ترکیه و ایران؛ یک راهبرد برای دشمن مشترک

جام جم آنلاین: ارزش لیر ترکیه طی دو سال اخیر و با افزایش تنش‌های آنکارا با واشنگتن همزمان با بازداشت آندره برونسون کشیش آمریکایی در اکتبر ۲۰۱۶، قرار داد خرید اس ۴۰۰ از روسیه و نیز ابطال قرار داد جنگنده‌های اف ۳۵ به ترکیه از سوی کنگره آمریکا، سقوط بیش از ۱۰۰ درصدی را شاهد بوده بطوریکه از ۳.۱ برای هر دلار در اواخر سال ۲۰۱۶ به ۶.۳ رسیده است.

دولتمردان ترک برای مدیریت این بحران اقتصادی اقدامات مختلفی را طی دو سال گذشته دنبال کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- گسترش روابط اقتصادی با روسیه و شرق و تلاش برای صادرات بیشتر به این کشور‌ها و ترغیب آن‌ها به سرمایه گذاری در ترکیه.

- استفاده حداکثری از فرصت محاصره اقتصادی قطر از سوی امارات، عربستان، بحرین و کویت در اواسط سال ۲۰۱۷.

- فراخوان اردوغان و دیگر مقامات دولتی برای خارج کردن دلار و طلا از خانه‌ها و به گردش در آوردن آن در اقتصاد.

- دستور به لزوم انجام همه معامله‌های اقتصادی در ترکیه صرفاً با پول ملی.

- روی آوردن به تجارت دو جانبه با استفاده از ارز‌های ملی کشور‌ها که با چین، ایران، هند و روسیه و برخی دیگر کشور‌ها به امضا رسیده و در حال عملیاتی شدن است.

- افزایش نرخ تسهیلات بانکی از ۱۸ به ۲۴ درصد.

از سوی دیگر، ایران نیز به واسطه جنگ اقتصادی که توسط ترامپ و طی دوره زمامداری وی بر آمریکا شکل گرفته و با خروج این کشور از برجام، رنگ و بوی جدیتری به خود گرفته دچار بحران‌های اقتصادی و مالی شده که نتیجه آن آشفتگی بازار و افزایش چند برابری قیمت ارز از فروردین ماه امسال است که شرایط اقتصادی کشور را با چالش سختی روبرو کرده است.

اگرچه این تصمیم آمریکا با مخالفت جهانی روبرو شده و همه کشور‌های دنیا به جز دو رژیم مخالف با جمهوری اسلامی از این تصمیم ابراز تاسف کرده‌اند، اما در هر صورت بسیاری از آن‌ها علیرغم میل باطنی مجبور به تبعیت از تحریم‌های آمریکا علیه ایران هستند، زیرا ممکن است تبعات آن گریبانگیرشان شود.

در این خصوص می‌توان به نزدیکترین متحد ایران یعنی عراق اشاره کرد که علیرغم محکوم کردن این اقدام، تصمیم به خارج کردن دلار از گردونه تجارت با ایران گرفته و تبعاً احتیاط بیشتری نیز در روابط اقتصادی به خرج خواهد داد تا تحریم‌ها دامنگیر این کشور نیز نشود.

با نگاهی به شرایط اقتصادی ایران و ترکیه می‌توان دریافت که هر دو کشور در شرایط کنونی شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند و در نمای کلی از بحران مشترکی رنج می‌برند.

جمهوری اسلامی ایران در دوره گذشته تحریم‌ها پیش از برجام و با افزایش فشار همه جانبه تصمیم به مبادلات تجاری با استفاده از پول‌های ملی و نیز مبادله کالا به کالا گرفت تا بتواند شرایط سخت دوره گذشته را پشت سر بگذارد، اگرچه برای دور زدن تحریم‌ها نیز فعالیت‌های زیادی داشت.

این تجربه نسبتاً موفق در دوره گذشته امروز از سوی دولتمردان آنکارا مورد توجه قرار گرفته و اردوغان به هر کشوری که سفر می‌کند از لزوم تدوین سازوکار تجارت با پول ملی سخن می‌گوید.

مهر ماه سال ۹۶ یعنی درست در آغاز بحران اقتصادی ترکیه، بین بانک‌های مرکزی ایران و ترکیه تفاهمنامه‌ای امضا شد که به واسطه آن دو کشور می‌توانند با پول ملی یکدیگر به صورت مستقیم تجارت کرده و دلار و یورو به عنوان ارز مرجع از مبادلات آن‌ها حذف شد.

این سیاست از سوی اردوغان در ماه‌های اخیر با جدیت دنبال می‌شود و در هر نشستی که حضور می‌باید از جمله نشست سران شورای کشور‌های ترک زبان که دو هفته پیش در قرقیزستان برگزار شد، از این تفاهمنامه‌ها یاد کرده و به عنوان یک الگو خواهان توسعه آن به سایر کشور‌ها است که تا به حال چین و روسیه نیز به آن پیوسته یا از آن حمایت کرده اند.

از آنجایی که تجارت ایران و ترکیه در حال حاضر بالغ بر ۱۳ میلیارد دلار است و قرار است این رقم طی سال‌های آینده به ۳۰ میلیارد دلار برسد و نیز از آنجایی که چشم انداز روابط سیاسی و اقتصادی ترکیه و ایران با آمریکا حداقل در دوره ترامپ روشن و مثبت نیست، بهترین راه عبور از این گردنه سخت و دشوار برای هر دو کشور افزایش روابط اقتصادی بر مبنای پول ملی، توسعه این تفاهمات دو جانبه به سه و چند جانبه و تلاش برای محکومیت اقدامات یکسویه آمریکا در حوزه بین‌المللی است که دو کشور می‌توانند با اراده‌ای که وجود دارد به اهداف دست پیدا کنند.

این موضوع وقتی ملموستر به نظر می‌رسد که توجه داشتیم ایران و ترکیه اقتصاد‌های مکمل یکدیگر بوده و می‌توانند حتی بیش از ۳۰ میلیارد یعنی تا ۵۰ میلیارد دلار نیز تجارت خود را افزایش دهند که به سود هر دو طرف خواهد بود.