جزئیات جلسه نقد و بررسی مستند « تنها میان طالبان»

فردانیوز: کارگردان فیلم مستند « تنها میان طالبان» گفت: معتقدم چهره خشن طالبان از سوی دیگر مستند سازان، بارها و بارها نشان داده شده است، بنابراین سعی کردم از زاویه مقابل به طالبان نگاه کنم و طالبان هم با شرایطی پذیرفت تا دوربینی به میان آنان بیاید.

به گزارش خبرنگار سینما روایت، شامگاه یکشنبه، ششم دیماه فیلم مستند « تنها میان طالبان» اثر محسن اسلام زاده با حضور کارگردان، سلیم غفوری (تهیه کننده)، محمد تقی فهیم (منتقد) و رسول شادمانی (مجری - کارشناس) در مجتمع فرهنگی اسوه مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در این برنامه که با استقبال پرشوری از سوی علاقمندان به حوزه سینما و نیز اتباع افغانی مواجه بود، چهره هایی چون مسعود آب پرور، جواد اردکانی، شفیع آقا محمدیان، اصغر بختیاری(تصویر بردار آثار شهید آوینی)، محسن یزدی(مدیر مرکز مستند حوزه هنری)، عباس عمرانی(مدیر فیلم کوتاه و مستند انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس) حضور داشتند.

رسول شادمانی در ابتدا با اشاره به مستندهای برون مرزی و ماندگار محسن اسلام زاده در سالهای اخیر، از وی به عنوان جانباز عرصه سینمای مستند ایران یاد کرد و خطاب به او گفت: ما همیشه طالبان را با خوی وحشیگری می شناسیم اما در این فیلم چهره متفاوتی از طالبان می بینیم! آیا با شناخت به این تغییر رسیدید یا در مراحل تولید فیلم متوجه آن شدید؟ که اسلام زاده پاسخ داد: نزدیک به دو دهه است که ما شاهد ساخت فیلم هایی از جبهه مقابل طالبان هستیم اما من می خواستم در این فیلم بیان کنم که چرا طالبان توانسته دو دهه در افغانستان حضور داشته باشد؟ من بر این اعتقادم که طالبان پشتوانه مردمی داشته است.

میخواستم ببینم طالبان چه کرده که دو دهه پابرجا مانده است؟

اسلام زاده ادامه داد: من در بعضی از جاهای فیلم نشان دادم که طالبان به چه دلیلی اقبال مردمی دارد. من خودم می خواستم فیلم غیرمستقیم گویی باشد و همان چیزی که در حال اتفاق است را نشان دهم. من بر این باورم که چهره خشن طالبان و کشت و کشتار این گروه از سوی بقیه کارگردانان مستند، بارها و بارها نشان داده شده است بنابراین سعی کردم از زاویه مقابل به طالبان نگاه کنم و گروه طالبان هم پذیرفتند که یک دوربین به میان آنان بیاید و من هم از آن فضا استفاده کردم و می خواستم ببینم که طالبان چه کاری کرده و تفکرات آنان چه چیزی بوده که دو دهه پابرجا ماندند؟

آنقدر ساخت این فیلم به تعویق افتاد که نتوانستم همکارانم را با خود ببرم

وی تصریح کرد: من از دیماه 92 تا خرداد 93 منتظر تماس یکی از اعضای طالبان بودم تا من را در این فیلم کمک کند حتی چند بار ریش گذاشتم تا به دیدار گروه طالبان بروم اما این سفر مهیا نشد. حتی من سال 91 سفری به قندهار و نزدیک کوههای " تورا بورا " هم رفتم اما بازهم نشد. یکی از دلایلی که مجبور شدم تنها به این سفر بروم این بود که آنقدر ساخت این فیلم به تعویق افتاد که من نتوانستم همکارانی را با خودم همراه کنم.

