نباید از ضعیف بودن کشاورز چماقی بسازند و بر سرش بکوبند/ اگر مسئولان فکری نکنند، صنعت چای نابود می‌شود

سرویس اقتصادی فردا: مشکلات کشاورزان در کشورمان بسیار زیاد است؛ این قشر زحمت کش مدت ها برای به ثمر رسیدن محصولات تلاش می کنند ولی درآمد بسیار کمی به دست می آورند. این در حالی است که در بسیاری از مواقع محصولاتشان به صورت نسیه خریداری می شود و همین موضوع نیز مشکلات دیگری را برایشان ایجاد می کند.

متاسفانه کشاورزان از سوی مسئولان و دولتی ها حمایت نمی شوند و ناچارند برای گذران زندگی شان به همین شرایط موجود قناعت کنند و اموراتشان را بگذرانند. در ادامه گفتگوی خبرنگار «فردا» با یک کشاورز را می خوانید که نمی خواهد نامش فاش شود؛ او که چای کشت می کند از دغدغه ها و مشکلاتش به ما می گوید:

فردا: در مورد کاشت، داشت و برداشت چایی بگویید؟ چه قدر زمان نیاز است؟

اگر بخواهیم پروسه کاشت، داشت و برداشت چای را حساب کنیم. چیزی حدود ۸ الی ۱۰ سال زمان لازم است تا یک کشاورز بتواند یک محصول مقرون به صرفه از بوته چای خود برداشت کند. برای توضیح بیشتر برای کاشت چای باید ابتدا دانه‌های آن را از بوته‌های مسن برداشت و سپس زمین کوچک با یک سر پناه آماده کرد و دانه‌ها را درون خاک حاصل خیز این زمین سر پوشیده کاشت و بعد تا یک الی دو سال باید صبر کنید تا نهال‌های چای سر از خاک بیرون بیاورند و برای بردن به زمین اصلی آماده شوند. آماده سازی زمین اصلی یکی از پر خرج‌ترین و وقت گیرترن کار‌ها است چرا که زمینی که می‌خواهید چای را در آن بکارید باید عاری از هر گونه سنگ و یا ریشه درخت و علف هرز باشد.

وقتی شما نهال‌های ۱ الی دو ساله را برای کاشت به زمین اصلی می‌برید اصولا ممکن است نهالی بعد از کاشتن خشک شود از این رو معمولا ۲ تا ۳ نهال را در یک سورا خ می‌کارند و فاصله هر نهال را را تقریبا نیم الی یک متر در نظر می‌گیرند. وقتی نهال‌ها کاشته شدند مراقبت از آن‌ها شروع می‌شود این نهال‌ها عمدتا تا ۸ الی ۱۰ سالگی محصول قابل توجه‌ای برای برداشت به کشاورز ارائه نمی‌دهند از این رو تا آن‌ها به سن برداشت برسد فقط هزینه بر هستند.

از جمله هزینه‌های پر خرجی که برای مراقبت از نهال‌های چای صورت می‌گیرد این است که آن‌ها را باید از شر علف‌های هرز دور داشت چرا که علف‌های هرز در زمین آماده و حاصلخیز به سرعت رشد می‌کنند و می‌توانند تمام سطح زمین و نهال‌ها را در بر بگیرند و باعث نابودی آن‌ها شوند. شاید لازم باشد سالانه ۲ الی ۳ بار زمینی که در آن نهال چای کاشته شده است به خوبی شخم زده شود و علف‌های هرز کنده و نابود شود. البته برای اینکه بتوان از نهال‌های چای برداشت کرد این نهال‌ها با توجه به هرسی که می‌شوند باید به شکل بوته چایی در بیایند اگر کشاورز به موقع نتواند نهال‌ها را هرس کند این نهال‌ها به شکل درخت رشد می‌کنند و عملا دیگر کارایی نخواهند داشت. بنابراین معمولا برای نهال‌ها سالانه باید کود خریداری کرد تا از رشد و نمو خوبی برخوردار شوند. درواقع باید گفت که اگر یک کشاورز بخواهد به یک محصول خوب دست یابد باید ۸ الی ۱۰ سال منتظر بماند تا به یک محصول خوب و مقرون به صرفه برای برداشت برسد.

