خروج اسلام آباد از مدار واشنگتن و حرکت به سمت مسکو

مهر: سطح رو به افزایش روابط «اسلام آباد» با «مسکو» و فرصت هایی چون همکاری در قالب شانگهای، علاقه مسکو به سهیم شدن در ساختن خط لوله گاز ایران-پاکستان-هند در مقابل مخالفت آمریکا، شکل گیری روابط نظامی گسترده تر امنیتی و سیاسی پاکستان با روسیه، کاهش سطح روابط پاکستان با آمریکا و چالش های فراروی آن موضوعاتی است که می توان با توجه به بی نتیجه ماندن سفر «نواز شریف» نخست وزیر پاکستان، به آمریکا و عدم توافق این دو کشور در مورد مسائل هند و افغانستان مورد توجه قرار بگیرد چرا که به نظر می رسد به دنبال کاهش روابط آمریکا و پاکستان هم اکنون اسلام آباد به مسکو از دریچه دیگری می نگرد.

اسلام‌آباد در گذشته یکی از متحدان استراتژیک واشنگتن بود اما در پی نارضایتی آمریکا از نحوه همکاری پاکستان در افغانستان و همچنین انتقادات دولت اسلام آباد از نحوه نگرش واشنگتن به جایگاه منطقه‌ای پاکستان باعث شد تا این کشور به سمت روسیه و چین گرایش پیدا کند.

رویکرد همه جانبه آمریکا به سمت هند و امضای توافقنامه همکاری هسته‌ای با این کشور به پاکستان نشان داد که آمریکا به عنوان متحد منطقه‌ای خود «دهلی نو» را جایگزین اسلام آباد کرده است.

به هر حال، رویکرد پاکستان به سمت توسعه همکاری با روسیه و در مقابل تلاش کشورهای غربی به ویژه آمریکا برای توسعه همکاری با هند باعث شکل‌ گیری معادله جدیدی از قدرت در منطقه جنوب آسیا شده که افزایش رقابت‌‌های تسلیحاتی بین دو قدرت هسته‌ای این منطقه یعنی هند و پاکستان را به دنبال دارد.

با توجه به وضعیت اقتصادی به نظر می رسد پاکستان تلاش می کند از سلاح های آمریکایی فاصله بگیرد و از گزینه‌های ارزانتر استفاده کند. در مقابل مسکو نیز به منافع خود از بازار فروش سلاح می‌اندیشد. همچنین فروش سلاح به این کشور به معنای فروش سلاح به برخی کشورهای عربی دیگر منطقه نیز هست. این در حالی است که بحران اوکراین، تحریم ها و کاهش چشمگیر ارزش روبل، مسکو را وادار می کند تا به دنبال بازارهای جدید باشد. همین امر موجب شده است از سوی روسیه جواب مثبتی در راستای خواسته پاکستان مبنی برخرید تجهیزات دفاعی ازاین کشور داده شود ودر این راستا اسلام آباد و مسکو در تاریخ ۴ آگوست قراردادی را درباره هلیکوپترهای جنگنده ساخت روسیه امضا کردند، بر اساس این قراداد این کشور چهار فروند هلیکوپتر «ام آی-۳۵ ام» از روسیه دریافت کرد که از آنها برای مبارزه با تروریسم استفاده خواهد کردهمچنین به اعتقاد کارشناسان، بی‌توجهی «واشنگتن» به انتقادات پاکستان در خصوص توافق هسته‌ای با هند و بی توجهی آمریکا به درخواست اسلام آباد برای امضای توافقنامه هسته‌ای مشابه توافقنامه اتمی هند، باعث شد تا اسلام آباد درصدد توسعه روابط خود با چین و روسیه برآید.

در بعد دیگری هر چند مقامات واشنگتن تاکنون ۳۱ میلیارد دلار کمک و پرداخت‌های نظامی و غیر نظامی را برای پاکستان فراهم کرده‌اند و کمک هایی نیز سالانه اختصاص می دهند، اما از آنجا که آمریکا در رابطه با رقابت با چین و استراتژی شرق آسیایی آمریکا این کشور نیازمند هند است نزدیک تر شدن روابط هند و آمریکا موجب تلاش روسیه برای تقویت همکاری های دفاعی-نظامی با پاکستان به عنوان اصلی ترین رقیب منطقه ای هند شده است.

روسیه و پاکستان در سال های گذشته همواره روابط دوستانه و مبتنی بر همکاری سازنده در سطوح دوجانبه، منطقه ای و بین المللی داشته اند، اما تحولات اخیر در مناسبات دو کشور که در سال گذشته به شکل لغو تحریم تسلیحاتی پاکستان توسط روسیه همراه بود؛ حکایت از گام های رو به جلوی پاکستان و روسیه در مسیر گسترش همکاری های دو طرف از جمله در بخش دفاعی و نظامی دارد.

