دیدگاه منتقد: آقای روحانی! ادامه دولت شما را به رفراندوم بگذاریم؟

خبرگزاری تسنیم: محمدمهدی حجتّی از دانش‌آموختگان علوم سیاسی در گزارش نوشته است: حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس‌جمهور شب گذشته در دیدار با اصحاب رسانه با طرح دوباره مسئله رفراندوم، خواستار استفاده از اصل 59 قانون اساسی شد.

روحانی با بیان اینکه اصل 59 قانون اساسی، اصلی بن‌بست شکن است و می‌گوید در هر زمان لازم دریچه به روی مردم باز است، می‌گوید: حالا چه موقع باید از این اصل استفاده کرد یا آیا باید قبلاً استفاده می‌کردیم، موضوعی دیگر است.

رئیس جمهور با اشاره به درخواستش از رهبر معظم انقلاب در سال 83 برای برگزاری رفراندوم و همه‌پرسی، گفت: در سال 83 از رهبر معظم انقلاب خواستم تا موضوع هسته‌ای را به آراء مردم بگذارند، که ایشان هم استفاده از این اصل را خوب دانسته و قبول کردند، اما در مورد زمان اجرای آن مطلبی عنوان نشد و پس از آن هم دولت تغییر کرد و روند به شکل دیگری ادامه یافت، اما به هر حال اصل 59 در هر مقطعی می‌تواند راهگشا باشد.

طبق اصل 6 قانون اساسی جمهوری اسلامی،‏ امور کشور باید به‏ اتکا آراء عمومی‏ اداره‏ شود. انتخاب‏ رئیس‏ جمهور، نمایندگان‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏، اعضای‏ شوراها و نظایر اینها، یا از راه‏ همه‏ پرسی‏ در مواردی‏ که‏ در اصول‏ دیگر این‏ قانون‏ معین‏ می‏‌گردد.

اصل 59 قانون اساسی هم می‌گوید "در مسائل‏ بسیار مهم‏ اقتصادی‏، سیاسی‏، اجتماعی‏ و فرهنگی‏ ممکن‏ است‏ اعمال‏ قوه‏ مقننه‏ از راه‏ همه‏ پرسی‏ و مراجعه‏ مستقیم‏ به‏ آراء مردم‏ صورت‏ گیرد. در خواست‏ مراجعه‏ به‏ آراء عمومی‏ باید به‏ تصویب‏ دو سوم‏ مجموع‏ نمایندگان‏ مجلس‏ برسد."

در واقع درخواست همه‌پرسی در ایران بر عهده قوه مجریه و براساس اصل 110 نیز، فرمان آن توسط رهبری صادر می‌شود و رئیس‌جمهور تنها موظف‏ است‏ نتیجه‏ همه‏‌پرسی‏ را پس‏ از طی‏ مراحل‏ قانونی‏ و ابلاغ‏ به‏ وی،‏ امضاء کند و برای‏ اجرا در اختیار مسئولان‏ بگذارد."

هاشمی رفسنجانی سال 82 خواستار برگزاری رفراندوم برای برقراری ارتباط با‌ آمریکا شد که واکنش اصلاح‌طلبان را در پی داشت

هرچند همه‌پرسی و برگزاری رفراندوم یکی از ظرفیت‌های قانون اساسی است که تاکنون جز در مورد قانون اساسی و بازنگری آن در سال 68، در مورد موضوع دیگری انجام نشده اما بنظر می‌رسد درخواست‌هایی که در گذشته برای برگزاری رفراندوم انجام می‌شد، بیشتر رنگ و بوی سیاسی و برای دور زدن راه‌های قانونی و دموکراتیک بوده و پس از چندی فراموش می‌شد.

اولین‌بار ابوالحسن بنی‌صدر در سخنرانی خود خواستار این بود که برای موضوعات مهم رفراندوم برگزار شود. وی که در موضوعات مهم کشور همچون اداره صحیح جنگ و اداره کشور با نخست‌وزیر و مجلس شورای اسلامی اختلاف شدید داشت، برای رهایی از آنها آنچه وی "بن‌بست" می‌نامید، مراجعه به آراء عمومی را مطرح می‌کرد که با واکنش امام خمینی روبه‌رو شد.

اکبر هاشمی رفسنجانی نیز در سال 82، در گفتگویی با مجله راهبرد خواستار برگزاری رفراندوم برای برقراری رابطه با آمریکا شده بود. این درخواست هاشمی در شرایطی مطرح می‌شد که آمریکا به عراق حمله کرده بود و آن زمان برخی اصلاح طلبان حامی رئیس دولت اصلاحات، این اظهارات هاشمی و تلاش‌های او برای برقراری ارتباط با‌ آمریکا را گامی برای کسب قدرت عنوان می‌کردند.

