اکوسیستم شبکه‏ های اجتماعی در ژاپن

دنیای اقتصاد: با وجود برخورداری ژاپن از سومین اقتصاد بزرگ دنیا، اکوسیستم شبکه‏های اجتماعی در این کشور را باید منحصربه‌فرد‏ترین نمونه موجود در دنیای کشورهای توسعه‏ یافته به‏ حساب آورد. موضوعی که شاید حتی برای شرکت‌های سیلیکون ولی نیز عجیب به‏نظر برسد. در ادامه به بررسی ترکیب حاکم بر بازار شبکه‏های اجتماعی و فعالیت کاربران در قالب این شبکه‏ ها خواهیم پرداخت.

لاین؛ قدرت بلامنازع و جانشینی برای فیس‌بوک، اپل پی، Uber و دیگراندر حدود 40 درصد از کل جمعیت ژاپن هرماه در میان کاربران فعال نرم‏افزار LINE قرار می‏گیرند. نرم‏افزار پیام‏رسان LINE در سال 2011 و در تلاش برای ایجاد راهی برای برقراری ارتباط، پس از وقوع زلزله توهوکو و سونامی به‏وقوع پیوسته در آن زمان، عرضه شد. پس از بروز فاجعه طبیعی یادشده، شبکه‏های تلفن همراه با مشکلات و آسیب‏های جدی روبه‌رو شدند اما همچنان قسمت اعظمی از قابلیت‏های ارتباطی در قالب اینترنت، قابل استفاده بودند. همین موضوع باعث شد که کارمندان شرکت NHN ژاپن سریعا نسخه اولیه‏ای از LINE را به‌عنوان پلت‌فرم ارتباطی جایگزین، عرضه کنند. قابلیت‏های جانبی LINE که به مخابرات و ارتباطات کشور ژاپن وابسته است در ازای ارسال پیامک یا برقراری تماس، هزینه‏هایی را از کاربران اخذ می‏کند. این در حالی است که قابلیت‏های مشابه با اسکایپ نرم‏افزار لاین، (برای گفت‌وگوی صوتی در قالب ارتباط اینترنتی) کاملا رایگان است.لاین نه‏تنها برنامه پیش‏فرض پیام‏رسان در ژاپن به‏حساب می‏آید بلکه از قابلیت‏هایی مانند امکان ارسال تمبر‏ها (شکلک‏هایی با رزولوشن بالا و دربرگیرنده مفاهیم مختلف) نیز بهره‏مند شده است. اگرچه استفاده از این برنامه کاملا رایگان است اما شکلک‏های یادشده در قالب خریدهای درون‏برنامه‏ای عرضه می‏شوند تا مسیر درآمدی برای این شرکت باشند (پیش‏بینی‏ها حکایت از درآمد 800 میلیون دلاری حاصل از فروش این تمبرها در سال جاری میلادی دارند. این در حالی است که 247 میلیون دلار درآمد در سه‏ماه سوم سال 2015 در خصوص فروش این تمبرها ثبت شده است). با این تفاسیر، لاین از برنامه‏ای برای عرضه این تمبرها فراتر رفته و به‏تازگی سرویس‏هایی مشابه با اپل ‏پی (سیستم پرداخت شرکت اپل)، ویژگی‏هایی با توانایی رقابت با سرویس اسپاتیفای و حتی قابلیتی مانند آنچه Uber برای سرویس‏دهی به مشترکان خود ارائه می‏دهد را راه‏اندازی کرده است.

فیس‌بوک؛ لینکداین ژاپن؟!

پس از پشت سرگذاشتن سال‏های نه‏چندان امیدوارکننده، فیس‌بوک بالاخره در ژاپن با استقبالی هرچند ناچیز روبه‌رو شد. تا کنون در حدود 17 درصد از کل جمعیت این کشور از قابلیت‏های موجود در این شبکه اجتماعی استفاده می‏کنند. این جمعیت بیشتر از نوجوانان و جوانان و افرادی که به کشورهای دیگر مسافرت می‏کنند ( یا در دیگر کشورها زندگی می‏کنند) تشکیل شده است. با این اوصاف، فیس‌بوک ژاپن، فیس‌بوکی نیست که در کشورهای دیگر شاهد آن هستیم. این به واقعیت موجود در فرهنگ ژاپنی باز می‏گردد که در آن اخم‏کردن در بیان احساسات عمومی، حکایت از بالیدن به‏خود دارد. از سوی دیگر اصرار فیس‌بوک در ایجاد حساب‏های کاربری با نام‏های واقعی باعث شده ژاپنی‏ها آنچنان به بیان عقاید و افکار شخصی در این شبکه اجتماعی، راغب نباشند. نهایتا ژاپنی‏ها از فیس‌بوک در جهت تحقق اهداف شغلی (و شبیه به آنچه قرار بوده در قالب شبکه‏ای مانند لینکداین محقق شود) استفاده می‏کنند تا بر تجربه کاری و ارتباطات شغلی خود تمرکز کنند. با این تفاسیر، دریافت پیشنهاد دوستی از ژاپنی‏هایی که با لباس رسمی کار، درخواست خود را ارسال کرده‏اند نباید برای شما چندان عجیب به‏نظر برسد.

وقتی سر لینکداین بی‏کلاه ماند!

