پشت‌پرده مقاومت بازار در برابر ارزانی

*در دوران اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها و پس از توقف آن، موضوع قیمت‌گذاری کالاها سروصدای زیادی به راه انداخت و هر هفته و ماه تغییرات زیادی در بهای اجناس مختلف صورت ‌گرفت. دلیل این بی‌نظمی چیست؟ و چرا با ارزانی 500 تومانی دلار در چند ماه اخیر هیچ کالایی ارزان نشده است؟ بارها گفته‌ایم در قیمت‌گذاری کالاها اتحادیه کشوری بنکداران مواد غذایی باید دخیل باشد یا حداقل نظر مشورتی بدهد. چون اتحادیه قیمت مواد اولیه، هزینه تولید، بسته‌بندی و ارسال و حمل‌ونقل هر کالا را می‌داند. اتحادیه آنالیز قیمت تمام شده کالاها را دارد. هم اکنون تولیدکننده دستمال کاغذی به مغازه‌دار به ازای 3 کارتن فروش یک کارتن مجانی دستمال کاغذی می‌‌دهد. مگر تولیدکننده چقدر سود می‌برد که یک کارتن مجانی به مغازه‌دار می‌دهد؟ این روش اجحافی در حق مصرف‌کننده است. او باید قیمت مصرف‌کننده را کاهش دهد تا نفعی به او برسد.

*تنها این موضوع نیست. تنوع اوزان بسته‌بندی‌های مواد غذایی هم ظلم به مصرف‌کننده است. متأسفانه اکنون در بازار وزن‌های غیر استانداردی وجود دارد؛ تولیدکننده برای رقابت‌پذیری محصولات خود در بازار از وزن کالا کم می‌کند و وظیفه سازمان ملی استاندارد است که وزن‌های استاندارد ار ارائه کند. چرا اوزان این قدر قناس هستند؟ این اوزان غیر رند هستند و باید آن‌ها را رند کرد.

*این رویه از چه زمان آغاز شد؟ تقریباً از 3 سال پیش شدت گرفته است؛ مثلاً وزن قوطی‌های رب گوجه فرنگی از یکهزار گرم تبدیل شد به 980 گرم و سپس 950، 920، 880 گرم و درنهایت به 820 گرم کنونی رسید. یا تن ماهی که از 200 گرم آغاز شد و سپس 180، 160، 125 و به 120 گرم رسید. یا تغییر وزن پنیر که در 4 سال اخیر سیر تغییرات آن از 500 گرم به 450، 430، 400، 380 و در نهایت به 325 گرم رسیده است.

*آیا هدفمندی یارانه‌ها عامل این به هم ریختگی اوزان بوده است؟ شاید اما بخشی از تولیدکنندگان، ذهنیت مصرف‌کنندگان را هدف قرار داده‌اند. بدین‌گونه که مصرف‌کننده با توجه به سابقه ذهنی خویش برای خرید یک کیلوگرم کالای بسته‌بندی مراجعه می‌کند اما تولیدکننده اگرچه ابعاد بسته‌بندی را حفظ کرده ولی اوزان را تغییر داده و مصرف‌کننده از همه جا بی‌خبر در حالی که پول یک کیلو را می‌دهد اما رب گوجه فرنگی 820 گرمی تحویل می‌گیرد. این گونه کالا فروختن به مردم غش در معامله است. به عنوان نمونه در یک سال اخیر 90 درصد کارخانجات تولیدی کنسروجات و رب گوجه فرنگی مشهد، قیمت مصرف‌کننده را روی کالا درج نمی‌کنند. آن‌ها به خود غره شده‌اند و با این رویه دست آن‌ها در تولید، قیمت‌گذاری و فروش باز است. متاسفانه در 7 ماه اخیر قیمت انواع رب گوجه فرنگی60 تا 70 درصد افزایش داشته است.

*چرا؟ این افزایش باتوجه به افزایش قیمت سایر نهاده‌ها بوده است؟ خیر. اگرچه رکود و سکون قیمت داشته‌ایم ولی افزایش قیمت مواد اولیه خیلی شدت نداشته است. پرداخت جوایز کالاها هم از همین تفاوت قیمت‌ها امکان‌پذیر است. در حالی که فاصله قیمتی از مصرف‌کننده تا در کارخانه باید 21 درصد باشد، الان بیش از 40 درصد است.