بنابراین باغات چایی که امروز در شمال کشور می بینید حاصل زحمات چندین ساله اجدادمان است؛ آن زمان آنقدر چای ارزش داشت که شخص کشاورز حاضر می‌شد یک زمان ۸ الی ۱۰ ساله را برای رسیدن به یک محصول خوب صرف کند. ولی امروز با توجه به قیمت بسیار پایین خرید برگ سبز چای، دیگر کمتر کسی پیدا می شود که چنین وقت و هزینه‌ای را برای احیای باغ بگذارد.

فردا: یعنی درآمد چای آنقدر خوب نیست که ارزش تلاش در این زمان را داشته باشد؟

برداشت چایی نیز برای کشاورز یک معضل بزرگ است چرا که گاهی کارخانه‌های چایی که مسئول خرید برگ سبز چای کشاورزان زیر نظر سازمان چای کشور هستند به موقع باز نمی‌شوند؛ از این رو کیفیت چای برای برداشت کاهش می‌یابد. زیرا که هر چقدر زمان برداشت چای بیشتر شود به همان اندازه کیفیت آن کاهش می‌یابد. البته در بسیاری مواقع این مشکل با توجه به تعامل خوب کشاورزان با کارخانه دار‌ان، قابل رفع شدن است.

معضل دیگر در زمان برداشت چای، نوع قیمت گذاری آن است. به همین دلیل کشاورز با استرس فراوان سعی می‌کند تا محصول خود را برداشت کند تا در روز‌های اول خرید بتواند چای خود را با عنوان درجه یک دارد به کارخانه دار و نماینده سازمان چای که به عنوان ناظر خرید برگ سبز در کار خانه است تحویل دهد.. زیرا که قیمت چای درجه یک تقریبا دو برابر نوع درجه دوم آن است. قیمت باید بگویم که تقریبا در برداشت اول آن هم با ارفاق ۹۰ درصدای برداشت شده توسط کشاورز درجه یک تحویل داده می‌شود و این در برداشت‌های بعدی به عکس تبدیل می‌شود تقریبا ۹۰ درصد در جه دو و ۱۰ درصد درجه یک تحویل گرفته می‌شود.

در چنین شرایطی معمولا کشاورزانی که دارای مساحت بیشتری هستند بیشتر مورد توجه کارخانه دار‌ها قرار دارند. از سوی دیگر استرس به موقع تحویل دادن چای به کارخانه دار باعث می‌شود تا کشاورز در هنگام خرید برگ سبز دقت کافی نداشته باشد و همین مسئله کیفیت چای را پس از خشک کردن پایین می آورد. متاسفانه باید گفت که قیمت خرید برگ سبز آنقدر کم است که کشاور در پاره‌ای از اوقات مجبور می‌شود تا کیفیت برداشتش را پایین بیاورد و درنتیجه وزن بیشتری از برگ سبز بدست بیاورد تا هزینه هایش تا حدودی جبران شود.

از دیگر مشکلات کشاورزان این است که تفاوت قیمت برداشت اول با سایر برداشت‌ها تقریبا دوبرابر است از این رو بجز برداشت اول میزان درآمد کشاورز تقریبا با کسی که چای را برای او برداشت می‌کند برابر می‌شود. چرا که شخص برداشت کننده چای را برداشت کرده و دیگر به با پروسه حمل ونقل و تحویل آن که هر کدام‌شان به نوبه خود هزینه بر هستند کاری ندارد و معمولا اینگونه افراد با توجه به هزینه‌ای بالای زندگی مجبور هستند پول برداشت خود را از صاحب باغ در آن روز و یا حداکثر در پایان برداشت دریافت کنند و این در حالی است که کشاورز باید ماه‌ها صبر کند تا پول چای تحویل داده اش را دریافت کند. با توجه به تورم در کشور این کشاورز است که بازهم ضرر می کند. این در حالی است که وقتی به کارخانه دار اعتراض می‌کنیم، می‌گوید که چای خشک خود را نفروخته ام یا می گوید من سهم خود را داده ام و دولت کم کاری می‌کند. چرا که طبق قراردادی که بین دولت و کارخانه دار‌ان بسته شده، سهمی از مبلغ خرید برگ چای برعهده کارخانه دار و سهم دیگر بر عهده دولت است. این عدم دولتی‌ها و کارخانه دار‌ها به هم جزء سرگردانی برای کشاورز چیزی را به همراه ندارد.

