ادعاهای متناقض باکو و ایروان درباره نقض آتش‌بس در مرز
با وجود توافق بر سر متن پیمان صلح و درخواست‌های بین‌المللی مانند آمریکا برای امضای سریع آن، تیراندازی‌ها در مرز ارمنستان و آذربایجان ادامه دارد و روند صلح را با چالش مواجه کرده است. وزارت دفاع ارمنستان این تیراندازی‌ها را «نامنظم و غیرهدفمند» خواند.
وزارت دفاع ارمنستان در پاسخ در واکنش به هشدارهای اخیر از استان سیونیک در مورد تیراندازی‌های جمهوری آذربایجان، اعلام کرد که در طول خط مرزی گاهی تیراندازی‌های نامنظم و غیرهدفمند ثبت می‌شود.
این وزارتخانه همزمان تأکید می‌کند که «تنها در موارد نقض فاحش، قابل‌توجه یا به عبارت دیگر، هدفمند یا نشانه‌دار آتش‌بس، بیانیه‌های رسمی منتشر می‌کند.»
وزارت دفاع ارمنستان افزود: «همچنین اضافه می‌کنیم که وقتی تیراندازی‌های هدفمند رخ می‌دهد، مانند حادثه 31 مارس به سمت خانه مسکونی در روستای خناسخ استان سیونیک، وزارت دفاع به طور مقتضی در این مورد گزارش می‌دهد.»
این وزارتخانه تأکید کرد: «وزارت دفاع سیاست اطلاع‌رسانی مشخصی دارد که بر اساس شرایط و تحلیل‌های گوناگون استوار است.»
این اظهارات در حالی است که علی‌رغم درخواست‌ها و انتظارات جامعه بین‌المللی برای امضای توافقنامه صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، تیراندازی‌ها در مرز متوقف نمی‌شود.
از شب 5 آوریل، بار دیگر صدای تیراندازی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در روستای خناسخ استان سیونیک شنیده شده است.
سیران میرزویان، بخشدار خناسخ، گفته بود که تیراندازی‌ها در روزهای گذشته شدیدتر بوده است. اواخر ماه گذشته نیز طرف آذربایجانی به سمت خناسخ تیراندازی کرده و به یک خانه مسکونی آسیب رسانده بود. وزارت دفاع ارمنستان عکسی منتشر کرده بود که پوکه افتاده روی زمین و پنجره آسیب‌دیده از تیراندازی را نشان می‌داد.
به گفته سیران میرزویان، «در روستا هر کس مشغول کار خود است، به کارهای بهاری مشغولند، فقط کمی نگرانی در مورد تیراندازی‌ها وجود دارد، اما اینکه بخواهند با رفتار ناشایست خود مردم را بترسانند، چنین چیزی ممکن نیست. فقط نگرانی وجود دارد، برای بچه‌ها کمی مشکل است، بقیه چیزها عادی است. نیروهای ارمنی کاملاً به دنبال صلح هستند، از طرف ما تیراندازی وجود ندارد، قطعاً آن‌ها هستند که شلیک می‌کنند.»
نشست در وزارت دفاع آذربایجان
همزمان با تیراندازی‌های بی‌وقفه جمهوری آذربایجان در مرز، روز شنبه «ذاکر حسن‌اف» وزیر دفاع جمهوری آذربایجان، جلسه‌ای برگزار کرد و وضعیت عملیاتی ایجاد شده در مرز ارمنستان و آذربایجان و «گلوله‌باران منظم واحدهای آذربایجانی توسط دشمن» را مورد بحث قرار داد. حسن‌اف به مقامات مربوطه دستور داد تا برای «پاسخ عملیاتی به هرگونه تحریک» آماده باشند.
ایروان بارها تمامی ادعاهای باکو مبنی بر نقض آتش‌بس را رد کرده و آن‌ها را مطابق با واقعیت ندانسته است.
تحلیلگر ارمنی: فشار واقعی از سوی جامعه جهانی بر باکو وجود ندارد
در پس‌زمینه این تنش فزاینده، هفته گذشته نماینده بلند پایه وزارت امور خارجه آمریکا در باکو اعلام کرده بود که رئیس‌جمهور ترامپ بی‌صبرانه منتظر امضای توافقنامه صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است و صلح، امنیت و شکوفایی را برای قفقاز جنوبی به ارمغان خواهد آورد.
چرا چنین اظهاراتی هیچ تأثیری بر باکو ندارد؟
«هاکوپ بادالیان» مفسر سیاسی ارمنی، خاطرنشان کرد: در واقع، فشار واقعی از سوی جامعه بین‌المللی، از جمله آمریکا، بر باکو وجود ندارد تا این کشور واقعاً به سمت صلح حرکت کرده و از پیش‌شرط‌های خود دست بردارد.
هاکوپ بادالیان گفت: «علی‌اف، البته، به خوبی می‌فهمد که این اظهارات عمدتاً بیانیه‌های دیپلماتیک هستند، اما در زیر آن‌ها وضعیت سیاسی واقعی بسیار پیچیده و چندلایه است، و اکنون به طور خاص برای دونالد ترامپ، مسئله ارمنستان و آذربایجان و توافقنامه صلح قطعاً در میان اولین اولویت‌های مورد علاقه نیست.»
