نهضت ملی شدن نفت مرهون کاشانی‌ها یا مصدق‌ها؟/ مردم چگونه به حمایت از نهضت نفت برخاستند؟
«در همه‌ی تحولات و جنبش‌های گوناگون اجتماعی بزرگ، نقش مردم، نقش معیار است». در خصوص نقش و خواست مردم در پیروزی و تحقق نهضت ملی شدن صنعت نفت، کمتر اختلاف نظری بین مورخان و تحلیل‌گران تاریخی-سیاسی وجود دارد و اغلب در واکاوی این اتفاق نقش مردم پررنگ و تأثیرگذار مطرح شده است.
سرویس سیا سی فردا: 29 اسفندماه یادآور سالروز تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران و نقطه عطفی در تاریخ ایران اسلامی در مبارزه با استعمار و کوتاه کردن دست بیگانگان است؛ «انگلیسی‌ها نفت ایران را مِلک شخصی خود به حساب آورده بودند و دهها سال استفاده غاصبانه می‌کردند و مال ملت ایران را تقریباً مفتِ مفت می‌بردند. این بساط را نهضت ملی شدن صنعت نفت به هم زد.»
در خصوص چگونگی شکل‌گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت و نهایتاً تصویب آن در مجلس شورای ملی در سال 1329 گفتنی‌های بسیاری به رشته تحریر درآمده و در تاریخ ثبت شده است اما در خصوص عوامل و افراد مؤثر در این نهضت عظیم، بی‌مهری‌ها، بزرگ‌نمایی‌ها و بعضاً دروغ‌نویسی‌های بسیاری صورت گرفته است که روایت صادقانه و منصفانه از این رویداد می‌تواند راهگشای فرداهای این کشور در عرصه‌های مختلف باشد.
خلاصه عوامل مؤثر در شکل‌گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت در عبارت مردم‌سالاری دینی نهفته است؛ «بعضی خیال می‌کنند این مردم‌سالاری فقط پای صندوق رأی و انتخابات است» اما به طور کلی «مردم‌سالاری دینی یعنی حرکت عموم مردم در چهارچوب دین خدا» و این همان عوامل پیروزی در آن مقظع تاریخی کشور بود.
مردم؛ سنگ بنای تحقق نهضت ملی شدن صنعت نفت
به طور کلی «در همه‌ی تحولات و جنبش‌های گوناگون اجتماعی بزرگ، نقش مردم، نقش معیار است». در خصوص نقش و خواست مردم در پیروزی و تحقق نهضت ملی شدن صنعت نفت، کمتر اختلاف نظری بین مورخان و تحلیل‌گران تاریخی-سیاسی وجود دارد و اغلب در واکاوی این اتفاق نقش مردم پررنگ و تأثیرگذار مطرح شده است؛ «در قضیه‌ی صنعت نفت و ملی شدن نفت هم در اول دهه‌ی ۳۰ شمسی در کشورمان، مردم عامل بودند، مردم مؤثر بودند، حضور آنها موفقیت‌آور بود.»
قدرت حضور مردم موضوعی است که درسایر اتفاقات مهم تاریخی از جمله قضیه تنباکو، انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و ... نیز مشهود است اما تفاوت حضور مردم در نهضت ملی شدن صنعت نفت، درخواست حداقلی آنان بود؛ مردم در نهضت ملی شدن صنعت نفت دنبال استقلال اقتصادی و استقلال سیاسی و استقلال همه‌جانبه نبودند؛ بلکه درخواست‌شان این بود که نفت را از دست انگلیسی‌ها بگیرند، موضوعی که مهم بود اگرچه درخواست استقلال کامل نبود.
دین و روحانیون؛ عامل اصلی پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت
دومین عامل پیروزی ملی شدن صنعت نفت، نقش دین و روحانیون به عنوان پیشتازان در این عرصه بود. «اگر علما نبودند و انگیزه‌ی دینی نبود، قطعاً نهضت ملّی شدن صنعت نفت پیش نمی‌رفت؛ این را همه بدانند. در مقدّمه‌ی این نهضت آیت‌الله کاشانی بود. پشتیبان او مرجع تقلیدی مثل مرحوم آسیّدمحمّدتقی خوانساری در قم بود. مروّجان این فکر، یک جمعی در قم و در مشهد ما یک عالم دینی، یک منبریِ درجه‌ی یک و یک فعّال مذهبی گوینده‌ی متفکّر درجه‌ی یک [بودند]؛ اینها مروّجین نهضت ملّی بودند.»
