آیا میتوان یک نماینده مجلس را برکنار کرد؟
برخی مخاطبان تسنیم در مورد چگونگی عزل یک نماینده مجلس پرسیده بودند. برای پاسخ به این سؤال خواندن این گزارش را از دست ندهید.
خبرگزاری تسنیم: دو روز گذشته ویدئویی از درگیری لفظی یکی از نمایندگان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی با کارمند گمرک و به طبع آن اعتراض یکی از ارباب رجوعان این اداره دولتی به رفتار این نماینده مجلس، در فضای مجازی منتشر شد. انتشار این ویدئو واکنش‌های بسیاری در بین مردم و شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت.
یکی از مخاطبان این سوال را مطرح کرده است که حد تخلفی که منجر به برکناری نمایندگان مجلس می‌شود، چیست و چرا هیچ سابقه‌ای از این موضوع در این ۴۰ سال وجود ندارد؟ آیا در این چندهزار نماینده‌ی ادوار مجلس، هیچ مورد بالقوه‌ای وجود نداشته است.
بر طبق اصل ۶۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به‌طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌گردد. دوره نمایندگی در این مجلس چهار سال است که انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود، به‌طوری‌که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.
انتخابات مجلس شورای اسلامی
نامزد‌های شرکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی باید مورد تأیید نهاد‌های مربوط قرار گیرند. این نهاد‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند. اول هیئت‌های اجرایی که وابسته به دولت و وزارت کشور هستند و دوم شورای نگهبان.
هیئت‌های اجرایی برای هر داوطلب هفت شرط را مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورت احراز تمامی این شروط از جانب داوطلب وی را برای تأیید صلاحیت به شورای نگهبان معرفی می‌کنند.
پس از هیئت‌های اجرایی نوبت به شورای نگهبان می‌رسد که به تأیید صلاحیت داوطلبان شرکت در انتخابات مجلس بپردازد. در صورتی که شورای نگهبان نیز صلاحیت داوطلبی را تأیید کرد وی می‌تواند در انتخابات شرکت کند.
بنابر آیین‌نامه داخلی مجلس، هر نامزد پیروز در انتخابات، یک اعتبارنامه نمایندگی دارد که باید از سوی همه نمایندگان پذیرفته شود. این اعتبار نامه مجموعه مدارکی است که در ارتباط با سوابق کاری و نحوه انتخاب هر نماینده در پرونده وی قرار می‌گیرد و بعد از شروع به کار مجلس و تعیین شعب مجلس، اعتبارنامه‌های نمایندگان در شعب مورد بررسی و نهایتا مورد تایید یا رد شعبه‌های بررسی کننده قرار می‌گیرد.
پس از تایید اعتبارنامه نماینده منتخب، عملا نماینده مجلس شورای اسلامی به شمار می‌رود و دوره نمایندگی خود را به مدت چهار سال آغاز می‌کند.
شرایط، حقوق و محدودیت‌های نمایندگان
براساس اصل ۸۶ قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آن‌ها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
این اصل در ماده ۷۵ آیین‌نامه داخلی مجلس نیز منعکس شده است. البته تبصره این ماده حدود این وظایف را نمایندگان در بیان آن‌ها آزاد هستند، مشخص کرده و وظایف نمایندگی را شامل نطق قبل از دستور، بحثهای داخل دستور، بحثهای جلسات کمیسیون‌ها، اظهار نظراتی که برای اعمال اصل هشتاد و چهارم (۸۴) قانون اساسی انجام می‌شود و سایر موارد نظارتی و قانونی برشمرده است.
از این ماده چنین برمی‌آید که اظهارنظر‌های شخصی خارج از این وظایف نمی‌تواند مصونیتی را متوجه نمایندگان مجلس کند.
از طرفی در نمایندگی، غیر قابل عزل است؛ بر خلاف وکالت در حقوق خصوصی که اصولاً موکل هر وقت بخواهد می‌تواند وکیل خود را عزل کند، امکان عزل نمایندگان از سوی انتخاب کنندگان وجود ندارد؛ بنابراین آنان برای اتمام و یا باقیمانده یک دوره نمایندگی که انتخاب می‌شوند، مستقلاً به ایفای وظیفه نمایندگی خواهند پرداخت.