لینکداین در حال حاضر 36/ 1 میلیون کاربر ثبت‏شده در ژاپن دارد. با در نظر گرفتن 25 درصد از این مجموع به‌عنوان کاربران فعال، این مقدار کمتر از یک درصد از مجموع جمعیت این کشور خواهد بود. اما چرا لینکداین برخلاف موفقیت چشمگیر در چین، نتوانسته عملکرد مناسبی در ژاپن به نمایش بگذارد؟ این امر به لغزش‏های موجود در زمان راه‏اندازی این شبکه اجتماعی باز‏می‏گردد. شاید چیزی در حدود 2 تا 3 سال طول کشید تا این شبکه اجتماعی خود را با ژاپنی‏ها و فرهنگ آنها مطابقت دهد. حتی همین حالا نیز ارسال پیام‏های درون ایمیلی در قالب استفاده از لقب افتخاری ژاپنی‏ها یعنی «san»، در نام خانوادگی قسمت آدرس، امکان‏پذیر نیست. این در حالی است که در سمت مقابل، رقبای محلی و بومی، تلاش زیادی در به دست‏آوردن بازار شبکه‏های اجتماعی-تجاری انجام دادند. به‏عنوان نمونه Bizreach در حال حاضر بیش از 400 کارمند در کشور ژاپن دارد. این تعداد برای Wantedly به 50 نفر می‏رسد اما تعداد کارکنان لینکداین چیزی در حدود 10 نفر است.

همکاری موثر برای توییتر

با ثبت تعداد 26 میلیون کاربر فعال ماهانه (در حدود 20 درصد از جمعیت کل ژاپن)، توییتر بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی غربی در ژاپن به حساب می‏آید اما این امر پس از سال‏ها چالش و رقابت با نسخه محلی و بومی یعنی Mixi که شبکه اجتماعی برپایه ارسال پست‏های کوتاه را در ژاپن مدیریت می‏کرد، به‌دست آمده است. شرایط هنگامی به نفع توییتر تغییر کرد که این شرکت همکاری با شرکت Digital Garage به مدیریت Joi Ito را آغاز کرد و به مدت چندسال فعالیت‏های مرتبط با توییتر را در ژاپن به این شرکت واگذار کرد.شاید این همکاری نکته‏ای مثبت برای سیلیکون ولی به‏همراه داشته باشد. به‏نظر می‌رسد شرکت‌ها نمی‏توانند (آن‌گونه که در غرب شاهد هستیم) با مبارزه و تلاش برای رشد (در قالب تخریب مواضع رقیب) به اهداف خود در ژاپن برسند و تمرکز و مدیریت انرژی آنها باید بر همکاری باشد. به‌عنوان یک نمونه آشکار دیگر در این زمینه می‏توان به شرکت GREE، فعال در زمینه بازی‏های ویژه گوشی‏های همراه اشاره کرد که تنها پس از همکاری با اپراتوری که محصولات این شرکت را روی صفحه اصلی وب‏سایت خود قرار می‏داد توانست به رشد قابل‌توجهی برسد.

نوسان محبوبیت شبکه‏های اجتماعی در ژاپن

همان‏طور که عنوان شد توییتر در چالشی جدی توانست شرکت رقیب یعنی Mixi را کنار بزند. این در حالی است که پیشتازی Mixi با حضور فیس‌بوک و لاین نیز شدیدا تحت تاثیر قرارگرفت. به‌عنوان یک شبکه اجتماعی، در حال حاضر خبرهای کمی از Mixi به گوش می‏رسد اما به‌عنوان یک توسعه‏دهنده بازی‏های رایانه‏ای، این شرکت همچنان با ارائه بازی‏هایی مانند Monster Strike توانسته حتی به درآمد 4 میلیون دلار در یک روز هم برسد. به‌عنوان نمونه‏ای دیگر، GREE که شبکه اجتماعی محبوبی را در کنار بازی‏های عرضه شده، پیش روی کاربران قرار می‏داد حالا در حال توسعه برنامه‏هایی محبوب است. شبکه اجتماعی دیگری که با شکست مواجه شده، یعنی DeNA، حالا همکاری‏هایی را با نینتندو آغاز کرده است تا به این ترتیب بتواند به وضعیت خود سروسامان دهد.بالا و پایین‏شدن‏های اینچنینی در بازار ژاپن به روندی طبیعی تبدیل شده‏اند تا شاهد موفقیت یک محصول در یک ماه و تغییر شرایط آن در ماه بعدی باشیم. با این تفاسیر به‏نظر می‏رسد ماندگاری و تداوم سیاست برای شرکت‌های مختلف، بدون تغییر در روند و مسیر حرکتی، امری سخت و طاقت‏فرسا باشد.

سخن آخر

اگرچه به‏نظر می‏رسد ژاپن بازاری بسته برای شرکت‌های غربی و استارت‏آپ‏ها به حساب آید اما رفته رفته شاهد هم‏پوشانی‏های بیشتر، به‏ویژه در زمینه‏ شبکه‏های اجتماعی هستیم. به‏عنوان مثال توییتر در ژاپن محبوبیت‏ بیشتری در مقایسه با آمریکا دارد و برنامه پیام‏رسان لاین نیز حالا در آمریکا از محبوبیت نسبتا بالایی برخوردار شده است. این محبوبیت به نحوی است که این نرم‏افزار در حال حاضر 25 میلیون کاربر آمریکایی دارد. برخی شرکت‌های غربی مانند کوکاکولا و دیزنی نیز از این برنامه برای تبلیغ محصولات و برند خود استفاده می‏کنند.البته این به آن ‏معنا نیست که هیچ خطری حضور شرکت‌های غربی در ژاپن را تهدید نمی‏کند. همان‏طور که عنوان شد، لینکداین با اتخاذ سیاستی که هماهنگی لازم با فرهنگ ژاپن را نداشت، شاهد شکست سرویس‏دهی خود بود. این در حالی است که شرکتی مانند Mixi توانست با ابداعات جدید، خود را از فاجعه نجات دهد. نهایتا می‏توان از روش ویژه توییتر در یافتن یک شریک بومی- محلی نیز در جهت پیشبرد اهداف، بهره گرفت.