*چنانچه بخواهیم افزایش هزینه‌هایی که در بخش توزیع و تولید صورت می‌گیرد را به نوعی مدیریت کنیم تا کالا هنگام ورود به بازار افزایش قیمت پیدا نکند، چه باید کرد؟ قیمت بسیاری از اقلام یعنی آنچه روی کالا درج شده با قیمت واقعی فاصله دارد و بخشی از هزینه‌ها می‌تواند در این نقطه باشد. فاصله قیمت از در کارخانه تا مصرف‌کننده باید 21 درصد باشد. قانونگذار برای مالیات بر ارزش افزوده 6 درصد، ‌3 درصد برای عمده‌فروش و برای خرده‌فروش نیز 12 درصد تعیین کرده است. اگر هم قرار است سود بیشتری پرداخت شود باید از سوی تولیدکننده باشد نه از جیب مصرف‌کننده. اما قیمت کالا از ابتدا آن قدر بالا زده شده که همه عوامل سر راه آن کالا به جز مصرف‌کننده نهایی، نفع ببرند. به عنوان نمونه امسال قیمت ماهی کاهش پیدا کرده در نتیجه تن ماهی هم باید ارزان شود ولی نشد. توجه داشته باشید چنان‌چه به محتویات یک تن ماهی که سفید است، حدود20 گرم ماهی کدر قاطی شود تفاوت قیمت آن بسیار بالا می‌رود. ولی مصرف‌کننده این را نمی‌داند. تولیدکننده برای بقای خود به خرده‌فروش باج می‌دهد. از سازمان حمایت خواهش کردیم که برای هر تغییر قیمتی نظر اتحادیه را بپرسد. تولیدکننده‌‌ای که فلان کالا مثل تن ماهی را تولید می‌کند هزینه‌های آن تشکیل شده از قوطی، ماهی، روغن، هزینه تولید و بسته‌بندی به اضافه سود. یا هزینه کالایی که وارد می‌شود به اضافه هزینه گمرکی، سود بازرگانی، مالیات بر ارزش افزوده، ‌کرایه حمل بار از بندر تا کارخانه، اجرت تصفیه و کرایه حمل از کارخانه تا بنکدار.

*برآوردی هم از میزان مصرف مواد غذایی مختلف در کشور دارید؟ بله. اتحادیه می‌تواند پیش‌بینی کند مصرف هر کالا در کشور چه میزان است. مثلا هر ایرانی سالانه 45 کیلوگرم برنج مصرف می‌کند. اکنون در 5 نقطه کشور انبارهای بزرگی داریم که برای 6 ماه ذخیره استرتژیک و برای مدت دو سال هم پیش‌بینی ذخایر کالایی داریم. این که 70 میلیون نفر جمعیت است حتی اگر 170 میلیون نفر هم باشد با یک برنامه‌ریزی، کالاهای مورد نیاز آن‌ها را تأمین می‌کنیم.

هر کالایی؟ ما در حوزه مواد غذایی هستیم. اتفاقا پیشنهاد دادیم برای اینکه اتحادیه بین‌المللی شود عنوان آن از «بنکداران مواد غذایی» به «اتحادیه واردکنندگان و عمده‌فروشان مواد غذایی و آشامیدنی» تغییر پیداکند. حوزه مواد غذایی بسیار گسترده است از اقلام اساسی و مورد نیاز گرفته تا اقلام غیرضرور و لوکس فانتزی. اتحادیه وقتی یک اطلاعیه می‌دهد، سراسر کشور پیروی می‌کنند. اتحادیه‌ای هستیم که هرم آن در تهران و بقیه در 30 استان حضور دارند. گمرکات ورودی را لحظه به لحظه رصد می‌کنیم که چه کالاهایی وارد و صادر می‌شود و پتانسیل کشورهای همسایه چیست. اینها همه برای پاسخگو بودن در هر زمان و هر لحظه است.

*2 کالای برنج و شکر بیش از دیگر کالاها نوسانات ذخیره‌سازی و واردات دارد. در حال حاضر وضع برنج ایرانی و نوسانات قیمت آن در بازار چگونه است؟ آیا واردات هم داریم؟ واردات برنج داریم و در سال 1391 قیمت برنج وارداتی 70 درصد افزایش پیدا کرد. در سال جاری هم هزارها تن برنج از تایلند، هند، پاکستان و آمریکا وارد شده که در انبارها موجود است و از آن طرف هم در نمایشگاه‌های دائمی 300 شهر و یکهزار نقطه کشور به فروش می‌رسد.

*با چه قیمتی؟ هرکیلوگرم برنج تایلندی 1950، هندی 1700 و آمریکایی 2450 تومان به فروش می‌رسد.

* چرا ذائقه‌ها به سمت برنج هندی رفته است؟ چون آشپزخانه‌های صنعتی ایران و هر آشپز نابلدی می‌تواند آن را به راحتی طبخ کند. برنج ایرانی برنج تخصصی است و طبخ آن کار هرکسی نیست. دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، زندان‌ها و نیروهای مسلح، شرکت‌ها و کارخانجات به خرید برنج هندی روی آورده‌اند!

