چهره بزدل استبداد

تیموتی اسنایدر/ استاد تاریخ: اول چهره اش را می بینیم. چهره دونالد ترامپ امریکا، یا ویکتور اُربان مجارستان با ولادیمیر پوتین روسیه، یا رجب طیب اردوغان ترکیه، چهره مردی که می خواهد دموکراسی را به کیش شخصیت تبدیل کند. چهره، قدیمی ترین نشانه رهبری است؛ نشانه ای که نماد طایفه یا قبیله است اما اگر فقط چهره را ببینیم، به سیاست های سیاست کلی پشت چهره فکر نمی کنیم. در عوض، رژیم جدید و قواعدش را می پذیریم اما دموکراسی نظام مردم است، نه یک آدم اسطوره ای تک.

مردم واقعیت می خواهند؛ واقعیتی که کیش شخصیت نابودش می کند. نظریه های دموکراسی، از یونان باستان تا روشنگری تا به همین امروز، این را که جهان پیرامون ما قابل فهم است بدیهی می شمارند. ما در کنار هموطنان مان به دنبال واقعیت ها می گردیم. اما در یک کیش شخصیت، واقعیت جایش را به ایمان و باور می دهد، و ما به آن چیزی ایمان می آوریم که آن چهره می خواهد باورش کنیم. چهره جای ذهن را می گیرد. نخستین پله گذار از دموکراسی به کیش شخصیت برآمدن چهره ای است که حاضر است همیشه دروغ بگوید، تا واقعیت را از اعتبار بیندازد و آخرین پله این گذار آن جاست که مردم دیگر فرق واقعیت و احساس را نمی بینند.

کیش شخصیت همه جا یک جور عمل می کند و بر این تصور نادقیق سوار می شود که چهره به نوعی نمایانگر ملت است. کیش های شخصیت کاری می کنند که ما به جای تفکر، احساس کنیم در واقع کیش شخصیت کاری می کند که احساس کنیم مسئله اصلی سیاست این است که «ما که هستیم و آن ها که؟» و نه این که جهان چه اوضاعی دارد و برای بهبودش چه کار می توان کرد؟» به محض این که بپذیریم سیاست مسئله «ما و آن ها» است، احساس خواهیم کرد که می دانیم «ما» که هستیم چرا که احساس می کنیم می دانیم آن هاه که هستند. اما واقعیت این است که ما هیچ چیز نمی دانیم، چون ترس و اضطراب - این دو احساس غریزی و حیوانی- را به عنوان اساس سیاست پذيرفته ایم، ما بازی خورده ایم.

مستبدان امروز دروغ های متوسط می گویند اشاره های آن ها به تجربه سرسری است؛ ما را به عمق غار احساسات می کشانند. اگر باور داشته باشیم که باراک اوباما مسلمانی است زاده افریقا (دروغی امریکایی، با پشتیبان روسی) با این که هیلاری کلینتون یک دلال محبت کودک آزار است (دروغی روسی، با پشتیبان امریکایی) فکر نکرده ایم، بلکه اجازه داده ایم یک ترسجنسی و فیزیکی در جان ما نفوذ کند این دروغ های متوسط فاصله زیادی تا دروغ های بزرگ مستبدان تمامیت خواه دارند، هرچند که این فاصله در اتهامات آریان به بنیان گذاران دانشگاه اروپای مرکزی خیلی کم میشود. با این حال، همین دروغ ها هم به قدر کافی بزرگ هستند که جهان مبنی بر واقعیت را از کار بیندازند و به محض آن که این دروغ ها را بپذیریم، آماده پذیرش و باور کردن هر دروغ دیگری خواهیم بود. در نتیجه، چهره یک فرد به یک پرچم تبدیل می شود، به معیار قراردادی، مستبدانه و دلبخواه «ما» و «آن ها» اینترنت و رسانه های اجتماعی هم ما را به این سو می برند که سیاست را با این عینک دوبین ببینیم. تصور ما این است که وقتی جلوی کامپیوترهایمان نشسته ایم داریم دست به انتخاب میزنیم. اما واقعیت این است که آن انتخاب ها را الگوریتم ها برای ما انجام داده اند. الگوریتم هایی که می دانند چه چیزی باعث می شود ما آنلاین بمانیم فعالیت های آنلاین ما به ماشین ها می آموزد که مؤثرترین محرک ها، محرک های منفی هستند: ترس و تشویش. وقتی رسانه های اجتماعی راهنمای سیاسی ما شدند، ناخودآگاه به سمت سیاستمدارانی می رویم که همان دوبینی را باز تولید می کنند: چه چیزی ما را می ترساند و چه چیزی به ما احساس امنیت می دهد؟ آن ها که هستند و ما که هستیم؟

رسانه های اجتماعی درست مثل مجسمه های عظیم حاکمان مستبد قدیم که عرصه عمومی را غصب می کردند، تصور و تخیل عمومی را غصب و مصادره می کنند. اما چنان که آن یادمان ها امروز به یادمان می آورند، کیش شخصیت پرستش چیزی موقت و میرا است. کیش شخصیت توانایی اداره و پیشبرد کشور را تضعیف می کند. وقتی کیش شخصیتی را پذیرفتیم، نه فقط از حق انتخاب خودمان صرف نظر می کنیم بلکه، همچنین، مهارت ها و نهادهایی را تضعیف می کنیم که در آینده اجازه خواهند داد این حق مان را پس بگیریم. هرچه از دموکراسی دورتر می شویم، بیش از پیش هدف آن را فراموش می کنیم: به ارمغان آوردن آینده ای برای همه ما. کیش شخصیت می گوید حق همیشه با یک نفر است؛ پس بعد از مرگ او هرج و مرج می آید. اما دموکراسی می گوید همه ما جایزالخطا هستیم و بارها این فرصت را به دست می آوریم که خطاهای مان را اصلاح کنیم دموکراسی طرز جسورانه و دلیرانه بنا کردن یک کشور است و کیش شخصیت طرز جبونانه و بزدلانه ویران کردن یک کشور.

منبع: اندیشه پویا