خط قرمزهای ایران

درحالی‌که هیأت‌های ایرانی و آمریکایی به عمان وارد شده‌اند، قاعدتا مذاکرات غیرمستقیم بین دو طرف از بعدازظهر شنبه آغاز خواهد شد. این مذاکرات که به‌عنوان گامی در راستای کاهش تنش‌ها و دستیابی به توافق هسته‌ای جدید در نظر گرفته می‌شود، با میانجی‌گری عمان برگزار خواهد شد. وزیر خارجه عمان به‌عنوان واسطه‌ای برای انتقال پیام‌های دو طرف عمل خواهد کرد.

طبق گزارش‌های قبلی، ریاست تیم ایرانی را آقای سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان برعهده خواهد داشت و تیم آمریکایی نیز تحت رهبری ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا به غرب آسیا قرار دارد. بر خلاف شایعاتی که درباره احتمال عدم حضور ویتکاف در عمان مطرح شده بود، منابع معتبر اعلام کردند که هیچ‌گونه تأیید رسمی مبنی بر این شایعات وجود ندارد و بالعکس، حضور او در مذاکرات به‌طور قطعی تأیید شده است.

شکل و فرمت مذاکرات: مذاکره غیرمستقیم به جای مذاکره مستقیم

در ابتدا، طرف آمریکایی دو شرط عمده برای آغاز مذاکرات هسته‌ای مطرح کرده بود: اول، درخواست برای مذاکره مستقیم با ایران و دوم، استفاده از امارات به‌عنوان واسطه. بااین‌حال، ایران با تدبیر خود تصمیم به برگزاری مذاکرات غیرمستقیم گرفت و عمان به‌عنوان میانجی انتخاب شد. این تصمیم ایران برای برگزاری مذاکرات غیرمستقیم، به دلیل جنبه‌های سیاسی و استراتژیک آن اتخاذ شد.

در صورت مذاکره مستقیم، مذاکرات تحت تأثیر فشارهای سیاست‌های گذشته آمریکا و به‌ویژه دوران ترامپ قرار می‌گرفت و ممکن بود منافع ایران در خصوص رفع تحریم‌ها به خطر بیفتد. مذاکره مستقیم می‌توانست منجر به زیاده‌خواهی‌های بیشتر از سوی آمریکا شود و عملا دستیابی به توافقات مورد نظر ایران را دور از دسترس کند. ازاین‌رو، تصمیم به برگزاری مذاکرات غیرمستقیم برای اطمینان از نتایج مطلوب‌تر برای ایران ضروری به نظر می‌رسید.

سابقه و اهمیت مذاکرات غیرمستقیم در روابط بین‌الملل

مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در واقع به نوعی ادامه سیاست‌های گذشته است که در دولت‌های قبلی ایران نیز سابقه داشته است. از آنجا که طرف آمریکایی در گذشته به دلیل بدعهدی‌های مکرر و عدم پایبندی به توافقات، باعث بی‌اعتمادی در روابط با ایران شده بود، استفاده از روش‌های غیرمستقیم برای راستی‌آزمایی و ارزیابی برنامه‌های آمریکایی ضروری بود. در این راستا، مذاکرات غیرمستقیم به شکل تبادل متنی مکتوب میان طرفین انجام خواهد شد تا هر دو طرف بتوانند ارزیابی دقیقی از یکدیگر داشته باشند و از هرگونه بدفهمی یا انحراف از توافقات جلوگیری کنند.

این روش مذاکره در ادبیات روابط بین‌الملل به‌ویژه در شرایطی که طرفین به دلیل عدم اعتماد به یکدیگر یا سابقه بدعهدی‌ها در روابط‌شان دچار شک و تردید هستند، بسیار رایج است. به‌عنوان نمونه، طرف آمریکایی در حال حاضر در مذاکرات غیرمستقیم با روسیه و سایر کشورهای مرتبط با بحران اوکراین نیز مشارکت دارد. بنابراین، استفاده از میانجی‌ها و مذاکرات غیرمستقیم جزو ابزارهای شناخته‌شده و پذیرفته‌شده در دنیای دیپلماسی است.

خطوط قرمز ایران در مذاکرات و موضع‌گیری‌ها

یکی از مسائل اصلی که در مذاکرات پیش رو مطرح شده، خطوط قرمز ایران در خصوص هرگونه درخواست یا تهدید از طرف آمریکایی است. منابع نزدیک به مذاکرات اعلام کرده‌اند که ایران هرگز حاضر به پذیرش تهدیدات یا درخواست‌های زیاده‌خواهانه در خصوص برنامه هسته‌ای خود نخواهد بود. ایران به وضوح اعلام کرده که از طرح هرگونه بحث در خصوص صنعت دفاعی خود و برنامه موشکی‌اش جلوگیری خواهد کرد و این مسائل را از مباحث مذاکراتی خارج می‌داند.

ایران همچنین به وضوح گفته است که تنها در صورتی آماده است درباره برنامه هسته‌ای خود اعتمادسازی کند که تحریم‌ها رفع شوند. تهران تأکید کرده است که در صورت صداقت و اراده واقعی آمریکا برای توافق، مسیر مذاکره هموار و واضح خواهد بود. به گفته مشاور سیاسی رهبری انقلاب، تهران به دور از هرگونه لفاظی و نمایش رسانه‌ای، در پی توافقی واقعی و عادلانه است.

توئیت شمخانی: تأکید بر مذاکره واقعی و عادلانه

علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبری انقلاب در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «وزیر خارجه ایران با اختیارات کامل برای مذاکره غیرمستقیم با آمریکا راهی عمان است. تهران به دور از نمایش و لفاظی مقابل دوربین‌ها به دنبال توافق واقعی و عادلانه است، پیشنهادات مهم و قابل اجرا آماده است؛ اگر واشنگتن با صداقت و اراده توافق وارد شود، مسیر توافق روشن و هموار خواهد بود.»

این توئیت شمخانی نشان‌دهنده عزم راسخ ایران برای رسیدن به توافقی پایدار و شفاف است و تأکید دارد که ایران آماده است تا در صورت صداقت آمریکا، به توافقی دست یابد که منافع ملی ایران را تأمین کند.

مسئولیت آمریکایی‌ها در صورت ناکامی در مذاکرات

از دیدگاه ایران، در صورتی که طرف آمریکایی در مذاکرات به‌ صورت ریاکارانه و با زیاده‌خواهی وارد صحنه شود، باید مسئولیت شکست احتمالی مذاکرات و ایجاد موانع در مسیر توافق را پذیرفته و به پیامدهای آن پاسخگو باشد. ایران بارها اعلام کرده که در ازای رفع تحریم‌ها آماده است درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود اعتمادسازی کند؛ اما اگر آمریکا همچنان به رویکردهای گذشته خود ادامه دهد، ایران از پذیرش چنین شرایطی خودداری خواهد کرد.

با توجه به حساسیت‌های موجود و پیچیدگی‌های مذاکرات، انتظار می‌رود که مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در عمان روندی دشوار و پرچالش باشد. در این فرآیند، ایران به دنبال حفظ منافع ملی خود و رفع تحریم‌ها در چارچوب یک توافق واقعی و پایدار است، درحالی‌که آمریکا باید نشان دهد که آمادگی لازم برای تعامل صادقانه و جدی با ایران را دارد.

صبح نو