عنصر ایمان دینی در همه‌ی حرکت‌های انقلابی همچون قدرت مردم،تأثیرگذار و حیاتی و البته اولویت‌دار است؛ تاجایی‌که در نهضت ملی شدن صنعت نفت حتی «مردم به‌خاطر دین آمدند»
این عامل یعنی نقش دین و روحانیون، موضوعی است که برخی مدعیان طرفداری از ملی‌گرایی از بیان آن گویی اِبا دارند و صرفاً به دنبال بزرگ جلوه دادن نقش دیگران در این عرصه هستند. اگرچه نقش مصدق در شکل‌گیری این نهضت تأثیرگذار و غیرقابل انکار است اما «در قضیه‌ی ملی شدن صنعت نفت هم باز روحانیون بودند كه جلو افتادند. اگر مرحوم آیت‌اللَّه كاشانی نبود، مطمئن باشید كه مسئله‌ی ملی شدن صنعت نفت به‌هیچ‌وجه در این كشور پا نمی‌گرفت. حالا یك عده به تعبیری كه بنده كردم، نمك‌خوردگانِ نمكدان‌شكن هستند؛ نان نهضت ملی را می‌خوردند، بعد به مرحوم آیت‌اللَّه كاشانی بدگویی می‌كنند! در حالی كه او جلودار این قضیه بود. و اگر او نبود، قطعاً مسئله‌ی ملی شدن صنعت نفت در این كشور، به جایی نمی‌رسید.»
روایت این طیف از نمك‌خوردگانِ نمكدان‌شكن از نهضت ملی صنعت نفت تاجایی است که موفقیت این نهضت را صرفاً مدیون دکتر مصدق می‌دانند در حالیکه «آیةاللَّه کاشانی کسی است که اگر او نبود، نهضت ملی شدن صنعت نفت یقیناً در این کشور به وقوع نمی‌پیوست.» از سویی دیگر این افراد برای تحریف تاریخ دست به فریب و اغواگری می‌زنند و برای این مقصود و حذف نقش آیت‌الله کاشانی، به بزرگنمایی کاریکاتوری از نقش مصدق می‌پردازند اما «مرحوم کاشانی کسی است که به کمک او دکتر مصدّق و دیگر سرانِ نهضت ملی شدن صنعت نفت توانستند حمایت مردم را به این حرکت جلب کنند؛ والاّ حمایت مردم جلب نمی‌شد. کسی مصدّق را نمی‌شناخت؛ کسی معنای ملی شدن صنعت نفت را نمی‌دانست.»
مردم نه تنها شناختی از مصدق نداشتند بلکه به درخواست وی نیز حضور مردمی شکل نگرفته بود اما «سابقه‌ی این مرد -آیت‌الله کاشانی- را، علما می‌شناختند و مردم ایران هم به او ارادت داشتند. او کسی بود که به وسیله‌ی قشون غاصبِ مداخله‌گرِ انگلیس در ایران، از کشور تبعید شده بود.» و همین ارادات مردم به روحانیون و دین باعث حضور مردم در صحنه شد و این از واضحات تاریخ است؛ « لیکن عدّه‌ای عمداً اینها را کتمان می‌کنند و نمی‌گذارند این حرفها به گوش نسل حاضر برسد؛ که البته مقاصدشان معلوم است.»
البته برای درک بهتر نقش ممتاز آیت‌الله کاشانی ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که مصدق بدون کاشانی در تاریخ شکست خورده است و اگر حمایت این مرد نبود مصدق هیچگاه نخست‌وزیر هم نمی‌شد چراکه «بعد که مرحوم کاشانی را جدا کردند، علما را طرد کردند، مذهبی‌ها را کنار گذاشتند، مصدّق شکست خورد.»
به هرحال حوادثی همچون نهضت ملی شدن صنعت نفت بیش از آنکه نقش مصدق‌ها پررنگ باشد، نیاز به نقش‌آفرینی کاشانی‌ها دارد و همین رهبری دین‌مدارانه موجب حضور و حمایت مردم می‌شود تا عامل پیروزی‌ساز مردم سالاری دینی برای شکل‌گیری یک نهضت محقق شود.
_______________
آنچه در نوشتار بالا در «» آمده، فرمایشات مقام معظم رهبری است.
دیدگاه تان را بنویسید