ایده و موضوع فیلم جذاب است

محمد تقی فهیم منتقد سینما در این جلسه گفت: این فیلم، فیلم مهمی است چون با موضوع ملتهبی سروکار دارد و از طرف دیگر، فیلم ایده و موضوع جذابی دارد و متفاوت است. اینها امتیازات خوبی برای یک فیلم مستند است. ضمن اینکه کارگردان در ادامه تلاش کرده تا در فرم و ساختار رویه ای را در پیش بگیرد تا این تازگی حفظ شود.

وی تصریح کرد: با وجودی که تاکنون در مورد طالبان، فیلم های زیادی ساخته شده اما این فیلم آمده تا نگاه دیگری به طالبان داشته باشد. اگر بخواهیم از منظر انسانی به قضیه نگاه کنیم هیچ وقت نمی توانیم بین امریکایی ها و طالبان به راحتی مرزبندی کنیم چرا که هر دو آدمکش هستند اما حالا یک فیلمسازی، دوربین برداشته و می خواهد از زاویه دیگری به حضور طالبان در منطقه نگاه کند. ما در این فیلم متوجه می شویم که فیلمساز هیچ حمایتی از طالبان نشده است و این نشان می دهد که فیلمساز سعی کرده استقلال خودش را حفظ کند و حق مطلب را ادا کند که چرا طالبان بعد از دو دهه هنوز مانده است؟

فیلم «مساله محور» است / مرزبندی بین طالبان پاکستان و طالبان افغانستان

فهیم با بیان اینکه فیلم «مساله محور» است اظهار داشت: با وجودی که پرسش های زیادی در مورد طالبان وجود دارد اما فیلم تنها به بخشی از آنان پاسخ می دهد. شاید ضعف هایی در این زمینه وجود داشته است که در بخش محتوایی کارگردان نتوانسته به مرزبندی بین طالبان پاکستان و طالبان افغانستان دست پیدا کند. در حالی که اصلی ترین مشکل فیلم همین است و کسانی که با فیلم روبرو می شوند نمی دانند چرا فیلمساز حامی این طالبان است؟

فیلم التهاب لازم را به مخاطب منتقل می کند

محمد تقی فهیم گفت: مخاطب فرق دو طالبان را متوجه نمی شود. لذا فیلم در این مورد پاسخگو نیست. در حالی که دیپلمات های ما در سال 77 توسط طالبان پاکستان شهید شدند. لذا اولین انتظار مخاطب این است که در این فیلم این موضوع رمزگشایی شود اما اصلا بیان نمی شود!

این منتقد ادامه داد: خوشبختانه ما با یک رمز و راز جدیدی با فیلم مواجهه می شویم و فیلم در رویکرد فنی و تکنیکی نیز موفق است تا التهاب لازم را به مخاطب منتقل کند.

نمی دانم چرا در مورد دیپلمات های شهید از طالبان نپرسیدم!

اسلام زاده در پاسخ به نقطه نظرات فهیم اظهار داشت: من قصد داشتم این سفر 60 روزه باشد اما فشارهای زیادی بابت نبود برق، عدم بهداشت و نبود امکانات بر من وجود داشت که در نتیجه زمان این سفر کوتاهتر شد. بعضی از روزها می بایست برخی از پلان ها را می گرفتم اما به دلیل ترس نگرفتم. یکی از نکاتی که می توانستم اشاره کنم و نیاز به پرداخت بیشتر داشت همان پرداختن به طالبان افغانستان و پاکستان بود که نتوانستم به آن بپردازم هر چند که معتقدم طالبان افغانستان بسیار از طالبان پاکستان می هراسد اما به روی خودشان نمی آورند! در مورد بحث دیپلمات ها، هم می توانستم این موضوع را از طالبان بپرسم که نمی دانم چرا نپرسیدم. هر چند که این بحث برای من روشن بود چون من یک فیلم در همین زمینه ساختم که امیدوارم روایت فتح آن را پخش کند.