سید محمد خاتمی نیز پس از اتفاقات سال 88، در اظهارنظری خلاف قانون اساسی خواستار برگزاری همه‌پرسی برای مشروعیت دولت قانونی احمد‌ی‌نژاد آن هم از طریق مجمع تشخیص مصلحت شده بود! یعنی همه پرسی علیه انتخابات!

روحانی نیز پیش از این چندبار مسئله برگزاری همه‌پرسی را پیش کشیده است. وی در سالگرد پیروزی انقلاب در سال 96 نیز گفته بود "اصل 59 قانون اساسی می‌گوید در برخی موارد قانون‌گذاری و اعمال قوه مقننه در مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مراجعه به آرای مستقیم مردم است. اگر در دو تا مسأله اختلاف نظر داریم، جناح‌ها اختلاف دارند، دعوا و شعار ندارد، صندوق آرا را بیاوریم و طبق اصل59 قانون اساسی هر چه مردم گفتند، به آن عمل کنیم."

عباس عبدی معتقد است اصلاح‌طلبان هرگاه بخواهند حال طرف مقابل را بگیرند و آنها را در موضع تدافعی قرار دهند، پیشنهاد رفراندوم می‌دهند!

اما هدف رئیس‌جمهور از درخواست برگزاری رفراندوم چیست؟ و چرا در شرایطی که قانون اساسی و قانون عمومی کشور ظرفیت‌های بسیاری را در اختیار رئیس‌جمهور گذاشته، وی معتقد است از طریق همه‌پرسی مشکلات را حل کند؟

عباس عبدی تحلیلگر مسائل سیاسی، سال گذشته در یادداشتی با اشاره به اینکه سازوکار برگزاری رفراندوم در کشور ما فراهم نیست، پیشنهاد همه‌پرسی را بهانه‌ای از سمت اصلاح‌طلبان برای برانگیختن جناح مقابل دانسته و می‌‌نویسد "اصلاح‌طلبان و منتقدان نیز متوجه ماجرا هستند. هرگاه بخواهند حال طرف مقابل را بگیرند و آنها را در موضع تدافعی قرار دهند، پیشنهاد رفراندوم می‌دهند!"

سعید حجاریان نیز در واکنش به سخنان روحانی درباره فراندوم گفته بود "اگر مقصود ایشان{روحانی} اختلاف جناح‌ها بر سر سیاست‌هاست، طبیعتاً قوه مقننه بنا به کارکردش این اختلافات را حل می‌کند و اگر مجلس در این امر ناموفق بود مجمع تشخیص مصلحت نظام به موضوع ورود کرده و حل اختلاف می‌کند... واقعیت این است که ایشان به‌عنوان حقوقدان می‌خواهند مسئله‌ای سیاسی را از طریق حقوقی حل کنند که طریقی است صعب و دشوار."

پیشنهاد روحانی برای رفراندوم تاکنون درباره موضوع مشخصی نبوده اما این پیشنهاد هربار موجب واکنش برخی از منتقدان او شده و فضای سیاسی کشو را دوقطبی می‌کند و پس از چندی به فراموشی سپرده می‌شود ولی دست‌کم یک بار این پیشنهاد رئیس‌جمهور را می‌توان جدی گرفت تا آنچه به عقیده برخی صاحب‌نظران او بازی دولت با افکار عمومی است محقق نشود.

با این حال مسئله‌ی اصلی در رفراندوم، سوالی است که به همه‌پرسی گذاشته می‌شود. با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی و گرانی‌های همه روزه و نرخ افسارگسیخته دلار، نمایندگان مجلس می‌توانند دغدغه‌ اصلی امروز مردم را به رفرانروم بگذارند و طرحی تهیه کنند تا در یک همه‌پرسی از مردم پرسیده شود که آیا مردم موافق ادامه کار دولت فعلی با توجه به مشکلات فراوان اقتصادی هستند یا خیر؟ یا اینکه با توجه به ناتوانی دولت روحانی در تنظیم بازار و بحران کمبود مواد غذایی همچون گوشت و شکر آیا برسرکار بودن دولت را به‌صلاح می‌دانند؟

البته تاکید داریم که دولت حجت‌الاسلام روحانی همچون سایر دولتهای برآمده از رای مردم به کار خود تا پایان دوره قانونی‌اش ادامه دهد و وضعیتی که پیش آمده را بهبود ببخشد، با این حال از آنجا که خود آقای روحانی بعضاً -آنطور که صاحب‌نظران می‌گویند، با انگیزه‌های سیاسی- سخن از رفراندوم می‌کند، می‌توان به ایشان گفت که چنین سوالات کلیدی هم برای رفراندوم وجود دارد.

باتوجه به اینکه در برخی نظرسنجی‌ها بخش قابل توجه و اکثریت مردم به کارآمدی دولت روحانی امید ندارند و تقریبا اکثریت اصلاح‌طلبان و حامیان روحانی نیز به منتقدان جدی وی تبدیل شدند، می‌توان پیش‌بینی کرد که آقای روحانی چندان هم به رفراندوم‌های جدی علاقمند نباشند.