایی كه می‌تواند به عنوان الگو مطرح شود همین همكاری بین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و بخصوص سازمان غذا و دارو است. این سازمان به عنوان نهاد مسئول نظارت بر محصولات پزشكی به صورت عام و محصولات نانوپزشكی به صورت خاص و همچنین نهادی كه مسئولیت صدور مجوزها و رصد نظارت بر چگونگی محصولات پزشكی را بر عهده دارد، فعالیت می‌كند. ستاد نانو هم یك ارگان ستادی است كه به طور عمده نقش سیاستگذاری، حمایتی و تشویقی دارد. حاصل این همكاری موجب شده است بسیاری از مشكلات و محدودیت‌ها از میان برداشته شود. از جمله این‌كه به صورت لجام‌گسیخته شاهد اعلام و ورود محصولاتی نباشیم كه ممكن است روی آنها نظارتی وجود نداشته باشد و با استفاده از نام نانو بر اثر مصرف این مواد با مشكلاتی مواجه شوند. چون نانو یك موضوع تخصصی است عملا ستاد نانو به عنوان كمك‌كننده در تشكیل یك بازوی تخصصی برای وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو عمل كرده است. با توجه به حجم سنگینی از مسئولیت‌هایی كه به عهده سازمان دارو و غذا و همچنین وزارت بهداشت است این همكاری بدون این‌كه فشار مضاعفی را به این وزارتخانه تحمیل كند در این كار جدید و تخصصی موفق عمل كرده و آثار این همكاری را می‌توان در سطح مقبولی مشاهده كرد تا جایی كه این همكاری در بعضی از كنفرانس‌های بین‌المللی به عنوان یك الگو مورد توجه دیگر كشورها هم قرار گرفته است. برای رسیدن به موفقیت‌های بیشتر چه چالش‌هایی پیش روی انجمن وجود دارد؟ رضایت: اهتمام و تمركز جدی همه دست‌اندركاران این است كه بحث تولید فناوری، ورود به عرصه كسب وكار و بحث تولید ثروت از طریق فناوری نانو بخصوص در حوزه پزشكی جدی گرفته شود. ما در بحث تولید نیروی انسانی شرایط خوبی داریم. اما باید بتوانیم زمینه‌ای را برای تولید فناوری و تولید محصولاتی كه در زندگی مردم اثرگذار باشد فراهم كنیم. از همه مهم‌تر باید زمینه‌ای برای تولید ثروت ایجاد شود. فناوری و علمی كه تولید ثروت نكند بتدریج حذف خواهد شد. اگر انجمن بخواهد در حوزه نانو فناوری تاثیرگذارتر از همیشه حضور پیدا كند چه رویكردهایی را باید مورد توجه قرار دهد؟ فریدی: شعار اصلی و عمده فعالیت ما متمركز ساختن تحقیقات پراكنده روی تكنولوژی‌هاست. بعضی از انجمن‌ها فعالیت خود را به امور آموزشی اختصاص می‌دهند و این در حالی است كه دانشگاه‌ها و مراكز آموزشی این مسئولیت را برعهده دارند. در انجمن نانو فناوری پزشكی رویكرد اصلی این است كه چالش‌های فناوری از میان برداشته شود كه این كار می‌تواند از طریق ایجاد یك پل واسطه یا ارتباطی میان صنایع مختلف یا مراكز مختلف تحقیقاتی باشد و به نظر می‌رسد این رویكرد در مقایسه به مراتب بهتر است. كارهای تحقیقاتی زیادی در زمینه نانوفناوری پزشكی در سطح كشور انجام شده است. در زمینه‌های مختلف تحقیقات پراكنده‌ای وجود دارد، اما واقعیت این است كه متاسفانه در حوزه فناوری با این‌كه قدم‌هایی برداشته شده است به آنچه شایسته و بایسته كشورمان است دست نیافته‌ایم. در همه جای دنیا انجمن‌های علمی از اركان اصلی مشورت و تصمیم‌گیری‌ها هستند. چرا در كشور ما آن طور كه باید نقش انجمن‌های علمی جدی گرفته نمی‌شود؟ رضایت: من فكر می‌كنم باید در این زمینه مورد به مورد قضاوت كرد. همه انجمن‌ها نقش مجازی ندارند. ما انجمن‌هایی داریم كه در حوزه‌های مختلف حرفشان جدی گرفته می‌شود و مجلاتی كه دارند در سطح دنیا قابل قبول است. این موضوع تا حد زیادی به ساختار و اعضای انجمن‌ها بستگی دارد. حضور افراد متخصص و با سابقه نقش مهمی در این زمینه دارد. انجمن‌ها باید خودشان را قبول داشته باشند. وقتی آنها برای خودشان ارزش قائل می‌شوند دیگران هم برای آنها ارزش قائل می‌شوند. انجمن‌ها نباید دلسرد شوند بلكه باید به همه ثابت كنند مجموعه‌ای از متخصصان دور هم جمع شده‌اند تا بدون داشتن چشمداشتی به وظایفشان عمل كنند. در كشورهای دیگر هم همه انجمن‌ها وزن یكسانی ندارند، اما معتقدم فعالیت انجمن‌ها در مقایسه با 10 تا 15 سال گذشته روند رو به رشدی داشته است. حتی دفتری كه در وزارت علوم و وزارت بهداشت رسیدگی به امور انجمن‌های علمی را بر عهده دارد در مقایسه جدی‌تر عمل می‌كند. گاهی خبرهایی از موفقیت‌ هایی عجیب به گوش می‌رسد كه پس از مدتی به دست فراموشی سپرده می‌شود. به نظر شما مطرح شدن چنین خبرهایی در حوزه نانو فناوری پزشكی آسیبی جدی نیست؟ رضایت: بلاشك این حرف در همه حوزه‌ها درست است و شاید راه‌حل این باشد كه در همه حوزه از انجمن‌های تخصصی كمك گرفته شود. یعنی اگر می‌خواهد كاری ارائه شود باید به تائید بزرگان و صاحب‌نظرانی كه در انجمن‌های مختلف دور هم جمع شده‌اند برسد و سپس به عنوان خبر اعلام شود. اما با همه مراقبت‌هایی كه وجود دارد گاهی اخباری منتشر می‌شود كه ستاد نانو بدون این‌كه خیلی این موضوع در رسانه‌ها مطرح شود به این مركز یا سازمان نامه‌ای مبنی بر پیگیری این خبر ارسال می‌كند. انجمن‌ها می‌توانند در صورتی كه چنین موضوعی اتفاق افتاد به عنوان یك بازوی كمكی نظراتشان را مطرح كنند و مسئولیت تائید و ارائه مجوز را عهده‌دار شوند. كلی محصولات نانو در حوزه سلامت و پزشكی را در چه گروه‌هایی می‌توان طبقه‌بندی كرد؟ فریدی: معمولا بیشتر محصولات نانو در حوزه سلامت، در بخش درمان قرار می‌گیرد، مانند نانو ذرات یا نانو لیپوزوم‌هایی كه در دارورسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گروه از نانو ذرات اثر‌گذاری داروها را افزایش می‌دهند و می‌توانند نقش مهمی در بهبود عملكرد داروها داشته باشند. بعضی از نانو محصولات نیز در حوزه تشخیص و شناسایی بیماری‌ها كاربرد دارد. مثلا در دستگاه‌های MRI می‌توان با استفاده از نانو ذرات مغناطیسی كیفیت تصاویر را افزایش داد. نقاط كوانتومی، ذرات بسیار ریزی هستند كه بر اثر تابش نور، نور ثانویه‌ای ایجاد می‌كنند. می‌توان از تزریق این ذرات برای تشخیص بیماری‌های مختلف استفاده كرد. اگر این ذرات عامل‌دار شده باشند براساس بازتاب نور، توانایی تشخیص سلول‌های سرطانی را