هر چقدر به جلو می رویم ریتم فیلم بیشتر می شود

فهیم در ادامه با بیان اینکه اسلام زاده در این فیلم چیده مان خوبی دارد و راش های زیادی در اختیار دارد گفت: شروع فیلم از جای خوبی است و هر چه فیلم جلوتر می رود چیدمان فیلم با فریم های بیشتری همراه می شود به گونه ای که سرعت و ریتم خوبی به خودش می گیرد. ضمن اینکه متناسب با فضا از تصاویر خوبی نیز بهره مند است. ما هر چه به آدم ها نزدیکتر می شویم با کسانی روبرو می شویم که نمی خواهند چهره شان نشان داده شود و این موضوع برای یک فیلمساز، یک اشکال محسوب می شود لذا بتدریج با تصاویر نزدیکتری که از چهره های پوشیده شده گرفته می شود گویی ما به درونیات آنان نزدیکتر می شویم که این امر نشان از هوشیاری فیلمساز است.

به بامیان بروید تا ببینید که طالبان چگونه شیعیان را سر می بُرد!

در ادامه برنامه، یک خانم افغانی که خودش را کارشناس ارشد رشته مدیریت معرفی کرد و در میان حاضرین در سالن حضور داشت از اسلام زاده پرسید: شما با چه هدفی به سمت طالبان رفتید و کدام چهره طالبان را می خواستید نشان دهید که این مستند را ساختید؟ به نظر می رسد که این دوربین، یک دوربین مستند ساز نیست بلکه عضوی از طالبان است! ای کاش شما به کابل می رفتید و با شیعیان بامیان همراه می شدید تا ببینید که طالبان چگونه شیعیان را سر می بُرد!

اسلام زاده پاسخ داد: با این فیلم نه طالبان بزرگ و نه کوچک خواهد شد. ولی ما طالبان را که از سال 1994 حضور داشته است باید بشناسیم و بدانیم چرا این گروه بیش از دو دهه پا برجا مانده است؟

وی گفت: می خواستم در این فیلم بگویم که طالبان افغانستان، تکفیری نیست و چند ده کشور تلاش کردند سالها طالبان را نابود کنند ولی نتوانستند. من در انتهای فیلم با سران طالبان صحبت کردم و پرسیدم شما بعد از حدود چهل سال جنگیدن در افغانستان، می خواهید چه کار بکنید که گفتند ما می خواهیم به حقوق اقوام احترام بگذاریم.

اسلام زاده اظهار داشت: من می توانستم با نشان دادن درگیری طالبان در یک عملیات فیلمم را جذاب کنم اما من از این کار اجتناب کردم چرا که ما به دنبال جنگ و کشتار نبودم.

این فیلم سخنگوی طالبان نیست

سید سلیم غفوری تهیه کننده فیلم که قدری دیرتر به نشست این جلسه پیوست در این باره گفت: بنده و آقای اسلام زاده نه سخنگوی طالبان هستیم و نه مدافع آنان که بخواهیم بگوئیم طالبان خوب است یا بد. باید بپذیریم که طالبان یک گروه سیاسی با اندیشه های خاص خودش است. لذا فیلم « تنها میان طالبان» روایتی است که فیملساز از مناطقی که رفته است بیان کرده هر چند که می تواند این نقد وارد باشد که این فیلم روایت صددرصدی در مورد طالبان نیست.

روایت این فیلم از درون طالبان است

وی ادامه داد: تفاوتی که این فیلم با فیلم هایی که در مورد طالبان ساخته شده دارد این است که روایت این فیلم از درون طالبان است در حالی که فیلم هایی که تاکنون در مورد طالبان ساخته شدند روایت راویان بیرونی از طالبان بوده است. آقای اسلام زاده این موقعیت را بدست آورده است که به درون طالبان برود و اتفاقاتی که در طالبان وجود داشته است را در حد بضاعت و محدودیت هایی که وجود داشته انعکاس دهد.

غفوری گفت: تصور همه ما این است که طالبان یک گروه ضد شیعه است اما ما در فیلم، عکس این را می بینیم.