لازم به ذکر است که «نوازشریف» در همان ابتدای روی کار آمدنش احیای روابط با روسیه را در دستور کار دولتش قرار داده بود و در این راستا ارتش پاکستان نیز صمیمانه با دولت پاکستان همکاری کرد.

پیشرفت در این باره به طور خاص در اوایل سال ۲۰۱۵ دیده میشود و این زمانی بود که تبادل هیئت هایی در سطح وزرا بین دو کشور صورت گرفت. در این راستا ابتدا «راحیل شریف» رئیس ستاد ارتش پاکستان در سفری سه روزه به مسکو با مقامات دولتی و نظامی روسیه در مورد گسترش روابط نظامی و دفاعی گفتگو کرد که برخی آن را تجدید نظر دولت اسلام‌آباد برای گسترش روابط با کشورهای منطقه عنوان کردند. «عاصم باجوه» سخنگو و مدیر کل روابط عمومی داخلی ارتش پاکستان نیز دراین سفر همراه راحیل شریف بود.

این نخستین دیدار راحیل شریف از روسیه بود و به عنوان نشانه ای از بهبود روابط گرم بین رقبای سابق جنگ سرد دیده می‌ شد.

این در حالی بود که هیئت نظامی مسکو چند روز پیش ازسفر راحیل شریف در دیدار از «راولپندی» با مقامات نظامی پاکستان گسترش روابط نظامی دوجانبه را بررسی کردند و همچنین وزیر دفاع روسیه نیز چندی پیش از این سفر برای تبادل نظر در مورد همکاری‌های دفاعی و فروش تجهیزات نظامی به پاکستان سفر کرده بود.

رئیس ستاد ارتش پاکستان در حالی از روسیه دیدار می کرد که تنش بین هند و پاکستان افزایش یافته بود.

در واقع سفر راحیل شریف به روسیه بخشی از دیپلماسی فعال منطقه‌ای دولت اسلام‌آباد در رابطه با تجدید نظر در مورد اوضاع منطقه برای افزایش همکاری با کشورهای منطقه بود.

به دنبال این دیدار و برگزاری اجلاس سازمان همکاری های شانگهای در شهر «اوفا» پایتخت جمهوری باشقیرستان روسیه، نخست وزیر پاکستان با شرکت در این اجلاس و ملاقات با «ولادیمیرپوتین» رئیس جمهور این کشور در حاشیه این اجلاس، خواستار روابط چند وجهی متشکل از دفاع، تجارت و انرژی بین دو کشورشد. در بعد دیگر نیاز پاکستان به سلاح های بیشتر علیه مبارزه با طالبان پاکستانی، بررسی راهکارهای مبارزه با تروریسم، در زمینه مبارزه مشترک با قاچاق انسان و جرائم سازمان یافته و تبادل اطلاعات جهت مبارزه با گروه‌های تروریستی با توجه به بسترهای موجود تروریسم در پاکستان مد نظر دو طرف قرار گرفت و در این زمینه توافقاتی صورت گرفت.

هم چنین در پایان این نشست رئیس جمهور روسیه اعلام کرد که کشورهای هندوستان و پاکستان عضو این سازمان می شوند. سازمان همکاری شانگهای بیشتر زیر تاثیر روسیه و چین قرار دارد.

سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز در تاریخ ۱۰ آگست ۲۰۱۵ در جریان اجلاس سران این سازمان با عضویت کامل هند و پاکستان در این سازمان موافقت و سند مربوطه را امضا کردند.

به دنبال این دیدار و افزایش همکاری ها بین دو کشور زمینه‌های جهش در مناسبات دفاعی مسکو و اسلام آباد فراهم تر شد. در این میان با توجه به وضعیت اقتصادی به نظر می رسد پاکستان تلاش می کند از سلاح های آمریکایی فاصله بگیرد و از گزینه‌های ارزانتر استفاده کند. در مقابل مسکو نیز به منافع خود از بازار فروش سلاح می‌اندیشد. همچنین فروش سلاح به این کشور به معنای فروش سلاح به برخی کشورهای عربی دیگر منطقه نیز هست. این در حالی است که بحران اوکراین، تحریم ها و کاهش چشمگیر ارزش روبل، مسکو را وادار می کند تا به دنبال بازارهای جدید باشد. همین امر موجب شده است از سوی روسیه جواب مثبتی در راستای خواسته پاکستان مبنی برخرید تجهیزات دفاعی ازاین کشور داده شود ودر این راستا اسلام آباد و مسکو در تاریخ ۴ آگوست قراردادی را درباره هلیکوپترهای جنگنده ساخت روسیه امضا کردند، بر اساس این قراداد این کشور چهار فروند هلیکوپتر «ام آی-۳۵ ام» از روسیه دریافت کرد که از آنها برای مبارزه با تروریسم استفاده خواهد کرد.