هم دارند. بنابراین می‌توان بطور كلی نانو محصولات در حوزه سلامت و پزشكی را در دو گروه درمانی و تشخیص طبقه‌بندی كرد. به طور كلی در گروه محصولاتی كه در حیطه نانو فناوری پزشكی تولید می‌شود كنترل ایمنی كدام گروه از محصولات از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ رضایت: ایمنی و سلامت محصولات یكی از دغدغه‌های اصلی و موضوع مهمی برای ارگان‌های نظارتی است و هنگامی كه از سلامت صحبت می‌شود این دغدغه جدیت بیشتری پیدا می‌كند. چراكه شما در واقع با محصولاتی سروكار دارید كه بطور مستقیم توسط انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممكن است این محصولات به صورت موضعی با پوست انسان ارتباط داشته باشد، ممكن است محصولاتی باشد كه افراد به دلیل مجاورت با آنها از طریق سیستم تنفسی با این محصولات در تماس باشند. ممكن است محصولات خوراكی باشد كه وارد بدن می‌شود یا حتی محصولاتی باشد كه بصورت تزریقی وارد بدن می‌شود. همه این محصولات از نظر ایمنی حائز اهمیت است و اگر محصولی دارای مشكلات ایمنی زیستی باشد نه تنها از طریق موضعی بلكه از طریق ورود یا نفوذ به سطح پوست به عوارض پوستی منجر می‌شود و حتی احتمال ورود به جریان خون هم وجود دارد. حتی ممكن است محصولاتی به بازار عرضه شود كه نه تنها مزیتی ندارد بلكه با آسیب‌های جدی برای مصرف‌كنندگان همراه است. بنابراین ایمنی در همه این محصولات مهم است. اما فقط می‌توانیم بگوییم در كدامیك قانونگذاری سختگیرانه‌تر است. در حقیقت قانونگذار خودش تعیین كرده در هر یك از محصولات قوانین نظارت و ایمنی در چه سطحی باید اجرا شود. بطور كلی برای محصولاتی كه بطور مستقیم توسط انسان به عنوان دارو مصرف می‌شود یا محصولاتی كه بطور مستقیم وارد بدن می‌شود قوانین سختگیرانه‌تری اعمال می‌شود و نظارت درخصوص سلامت و ایمنی بطور جدی‌تری دنبال می‌شود. بنظر می‌رسد رشد و توسعه نانو فناوری در حوزه پزشكی در مقایسه با دیگر حوزه‌ها به مراتب بیشتر بوده است. آیا واقعا این طور بوده است؟ فریدی: بله. من فكر می‌كنم یكی از مهم‌ترین حوزه‌هایی كه نانوفناوری می‌تواند تاثیرگذار باشد حوزه پزشكی است. علت آن هم این است كه ساختار بدن با نانو سازگارتر است. دارویی را در نظر بگیرید، اگر این دارو بخواهد از دیواره سلولی عبور كند باید در ابعاد آنگستروم یا نانو متر باشد. اگر اندازه ذرات دارویی بیش از 100 تا 200 آنگستروم باشد ممكن است اصلا نتواند از دیواره سلولی یا دیواره رگ‌ها عبور كند و بر این اساس نتوان از این دارو استفاده كرد. بطور كلی سیستم بدن از سازگاری خوبی با نانو مواد برخوردار است. علت اصلی این است كه ویروس‌ها می‌توانند بدن انسان را مورد حمله قرار داده و در عملكرد سلول‌ها اختلال ایجاد كنند. این است كه این گروه از موجودات زنده در مقیاس نانومتری قرار می‌گیرند. اندازه و ابعاد ویروس‌ها معمولا كمتر از 100 نانومتر است. باكتری‌ها و میكروب‌ها نیز ابعاد میكرونی دارند. هرچند گاهی برخی از آنها در اندازه كمتر از میكرون