قانون نظارت بر رفتار نمایندگان
گرچه آیین‌نامه داخلی مجلس و قانون مربوطه تدبیری برای عزل یا توبیخ نمایندگان مجلس پیش‌بینی نکرده است، اما نمایندگان دوره گذشته مجلس با تصویب قانون نظارت بر رفتار نمایندگان چارچوبی تدوین کردند تا وکلای ملت بتوانند بر رفتار همکارانشان نظارت کرده و اگر رفتاری مغایر با شئون نمایندگی باشد، آن نماینده با محرومیت‌هایی مواجه می‌شود.
قانون نظارت بر رفتار نمایندگان ریشه در مجلس هشتم و سال ۸۹ دارد و اصل این بحث در دیدار نمایندگان مجلس هشتم با رهبر معظم انقلاب از سوی ایشان مطرح شد.
به فاصله کوتاهی پس از توصیه مقام معظم رهبری به وکلای ملت مبنی بر تدوین سازوکاری برای نظارت بر رفتار نمایندگان، طرحی از سوی احمد توکلی نماینده پیشین تهران تهیه شد. طرحی که گفته می‌شد خلاصه شده طرح نظارت بر نمایندگان در مجلس هفتم بود و با اصلاحاتی به عنوان «طرح نظارت بر نمایندگان» به مجلس ارائه شد.
قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان چه می‌گوید؟
براساس قانون مقرر شده به منظور حفظ شأن و منزلت نمایندگان و نظارت درباره امور مربوط به دوران نمایندگی در ابتدای هر دوره مجلس شورای اسلامی، هیئتی برای نظارت بر رفتار نمایندگان همان دوره مجلس تشکیل شود.
همچنین در این قانون محدوده امور مورد رسیدگی هیئت نظارت مشخص شده است:
الف- گزارش‌های واصله درباره سوء استفاده و تخلف مالی یا اخلاقی نماینده و درآمد‌ها و هزینه‌های غیرمتعارف وی
ب- گزارش‌های مربوط به رفتار خلاف شئون نمایندگی
پ- گزارش‌های واصله درباره اعمال خلاف امنیت ملی کشور و سایر اعمال مجرمانه از بُعد انتظامی
ت- گزارش‌های هیئت رئیسه درباره غیبت، تأخیر و بی‌نظمی نماینده موضوع مواد (۷۸) تا (۸۱) و (۸۸) تا (۹۱) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی.
مجازات‌هایی که در این قانون برای نماینده خاطی در نظر گرفته می‌شود، به صورت ذیل است:
الف- تذکر شفاهی بدون درج در پرونده
ب- تذکر کتبی با درج در پرونده
پ- أخذ تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار تخلف
ت- کسر حقوق از یک ماه تا یک سال به میزان یک دوم
ث- محرومیت از عضویت در مجامع و شورا‌ها یا کمیته‌های تحقیق و تفحص
ج- محرومیت از نامزدی برای عضویت در هیأت رئیسه مجلس و هیأت رئیسه کمیسیون‌ها
چ- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه غیرعلنی توسط رئیس مجلس
ح- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه علنی توسط رئیس مجلس
هیئت نظارت توهین "نماینده سراوان" را بررسی می‌کند
سوال: آیا سابقه‌ای از عزل نماینده‌ای در این ۴۰ سال وجود ندارد؟
خیر، تاکنون نماینده‌ای در هیچ یک از ادوار مجلس از کسوت نمایندگی خود عزل نشده است. البته در برخی از دوره‌های مجلس بخصوص دوره‌های ابتدایی آن اعتبارنامه برخی نمایندگان مجلس به تصویب نرسید و این افراد نتوانستند ردای نمایندگی ملت را بر تن کنند.
دیدگاه تان را بنویسید