شتاب رشد علمی ایران در ISI مثبت و در SCOPUS منفی+نمودار

نسیم آنلاین: مقوله شتاب رشد علمی کشور در یک‌ساله اخیر به یکی از موضوعات پر چالش در حوزه علم و فناوری تبدیل‌شده است. بسیاری از کارشناسان این عرصه، وضعیت ایران از نگاه نمایه‌های استنادی را در مقایسه با سال‌های قبل ناامیدکننده می‌دانند. این در حالی است که بسیاری از مسئولین وزارت علوم از پذیرفتن متوقف شدن شتاب رشد علمی کشور امتناع کرده و بعضاً در بیانیه‌های مرتبط با وزارت علوم از عباراتی مانند رشد شگفت‌آور استفاده می‌کنند. اهمیت این مقوله به حدی بوده است که رهبر معظم انقلاب در بازه زمانی کمتر از یک سال در 3 دیداری که با اساتید و مسئولان آموزشی کشور داشته‌اند هشدار کاهش شتاب رشد علمی کشور را به مسئولان مربوطه داده‌اند. هشدار 3باره رهبر معظم انقلاب درباره کاهش شتاب رشد علمی کشور دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب با اساتید دانشگاه (29 خردادماه) و تأکید مجدد معظم له بر لزوم افزایش شتاب رشد علمی کشور مهر تأییدی بر کاهش شتاب رشد علمی کشور است. تأکیدی که ایشان در بازه زمانی کمتر از یک سال ۳ بار بیان داشته‌اند. ایشان در ۱۳ تیرماه ۹۴ و ۲۰ آبان ماه ۹۴ نیز بر این امر تأکید داشتند. رهبر معظم انقلاب ضمن اشاره به افزایش نرخ رشد علمی کشور و اشاره به تعابیری که جهانیان از رشد علمی کشور داشته‌اند بر کاهش شتاب رشد علمی انتقاد کردند و این امر را از مسئولان و اساتید مطالبه کردند. ایشان با اشاره به عقب‌ماندگی کشور در حوزه علم و فناوری، اظهار داشتند: اگر در غرب سرعت رشد علمی کاهش پیداکرده به این دلیل است که آن‌ها از بیشتر ظرفیت‌های خود استفاده کرده‌اند اما ما باید عقب‌ماندگی شصت یا هفتادساله‌ی خود را که به‌وسیله‌ی حکومت‌های خائن و غافل به وجود آمده، جبران کنیم تا بتوانیم در این مسابقه‌ی جهانی خود را به سطوح بالا و قله‌ها برسانیم. هشدارهای رهبرمعظم‌انقلاب درباره کاهش شتاب رشد علمی کشور این انتظار را ایجاد نمود که مسئولان برای جبران این کاهش شتاب راه‌کارها و برنامه‌هایی را ارائه دهند که بتوانند این مطالبه را به نحو احسنت پاسخگو باشند. اما تا به امروز نه‌تنها این امر محقق نگردیده است بلکه برخی مسئولان با انتشار گزارش‌هایی سعی در مطلوب نشان دادن وضعیت رشد علمی کشور دارند. دکتر محمدجواد دهقانی، رئیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در گزارشی که اخیراً منتشر نمود وضعیت رشد علمی کشور را مطلوب ارزیابی کرد. کسب رتبه سوم دنیا در رشد علمی توسط ایران بر اساس مستندات پایگاه ISI رئیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به کسب رتبه سوم دنیا در رشد علمی توسط ایران، گفت: جمهوری اسلامی ایران در سال 2014 و 2015 در پایگاه استنادی آی.اس.آی سومین رشد علمی در دنیا را پس از روسیه و استرالیا به خود اختصاص داده و نسبت به دو سال گذشته میلادی ازلحاظ کمیت تولید علم، رشد داشته است درحالی‌که رشد کل علم دنیا در پایگاه ISI منفی بوده است. وی بابیان اینکه اطلاعات پایگاه استنادی آی.اس.آی در سال 2015 بسیار کامل‌تر از اسکوپوس است و استناد به این پایگاه تصویر بهتری از علم کشور را فراهم می‌آورد گفت : علیرغم اینکه اطلاعات پایگاه استنادی آی.اس.آی در سال 2015 هنوز تکمیل‌نشده است، تعداد مدارک کشور نسبت به سال 2014 رشد هشت‌درصدی را نشان می‌دهد و تعداد مقالات ایران در این پایگاه که در سال 2014 تعداد 31.586 بود در سال 2015 به 34.359 مورد افزایش‌یافته است. جدول ذیل بیانگر میزان مدارک ثبت‌شده ایران در پایگاه ISI از سال 2010 تا 2015 است. اما آمار ارائه‌شده از سوی پایگاه آی‌اس‌آی با آمار ارائه‌شده در پایگاه اسکوپوس متفاوت است. آمار در پایگاه اسکوپوس بیان‌گر کاهش رشد علمی ایران است. پایگاهی که به دلیل نشان دادن کاهش رشد علمی کشور مورد مقبول مسئولان مربوطه نیست. این مطلب را می‌توان از صحبت‌های متناقض دکتر دهقانی دریافت. وی در گزارشی که ارائه نموده است در بخشی از گزارش که مربوط به افزایش سهم علم کشور از کل کمیت تولید علم در دنیا است پایگاه اسکوپوس را مرجع قرار داده