از سوی دیگر سود دهی از راه کشت چای برای هر کشاورز فقط به اندازه‌ای است که بتواند امورات ساده زندگی خود را بچرخاند، عملا کسانی که مساحت کمتر از یک هکتار دارند نمی‌توانند با این درآمد به زندگی خود سر و سامانی بدهند با این شرایط حتما باید شغل دوم داشته باشند.

فردا: واردات چای به کشور چه مشکلاتی را برای شما به وجود آورده است؟

در این سال های اخیر با واردات بی رویه چای به کشور ذائقه مردم نسبت به چای خارجی عوض شده و از این رو میل خاصی برای مصرف چای داخلی ندارند.

فردا: نحوه فروش چای توسط شما چگونه است؟

فروش چای به این صورت است که وقتی برگ سبز چای برداشت شد آن را در اسرع وقت باید به کارخانه ببریم تا پروسه آماده سازی آن برای تبدیل شدن به چای خشک انجام گیرد از آنجایی که برگ سبز وقتی از روی بوته کنده می‌شود هر چقدر زمان تحویل آن طول بکشد به همان اندازه برگ سبز وزن خود را از دست می‌دهد این در حالی است که اگر کارخانه چای در نزدیکی محل برداشت شما باشد بعد از کمتر از ۲ ساعت ما چایی‌های برداشت شده را تحویل می‌دهید البته این امر بستگی به شلوغ بودن کارخانه دارد. بعد از این مرحله ترازو دار کارخانه از هر ۱۰۰ کیلو گرم ۱۰ کیلو گرم را به عنوان رطوبت کسر می‌کند حال هوا بارانی باشد و یا خشک فرقی نمی‌کند از هر ۱۰۰۰ کیلوگرم برگ سبز تحویل داده شده به کارخانه دار ۱۰۰ کیلوگرم آن به‌حساب نمی‌آید چرا که برگ سبز به سرعت وزن خود را از دست می‌دهد و پلاسیده می‌شود. اگر بنا به هر دلیلی شما نتوانید در فصل بهار چای سبز برداشت شده را به در همان روز تحویل دهید به جرات می‌توان گفت: ۲۰ الی ۳۰ درصد وزن خود را از دست خواهد داد این در حالی است که اگر در هنگام تحویل برگ سبز وقفه‌ای ایجاد شود چای برداشت شده در زنبیل می‌سوزد و دیگر هیچ ارزشی نخواهد داشت. چرا که وقتی برگ‌های سبز چای مخصوصا در فصل بهار روی هم انباشته شوند گرمای بسیار زیادی تولید می‌کنند و این گرما بسیار زیاد باعث سوختن برگ سبز و بی ارزش شدن آن می‌شود. کشاورز باید به فکر چنین مشکلی در هنگام تحویل برگ سبز چای باشد تا یک وقت متضرر نشود. وقتی ما چای را به درون محوطه کارخانه می‌بریم گا‌ها ساعت‌ها باید صبر کنیم تا نوبت ما برسد البته این مورد در هر نقطه از شهر و یا روستا فرق دارد. روستا‌هایی که درونشان کارخانه هست کمتر چنین مشکلاتی را تجربه می‌کنند، اما مناطقی که کارخانه چای ندارند، شلوغی جمعیت کشاورزان برای تحویل دادن چای گاهی به یک روز نیز می‌رسد. عرف خرید برگ سبز چای از ساعت ۸ صبح تا ساعت ۲۰ شب است البته در این بین زمان ناهار و برخی مسائل دیگر باعث می‌شود که کارخانه دار کمتر از این ساعت برگ سبز تحویل بگیرد. شرایطی، چون پر شدن مخزن نگهداری برگ سبز چایی ممکن است خیلی زودتر باعث تعطیلی کارخانه شود.

در شرایط خیلی شلوغ معمولا تحویل چای به کارخانه دار شاید به بیش از یک روز هم بیانجامد هر چقدر زمان تحویل برگ سبز چای بیشتر به طول انجامد به همان میزان ضرر کشاورز بیشتر می‌شود. در هنگام تحویل معمولا ناظر سازمان چای برگ‌های سبز برداشت شده را بررسی می‌کند و با توجه به معیار‌هایی که دارند قیمت گذاری (در جه یک یا دو و یا نسبی) می‌کنند در چنین شرایطی معمولا نامهربانی‌هایی صورت می‌گیرد؛ کسانی که سرشناس هستند و دارای باغ‌های بیشتری هستند با استقبال بیشتر از سوی کارخانه دار و حتی ناظر روبرو می‌شوند و محصولاتشان درجه یک ارزش گذاری می شود.