نباید نگاه سیاسی را از فیلم دریغ کرد

شفیع آقامحمدیان هم در این نشست با بیان اینکه ما نباید نگاه سیاسی را از فیلم بگیریم اظهار داشت: ما در انتهای فیلم شاهدیم که یکی از سرکردگان طالبان اعلام می کند ما در گذشته اشتباهاتی داشتیم اما قرار است با نگاه جدیدتری وارد مبارزات شویم. لذا باید فیلم را از زاویه سیاسی دید و منتظر تغییر نگرش این گروه در آینده بود.

شاهد یک نگاه شجاعانه در فیلم هستیم

مسعودآب پرور، کارگردان تلویزیون نیز در این جلسه یاد آور شد: من خوشحالم که شاهد یک نگاه شجاعانه بودم. اگر من بودم شاید حاضر نبودم چنین ریسکی را انجام دهم!.

وی با بیان اینکه در این فیلم، طالبان افغانستان و پاکستان از همدیگر تمیز داده نمی شوند به فصل ابتدایی فیلم اشاره کرد و افزود: فیلم خیلی ملتهب شروع می شود و این انتظار را در مخاطب ایجاد می کند که شاهد التهاب بیشتری در لحظات بعدی باشد اما فیلم هر چه به درون حلقه های طالبان نزدیکتر می شود ما با رفعت و مهربانی بیشتری از سوی آنها مواجهه می شویم!

تغییر رویه طالبان به صورت تحلیلی بیان نمی شود

عباس عمرانی، مدیر فیلم کوتاه و مستند انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس هم در این جلسه یادآور شد: در این فیلم، تماشاگر منتظر است به صورت تحلیلی شاهد تغییر رویه ای که کارگردان به آن تاکید دارد و می خواهد چهره ملایم تری از طالبان را نشان دهد باشد اما کارگردان خیلی گذرا از آن عبور می کند. این درحالی است که نگاه جسورانه کارگردان به موضوع قابل ستایش است.

متر واحدی در مورد نگاه به طالبان وجود ندارد

جواد اردکانی، فیلمساز کشورمان در این نشست گفت: در مورد نقد محتوایی فیلم، چون ما متر واحدی در مورد نگاه به طالبان در اختیار نداریم لذا هرگز نمی توانیم به خروجی واحدی برسیم بنابراین هرکسی از زاویه دید خودش کار را نقد می کند. بنابراین چون نمی شود متر ها را یکسان کرد اختلاف نظر همچنان باقی می ماند.

فقدان تمهیدات برای برطرف شدن سوء تفاهمات فیلم

محسن یزدی، مدیر مرکز مستند حوزه هنری نیز که در این جلسه نقد و بررسی حضور داشت یادآور شد : معتقدم برای اینکه سوء تفاهمات در مورد فیلم ایجاد نشود و برخی ها تصور نکنند که این فیلم به نفع طالبان ساخته شده است باید تمهیداتی در انتهای فیلم گمارده شود تا این مساله به روشنی مشخص شود که فیلمساز به دنبال تطهیر چهره طالبان نبوده است.

کشته شدن انسانها در افغانستان توسط هر گروهی که باشد محکوم است

کارگردان "تنها میان طالبان" در پایان گفت: یکی از دغدغه های من، پایان یافتن جنگ در افغانستان است. لذا کشته شدن انسانها در افغانستان توسط هر گروهی که باشد محکوم است. بنابراین من با ساخت این فیلم به دنبال تطهیر چهره کسی نیستم هر چند که می دانم این فیلم برای من دردسرهای زیادی خواهد داشت ولی دغدغه اصلی من صلح در افغانستان است.

رسول شادمانی در پایان، از نمایش فیلم سینمایی« حکایت عاشقی » ساخته احمد رمضان زاده در برنامه هفته آینده سینما روایت خبر داد و آخرین سکانس این برنامه، گرفتن عکس یادگاری عوامل فیلم بود.