است اما استناد به این پایگاه را درباره کاهش یا افزایش رشد علمی کشور را به دلیل کامل نبودن این پایگاه بین‌المللی رد نموده است. ایران بر اساس آمارهای پایگاه Scopus کاهش رشد علمی داشته است طبق آماری که به‌تازگی سایت سایماگو (scimagojr.com) به‌عنوان یکی از معتبرترین سایت‌های رتبه‌بندی بر مبنای نمایه اسکوپوس اعلام کرده است، تعداد مدارک علمی ایران به 39 هزار و 727 مورد کاهش‌یافته است و پس از حدود 4 سال دوباره به کانال 30 هزار سقوط کرده‌ایم. جدول ذیل بیانگر آمار فراوانی مدارک ثبت‌شده ایران در پایگاه اسکوپوس از سال 2010 تا 2015 است. با مشاهده جدول فوق متوجه می‌شویم که بر اساس آمارهای سایت سایماگو ایران از سال 2010 تا 2011 با پیشرفتی بالغ‌بر 10 هزار عنوانی در تولید و نمایه کردن مدارک علمی مواجه بوده است. این روند تا سال 2014 با رسیدن به مرز 43 هزار همراه بوده است. درحالی‌که روند صعودی ایران در پیشرفت علمی در سال 2015 متوقف و به مرز 39 هزار بازگشته است. نکته قابل‌توجه دیگر تفاوت‌های چشمگیر در میزان فراوانی مدارک ثبت‌شده ایران در دو پایگاه بین‌المللی است. به‌گونه‌ای که میزان مدارک ثبت‌شده در پایگاه اسکوپوس بیشتر از میزان مدارک ثبت‌شده در پایگاه آی‌اس‌آی است. کم بودن مقالات ایران در پایگاه آی‌اس‌آی مطلبی است که در مصاحبه اخیر دکتر وحید احمدی، معاون وزیر علوم با «نسیم آنلاین» می‌توان دریافت. وی با گلایه از عدم نمایه شدن مقالات ایران در پایگاه‌های بین‌المللی، یکی از علل کاهش شتاب رشد علمی کشور را همین امر دانست. جدول ذیل بیانگر تفاوت میزان فراوانی مدارک ایران در دو پایگاه بین‌المللی اسکوپوس و آی‌اس‌آی است. در همین رابطه دکتر کامران دانشجو، وزیر سابق علوم با تحلیل آمارهای منتشرشده از سوی پایگاه‌های بین‌المللی افت 9 درصدی تولیدات علمی ایران را اشاره نمود و گفت: اگر خودمان را با فرمایشات مقام معظم رهبری تنظیم کرده بودیم، رتبه ششم دنیا را طبق پیش‌بینی‌ها به ایران اختصاص می‌دادیم. اما افسوس که در ابتدا شتاب منفی بود و این روزها صد افسوس که رشد علمی کشور هم کاملاً منفی شده است. در یک سال اخیر شتاب رشد علمی کشور کاهش‌یافته است وزیر سابق علوم با اشاره به آمارهای سایت سایماگو، اظهار داشته است: طبق آماری که اخیراً پایگاه سایماگو به‌عنوان یکی از معتبرترین سایت‌های رتبه‌بندی بر مبنای نمایه اسکوپوس اعلام کرده است، تعداد مستندات علمی ایران به 39727 مورد کاهش‌یافته است. اگر ما آمار فعلی اعلام‌شده را نسبت به سال 2014 ارزیابی کنیم، رشد علمی ما در حدود 9 درصد کاهش پیداکرده است. این یعنی فاجعه! از طرف دیگر ما اصلاً نمی‌توانیم از کلمه رشد علمی استفاده کنیم، باید بگوییم افت تولیدات علمی داریم. شتاب علمی کشور که دیگر خیلی منفی شده است. اگر در چند سال اخیر با توجه به منویات مقام معظم رهبری حرکت می‌کردیم و اجازه افت در شتاب علمی را نمی‌دادیم و فقط حتی با همان شتاب صفر حرکت می‌کردیم، هم‌اکنون تولیدات علمی ما از مرز 100 هزار هم گذشته بود و هم‌اکنون در رتبه‌بندی بین‌المللی ما رتبه نزدیک به ژاپن یعنی رتبه ششم را داشتیم. این یعنی همان پیش‌بینی که در سال 2010 و 2011 شده بود که ظرف پنج سال به رتبه تک‌رقمی در جهان ‌می‌رسیدیم. در سال 2010 تولیدات ما 29667 مستند علمی بوده که این مقدار در سال 2011 به 39343 مورد رسیده است. یعنی در سال 2011 رشدی در حدود 32 درصد را تجربه کردیم. اگر شتاب ما در همان ایام صفر می‌شد ، یعنی با همین مقدار 32 درصد رشد تولیدات علمی و با شتاب صفر حرکت می‌کردیم می‌بایست در سال 2013 حدود 67000 مستند علمی، در سال 2014 حدود 88000 و در سال 2015 بیش از 116000 مستند علمی تولید می‌شد. تحلیل‌های دانشجو نشان می‌دهد که وضعیت علمی کشور به‌خصوص در مقوله شتاب رشد علمی نا به سامان است. مطمئناً این وضعیت با بیانیه و گزارش‌های متناقض حل‌شدنی نیست. شاید بهتر است مسئولان امر به‌جای فرافکنی و فرار از واقعیت به دنبال ارائه راه‌کارهای کوتاه‌مدت و موثر باشند تا بتوانیم در سال 2016 همانند سال‌های 2011 پیشرفت چشمگیری را در علم و فناوری داشته باشیم.