*دیگر کالاها چطور؟ چای که یکی از اقلام پرمصرف کشور است بیش از 90 درصد آن وارد می‌شود، چون ذائقه مردم ایران تغییر کرده است.(90درصد ذائقه ایرانی از چای تلخ هندی به سوی چای شیرین سیلانی رفته است) اما چای ایرانی اگر درست فرآوری شود از چای خارجی خیلی بهتر است. متاسفانه خرید تضمینی، چای داخلی را نابود کرده است. وقتی کشاورز هر نوع چای برداشت شده را می‌تواند بفروشد و دولت هم خریدار آن است و به دنبال آن چندهزار تن چای سنواتی در انبارها داریم به‌طور طبیعی برای کشاورز هم فرقی ندارد که چای را با ساقه و برگ بچیند یا آن 2 برگ مفید را. اما اتحادیه برای چای ایرانی ابزارهای حمایتی دارد.

*چه ابزارهایی؟ اتحادیه می‌گوید 10 درصد آنچه را برای واردات چای به گمرک می‌دهید، به ما بدهید، مشکل چای ایرانی را حل می‌کنیم.

*بیشتر توضیح دهید. سالانه حدود 120 هزار تن چای وارد کشور می‌شود که میانگین برای هر کیلوگرم هزار تومان گمرکی می‌دهیم. حال از این رقم 120 میلیارد تومانی، 15 تا 20 درصد را در اختیار اتحادیه قرار دهند و بگویند به یک شرط.

*چه شرطی؟ بارها گفته‌ایم چنانچه مدیریت واردات برنج و چای در اختیار اتحادیه باشد، اگر یک کیلوگرم محصول ایرانی روی دست کشاورزی بماند، پاسخگو هستیم و از همین فردا قابل حل است. اتحادیه حاضر تمام کسانی را که در صنعت چای کار می‌کنند، استخدام کند. اکنون اقشار ضعیف هندی و یا شهروندان عراق و ترکیه چای ایرانی مصرف می‌کنند و این محصول بازار صادراتی خوبی دارد.

*مشکل را در کجا می‌بینید؟ در ایران بعضی از ساختارها گران است، طوری‌که با آغاز سال جدید حدود صددرصد به هزینه‌های تولید افزوده می‌شود؛ 20 درصد هزینه حمل و نقل، 20 درصد مالیات، 20 درصد بیمه، 20 درصد حقوق پرسنل و 20 درصد هم هزینه‌های انرژی. اما برای تولیدکننده هندی هزینه‌ها ثابت است و این باعث شده تا تولیدکنندگان ایرانی بسیاری از بازارهای هدف صادراتی را از دست بدهند حتی بازار داخلی را.

*برای ساماندهی نظام توزیع کالا چه پیشنهادی دارید؟ دولت ارز مبادله‌ای را از مواد غذایی حذف کند. ارز مبادله‌ای یعنی آفت و رانت. تجارت با ارز آزاد راحت انجام می‌گیرد و اگر با این ارز صورت گیرد قیمت آن برای مصرف‌کننده در حد همان ارز مبادله‌ای خواهد بود.

*ساختار اتحادیه کشوی بنکداران مواد غذایی به چه ترتیب است؟ اتحادیه کشوری بنکداران مواد غذایی دارای 9 هزار عضو بنکدار است که از نظر امکانات مالی انسان‌های بسیار قوی‌ای هستند. بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان، تولید‌کنندگان و کسبه‌ بزرگی که از نظر مالی در ایران حرف اول را می‌زنند، عضو اتحادیه هستند. ایشان می‌توانند بدون تکیه به نظام بانکی کشور، میلیارد‌ها تومان و میلیون‌ها دلار کالا را با اعتبار‌های کلان بین‌المللی و داخلی از سراسر دنیا به ایران بیاورند.

*برای چه کالاهایی کمیسیون‌های تخصصی دارید؟ برنج، روغن، شکر،‌ تن‌ماهی، رب گوجه فرنگی، ماکارونی، حبوبات، صنایع سلولزی، کنسروجات، بیسکویت‌جات و در یک کلام تمام اقلام پرمصرف مواد غذایی.

*هدف از تشکیل این کمیسیون‌ها رصد موجودی بازار است یا هدف دیگری دارید؟ اتحادیه کشوری بنکداران مواد غذایی تنها اتحادیه‌ای است که غنی‌ترین بانک اطلاعاتی را در اختیار دارد. هم‌اکنون 2 هزار و 3 قلم کالا را به روز، ماه، فصل، نیم‌سال و سالانه رصد می‌کند. اما از نظر قانونی فاقد اختیار است ولی این قدرت را دارد که چنان‌چه قیمت‌گذاری کالا به این اتحادیه واگذار شود، ثبات اقتصادی، ثبات قیمت و کم کردن نوسانات بازار را در کمتر از یک سال به دولت نشان دهد.

*چگونه باید بانک اطلاعاتی قیمت سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان با بانک اطلاعاتی اتحادیه کشوری بنکداران مواد غذایی هماهنگ شود؟ سازمان حمایت برای قیمت‌گذاری هر کالا از نماینده اتحادیه برای شرکت در جلسه دعوت کند و نظریه مشورتی اتحادیه را با دلیل، سند و مدرک ببیند.