فردا: تا به حال بحث و جدلی بین کشاورزان و کارخانه داران در رابطه با این نامهربانی ها رخ داده است؟

بیشترین درگیری‌های بین کشاورز و ناظر سازمان چای بخاطر قیمت گذاری است، که گاهی به ضد و خورد بسیار شدید همراه می‌شود. چرا که کشاورز راضی نیست که چای برداشت شده خود را درجه دو تحویل دهد عملا درجه دو برای کشاورز هیچ سودی ندارد؛ و گاهی به ضرر او نیز تمام می‌شود.

فردا: آیا پول شما را به موقع پرداخت می‌کنند؟

نه به هیچ وجه. این در حالی است که پدر بزرگ‌های ما چای را کیلومتر‌ها با قاطر و یا به صورت کوله بری حمل می‌کردند و در یک شهر دیگر آن را تحویل می‌دادند و پول آن را همان موقع سر ترازو دریافت می‌کردند، آن‌ها در این باره می‌گویند با آن پول تمام نیاز‌های رزمره و حتی هفتگی خود را برآورده می‌کردند و مقداری از اضافه آن پول را نیز پس انداز می‌کردند. متاسفانه سیاست گذاری غلط و بدون فکر باعث شده که در این ۱۵ سال اخیر که قیمت چای به تناسب تورم کشور بالا نرفته این گونه قیمت گذاری به هیچ عنوان عادلانه نباشد؛ و این در حالی است که آن پولی که حق ما هم هست را نیز به موقع پرداخت نمی کنند. و معمولا کسی در این باره پاسخگو نیست و اگر هم پاسخی از طرف مسئولین شنیده شود در حد توجیه کردن کار‌های خودشان است. حال من کشاورز به چه کسی باید اعتماد کنم؟ از قدیم گفته اند حق گرفتنی است البته این حرف کاملا درست است شما بگویید که ما چگونه حق خود را بگیریم بدون آنکه تهدید و یا ضرری متوجه ما و خانواده ما شود؟

فردا: درخواست شما از مسئولان چیست؟

مشکلات در عرصه کشاورزی قابل شمارش نیستند؛ تمام خواسته من کشاورز و همکاران من این است که حق ما را به موقع پرداخت کنند، چگونه کار خانه دار می‌گوید که چای خشک خود را نفروخته ام و ضرر کرده ام اما ما شاهد گسترش حیاط کارخانه و تجهیز شدن ادوات و وسایلش هستیم؟

اگر دست از تبیعض بین کشاورزان برندارند و حق و حقوق کشاورزان را به موقع پرداخت نکنند یک روز می رسد که کشاورز از این کار خسته شود و آن وقت است که باید فاتحه صنعت چای را خواند. بالعکس اگر چای یک قیمت گذاری منصفانه داشته باشد من کشاورز با وجود تمام مشکلات داشت و برداشت آن به هیچ عنوان این هدیه اجداد خود را به حال خود رها نخواهم کرد.

فردا: در پایان اگر موضوعی است که می خواهید درباره آن صحبت کنید را بگویید.

من کشاورز توصیه می‌کنم رابطه مستحکم تری بین سه ضلع مثلث صنعت چای کشور یعنی کشاورز، کارخانه دار و سازمان چای ایجاد شود نه به این صورت که در حال حاضر وجود دارد. چرا که من کشاورز خیری از این ارتباط ندیده ام. اگر سازمان چای و کارخانه دار‌ها به این درک برسند که در صورت نبود بوته چای، صنعت این محصول به طور کلی از بین خواهد رفت فکر‌های سازنده‌تر و ایده‌های کارسازتری ارائه خواهند داد. دیگر زمان آن رسیده است که نگاه ارباب رعیتی جمع شود. تا همه بتوانند از این نعمت خدادادی به نحو شایسته و درخور استفاده کنند. نباید از ضعیف بودن کشاورز چماقی بسازند و بر سرش بکوبند.