کمبود منابع انرژی در پاکستان و ۱۴ ساعت قطعی برق و بی توجهی آمریکا در بخش مذاکرات راهبردی در محور انرژی موجب علاقه «کرملین» برای مشارکت در بازارهای اقتصادی و انرژی پاکستانی شد و مقامات عالی دو کشور از تمایل برای احداث خط لوله و اجرای طرح‌های مشترک اقتصادی خبر داده اندعلاوه بر این قرارداد فروش موتور هواپیمای جنگی «جی اف ۱۷» ساخت مشترک چین و پاکستان که در آن از موتورهای ساخت روسیه استفاده می شد نیز با پاکستان امضا شد طبق این قرارداد این موتور ها به صورت مستقیم به پاکستان فروخته میشوند پیش از این موتورهابواسطه چین به پاکستان فروخته می شد.

همچنین پاکستان خواستار خرید جنگنده «سوخو» (SU-۳۵M) ساخت روسیه است که به گفته ارتش پاکستان گفتگو باروسیه برای خرید این جنگنده نتایج مثبتی را درپیش داشته است.

«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه نیز در تاریخ ۱۱ آگوست ۲۰۱۵ در یک مصاحبه خبری موضوع فروش جنگنده‌های «سوخو» به پاکستان را تأیید و از افزایش همکاری نظامی بین دو کشور خبر داد و گفت: گسترش مناسبات با پاکستان به روابط روسیه با هند لطمه نمی‌زند و این همکاری علیه هیچ کشوری نیست.

لاوروف تأکید کرد روسیه در تمام زمینه‌ها از جمله در زمینه انرژی با پاکستان همکاری می کند و پروژه انتقال خط لوله گاز به شهرهای مختلف این کشور را تکمیل خواهد کرد.

باید توجه داشت که در واقع کمبود منابع انرژی در پاکستان و ۱۴ ساعت قطعی برق و بی توجهی آمریکا در بخش مذاکرات راهبردی در محور انرژی موجب علاقه «کرملین» برای مشارکت در بازارهای اقتصادی و انرژی پاکستانی شد و مقامات عالی دو کشور از تمایل برای احداث خط لوله و اجرای طرح‌های مشترک اقتصادی خبر داده اند. در همین راستا تقویت اقتصاد پاکستان، بهره برداری از معدن ذغال سنگ، سرمایه‌گذاری در صنایع فولاد و سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری در خط لوله گاز طبیعی، بزرگترین سرمایه‌گذاری های روسیه در دهه گذشته در پاکستان است.

در واقع این پروژه خط لوله تازه ترین همکاری های روسیه و پاکستان در زمینه افزایش روابط تجاری دو کشور است. قرارداد ساخت خط لوله گاز ۱۱۰۰ کیلومتری بین دو شهر «لاهور» و «کراچی» توسط کمپانی «روس تیک» روسیه اجرایی خواهد شد و قرار است ساخت آن را تا سال۲۰۲۰ به اتمام برسد، اولین مرحله پروژه ساخت این خط لوله در دسامبر ۲۰۱۷به اتمام خواهد رسید. این خط لوله پایانه گاز طبیعی مایع در «کراچی» را به «لاهور» متصل خواهد کرد. این شرکت برای این قرارداد ۲ میلیارد دلار هزینه کرده است.

به گفته رسانه ها در اوایل سال آینده این پروژه آغاز خواهد شد و به احتمال زیاد رئیس جمهور روسیه نیز در مراسم افتتاحیه این پروژه درپاکستان شرکت خواهد کرد. در این راستا «قاضی خلیل الله» سخنگوی وزارت خارجه پاکستان نیز چند روزگذشته در گزارش هفتگی خود درتاریخ ۳۰ اکتبربیان داشت: درصورت تمایل ولادیمیرپوتین برای شرکت در مراسم افتتاحیه پروژه ساخت خط لوله گاز بین «کراچی» و «لاهور»، دولت پاکستان صمیمانه از وی استقبال خواهد کرد.

هر چند تا عمیق شدن روابط روسیه و پاکستان هنوز فاصله زیادی مانده و اندیشه ورزی در مورد «همکاری استراتژیک» معنای چندانی ندارد و جدا از نگاه های منفعت جویانه دو سویه عملا در کوتاه مدت نمی توان از روابط راهبردی پاکستان و روسیه سخن گفت، اما کارشناسان معتقدند که مسکو نیز پس از هند که متحد طولانی مدت آن بوده، مشتاق برقراری روابط حسنه‌ با پاکستان است.