هم یافت می‌شوند. عملكرد ویروس‌ها همواره سریع‌تر است، چون با ساختار بدن سازگاری بیشتری دارند و گاهی بدن حتی نمی‌تواند آنها را شناسایی كند. پس بنابراین فناوری نانو می‌تواند در حوزه پزشكی از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. اگر بخواهید در تشخیص بیماری‌ها به كمك روش تصویربرداری MRI از میكروذرات مغناطیسی برای افزایش وضوح تصویر و قدرت تفكیك تصویربرداری استفاده كنید نتیجه موفقیت‌آمیزی را مشاهده نمی‌كنید چراكه ممكن است این ذرات در چرخه خون رسوب كرده و در عملكرد بدن اختلال ایجاد كند. در حالی كه نانوذرات می‌تواند براحتی در سیستم گردش خون در تعامل باشد و حتی از دیواره‌ها نیز عبور كند. یكی از خبرسازترین دستاوردها در حوزه نانوفناوری پزشكی داروها بوده‌اند. این داروها از چه نظر با داروهای معمولی متفاوت است؟ رضایت: برای این‌كه به دیگر همكارانی كه در حوزه‌های غیرپرشكی در زمینه نانو فناوری فعالیت می‌كنند كم‌توجهی نشود بطور قطع نباید گفت حوزه نانوفناوری پزشكی و بخصوص داروها خبرسازتر بوده است بلكه محصولات مختلف اعم از فیلترهایی كه برای تصفیه آب مورد استفاده قرار می‌گیرد، مواد افزودنی كه در محصولاتی مانند انواع سیمان، شیشه‌ها، پارچه‌ها و همچنین فیلتر‌هایی كه برای تصفیه روغن و تصفیه نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد همه و همه از تاثیر‌گذاری بالایی برخوردار بوده‌اند و از نظر آماری هم بسیار قابل توجه هستند. اما در حوزه پزشكی و سلامت، داروها در مقایسه از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. نه تنها فناوری تولید نانو داروها به مراتب پیچیده‌تر است بلكه بیماری‌هایی كه توسط داروهای معمولی امكان درمان آنها وجود نداشته یا با محدودیت همراه بوده است با استفاده از نانو داروها درمان موفقیت‌آمیزی داشته است. برای مثال اگر برای درمان بیماری‌های سرطانی از داروهای معمولی استفاده كنیم این دارو كه نوعی سم سلولی است در تمام بدن پخش می‌شود. به همین علت فردی كه تحت درمان قرار می‌گیرد با عوارض جدی خونی، پوستی، تضعیف سیستم ایمنی بدن و ریزش مو مواجه می‌شود. اما یكی از ویژگی‌های اختصاصی نانوداروها این است كه تنها به محل مورد نظر می‌روند. برای مثال داروهایی كه برای درمان بیماری‌های سرطانی ساخته شده فقط سلول‌ها و توده‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد. ضمن این‌كه این گروه از داروها موثرتر است و عوارض جانبی كمتری دارد. این داروها در مقدار كم تاثیر‌گذاری بیشتری از خود نشان می‌دهند. برای مثال تركیب ضدعفونی‌كننده نانویی اثر‌گذاری و ماندگاری بیشتری دارد. هزینه كمتری داشته باشد و از سازگاری بیشتری با بدن انسان برخوردار باشد و ضمن زیست سازگار بودن می‌تواند ایمنی بیشتری داشته باشد. در حال حاضر در زمینه تولید محصولات نانو در حوزه پزشكی در چه جایگاهی قرار داریم؟ فریدی: در خاورمیانه یكی از دو كشور برتر یا حتی می‌توانیم بگوییم در رتبه اول قرار داریم. البته در سطح دنیا هم از جایگاه نسبتا خوبی برخورداریم. محصولات پزشكی در مقایسه با دیگر محصولاتی كه در این حوزه تولید می‌شود دیرتر به بازار عرضه می‌شود. چراكه باید در سازمان‌های مربوطه مراحل تایید و آزمایش را پشت سر گذارند و این مراحل همه زمانبر است. برای مثال برای بررسی عملكرد یك دارو باید ابتدا این آزمایشات در خارج از بدن و در آزمایشگاه انجام شود. در مرحله بعد باید در آزمایشگاه مدل‌سازی از تاثیر‌گذاری دارو ارائه شود. مرحله بعد آزمایشات حیوانی است و در نهایت به مرحله آزمایشات بالینی در انسان‌ها می‌رسیم كه معمولا پیچیده‌تر است. بنابراین در كل دنیا تعداد داروهایی كه در زمینه نانوفناوری ارائه شده بسیار محدود است. در سطح دنیا حداقل 20 نانو دارو تولید می‌شود كه از این تعداد دو یا سه دارو در داخل كشورمان تولید می‌شود. این داروهایی كه در حوزه نانوفناوری تولید می‌شود بیشتر جنبه درمانی دارد یا تشخیصی؟ فریدی: نانو داروها بیشتر رویكرد درمانی دارند و نقش درمانی آنها پررنگ‌تر است. جهت نانوفناوری تغییر در ساختار طبیعی مواد است. آیا تغییر در ساختار مواد اثر بخشی آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟ فریدی: تغییر در ساختار مواد در حقیقت اثر بخشی مواد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما این تغییرات اغلب در راستای مثبت است. به جای این‌كه دارویی را در بدن تزریق كنید كه همه سلول‌ها در معرض تماس با این دارو قرار گیرند می‌توان این دارو را به گونه‌ای در داخل یك نانو ذره بارگذاری كنید كه سلول‌های سرطانی كه عملكردی متفاوت در مقایسه با سلول‌های طبیعی دارند به محض تماس با این نانوذره تحت تاثیر قرار گیرند. در حقیقت نانو لیپوزوم‌ها بلافاصله در تماس با سلول‌های سرطانی آزاد شده و اثربخشی دارو بهبود پیدا می‌كند. در حوزه نانو فناوری پزشكی بطور كلی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی وجود دارد؟ فریدی: واقعیت این است كه در دنیا رویكرد خاصی نسبت به نانو مطرح شده و اگر ما نتوانیم از فرصت‌هایی كه نانو فناوری در اختیارمان قرار می‌دهد استفاده كنیم گاهی این فرصت‌ها به تهدید تبدیل می‌شود. هر فناوری اگر بطور صحیح مورد استفاده قرار نگیرد می‌تواند به ابزاری برای تهدید و آسیب‌رسانی به انسان‌ها تبدیل شود. حتی اگر جنبه تهدیدآمیز نانو را هم در نظر بگیریم باید در این زمینه كار كنیم كه بتوانیم نسبت به آن تسلط داشته باشیم تا اگر بخواهیم از آن محصولی كه تولید دیگر كشورهاست استفاده كنیم بدانیم چطور می‌توانیم از آن به گونه‌ای استفاده كنیم كه فرصت باشد و نه تهدید. بنابراین چه نانو یك تهدید باشد و چه یك فرصت باید در این زمنیه به دقت تحقیق كنیم. نانو فقط فرصت نیست و می‌تواند تهدید‌هایی را هم به همراه داشته باشد. بهبود درمان و تشخیص بیماری‌ها و همچنین افزایش سرعت و تشخیص بیماری‌ها و كاهش هزینه و آسیب‌های احتمالی از جمله فرصت‌های نانو در حوزه پزشكی است. آن روی سكه تهدید‌های نانوفناوری قرار می‌گیرد. نانو ذرات در بلند مدت مسمومیت ایجاد می‌كنند و باید در این زمینه آزمایش‌هایی انجام شود تا جنبه‌های منفی آن شناسایی شود. در زمینه اثر بخشی دارو‌ها چه استانداردهایی باید تعیین شود و نقش انجمن در این زمینه چیست؟ فریدی: ستادها معمولا بدنه اجرایی قوی‌تری دارند و این درحالی است كه انجمن‌ها از بدنه علمی قوی‌تری برخوردارند. انجمن‌ها با دغدغه‌های اداری و اجرایی مواجه نیستند و بنابراین انجمن‌ها می‌توانند با در نظر گرفتن ظرفیت‌هایی كه در این زمینه وجود دارد و همچنین به كمك استادان از نقطه نظرات علمی برای اجرایی شدن نظراتی كه در ستاد نانوفناوری و وزارتخانه‌ها مطرح می‌شود، استفاده كند. بنابراین انجمن می‌تواند در اجرایی شدن استانداردها در حوزه نانو فناوری پزشكی نقش مهمی داشته باشد. در مجموع انجمن ماهیت و جایگاه علمی دارد و می‌تواند با استفاده از بدنه كارشناسی قوی كه دارد و همچنین ارتباطاتی كه با دانشگاه‌ها دارد محصولات مختلفی كه در این حوزه ارائه می‌شود از نظر استاندارد و ایمنی تحت بررسی قرار داده و مورد تائید قرار دهد. آینده نانو فناوری را در حوزه پزشكی چگونه ارزیابی می‌كنید؟ فریدی: مهم‌ترین مصادیق نانو را در حوزه پزشكی می‌توان مشاهده كرد چراكه اساس سیستم بدن فقط با نانو ذرات سازگاری دارد. با توجه به این‌كه نانوذرات ویژگی‌های زیادی دارند، همچنین تنوع كاركردها و عملكردها می‌تواند نقش موثری در زندگی ما داشته باشد. برای مثال پلیمرها و پلاستیك‌ها را در نظر بگیرید. 70 سال از قدمت این گروه از مواد می‌گذرد و این در حالی است كه امروزه به عضوی از خانواده ما تبدیل شده است. می‌توانید از یك ماده نانو ساختارهای مختلفی از یك جنس بسازید. طلا ماده‌ای است كه خصوصیات ثابت و مشخصی دارد و این ماده در مقیاس نانو خصوصیات متفاوتی از خود نشان می‌دهد. بنابراین تغییر در اندازه مواد موجب تنوع محصولات و تنوع عملكردهای آن می‌شود. به نظرم تا 50 سال آینده حضور نانو در ابعاد مختلف زندگی ما اجتناب‌ناپذیر است. رضایت: بعضی از نهاد‌های بین‌المللی پیش‌بینی‌های امیدواركننده‌ای در این زمینه ارائه كرده‌اند. برای مثال در بعضی از پیش‌بینی‌ها گفته می‌شود تا سال 2020 بیش از 80 درصد داروها و محصولات پزشكی به نحوی متاثر از نانوفناوری پزشكی خواهد بود. یا این‌كه پیش‌بینی می‌شود بازار 30 تا 40 درصدی از بازار فعلی پزشكی متعلق به محصولات نانوفناوری پزشكی باشد یا این‌كه گفته می‌شود نسل آینده محصولات و داروهای نانوفناوری پزشكی ویژگی‌هایی دارد كه می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های صعب‌العلاج را درمان كند. موسساتی كه در زمینه پیش‌بینی بازار محصولات نانو فناوری تحقیق می‌كنند آینده بازار نانو فناوری را حدود 1000 میلیارد دلار تخمین زده‌اند كه پیش بینی می‌شود حدود یك سوم این بازار در تصاحب محصولات نانوفناوری پزشكی باشد كه این ناشی از اهمیت و جایگاه استراتژیك بهداشت و سلامت و محصولاتی است كه در این حوزه ارائه می‌شود.

منبع: جام جم آنلاین