این مفسر سیاسی تأکید کرد: «از این منظر، جمهوری آذربایجان با درک کامل این شرایط فراتر از بیانیه‌ها، به استفاده از این ابزار ادامه می‌دهد، حداقل برای اعمال فشار روانی و همچنین برای اعمال باج‌گیری مشخص. جمهوری آذربایجان از این شرایط نه‌تنها علیه ارمنستان استفاده می‌کند، بلکه به نظر من، در روابط مختلف خود با بازیگران ژئوپلیتیکی علاقه‌مند به قفقاز نیز به عنوان یک کارت بازی استفاده می‌کند. من فکر می‌کنم دلیل اینکه جمهوری آذربایجان به این اطلاعات نادرست در مورد نقض آتش‌بس ادامه می‌دهد و خود نیز گه‌گاه تیراندازی می‌کند، همین است.»
پشت پرده اصرار آذربایجان بر تغییر قانون اساسی ارمنستان
المار ممدیاروف وزیر خارجه سابق آذربایجان اصرار باکو بر تغییر قانون اساسی ارمنستان را نه دخالت در امور داخلی، بلکه یک ضرورت حقوقی برای تضمین اعتبار بلندمدت توافقنامه صلح در آینده و جلوگیری از لغو احتمالی آن توسط دولت‌های بعدی ارمنستان می‌داند.
مذاکرات صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان هنوز به نتیجه نرسیده است. اگرچه طرفین پس از جنگ 2020 بارها به توافق نزدیک به نظر می‌رسیدند، اما سند نهایی امضا نشده است.
بر اساس دیدگاه‌های مطرح‌شده از ایروان، مانع اصلی این فرآیند، شروط مطرح‌شده از سوی باکو است. با این حال، «المار ممدیاروف» وزیر امور خارجه سابق جمهوری آذربایجان، این رویکرد را یک‌جانبه می‌داند و تأکید می‌کند که عوامل حقوقی، سیاسی و بین‌المللی در به تأخیر افتادن صلح نقش دارند.
مناقشه بر سر قانون اساسی: دخالت در امور داخلی یا ضرورت حقوقی؟
در مقاله «آرگ کوچینیان» تحلیلگر سیاسی ارمنی، که در وب‌سایت «مرکز تحقیقات سیاست امنیتی ارمنستان» منتشر شده، آمده است که مطالبه جمهوری آذربایجان برای تغییر قانون اساسی ارمنستان، مداخله مستقیم در امور داخلی این کشور است.
اما «المار ممدیاروف» وزیر امور خارجه سابق جمهوری آذربایجان، این ادعا را قاطعانه رد می‌کند.
به گفته وی، در قانون اساسی ارمنستان ادعاهای آشکاری علیه تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان وجود دارد و این موضوع می‌تواند در آینده، اعتبار حقوقی توافقنامه صلح را زیر سؤال ببرد.
ممدیاروف معتقد است: «نظر آرگ کوچینیان مبنی بر 'مداخله جمهوری آذربایجان در امور داخلی ارمنستان' مضحک به نظر می‌رسد. جمهوری آذربایجان از نظر حقوقی می‌تواند از ارمنستان بخواهد که مفاد مربوط به ادعاهای ارضی مندرج در قانون اساسی آن حذف شود. من ترجیح می‌دهم توافقنامه صلح تنها پس از تغییر قانون اساسی ارمنستان امضا شود؛ زیرا پاشینیان امروز هست، فردا نیست. نیروهایی که در مرحله بعد به قدرت می‌رسند، می‌توانند با استناد به مغایرت توافقنامه با قانون اساسی، برای لغو آن تلاش کنند.»
گروه مینسک؛ میراثی نمادین یا ابزاری سیاسی؟
وزیر خارجه سابق جمهوری آذربایجان به نکات جالبی در مورد گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز توجه می‌کند.
او خاطرنشان می‌کند که ارمنستان برای توقف رسمی فعالیت این گروه عجله‌ای ندارد.
به عقیده ممدیاروف، «آمریکا و فرانسه می‌خواهند گروه مینسک را به عنوان ابزار نفوذ در قفقاز جنوبی حفظ کنند. در اینجا سناریوی جالبی پدیدار می‌شود: اگر ارمنستان به همراه جمهوری آذربایجان یادداشتی را در مورد لغو گروه مینسک به سازمان امنیت و همکاری اروپا ارائه دهد، این می‌تواند به منافع آمریکا و فرانسه لطمه بزند. آن‌ها می‌توانند به بهانه کمک‌های بشردوستانه به ارامنه قره‌باغ، این روند را کند کنند.»
او می‌افزاید که به نظر می‌رسد ارمنستان تنها پس از امضای توافقنامه صلح علاقه‌مند به برداشتن این گام انحلال گروه مینسک است.
آیا صلح بدون میانجی‌ها ممکن است؟
«آرگ کوچینیان» تحلیلگر ارمنی «اصرار جمهوری آذربایجان بر مذاکرات بدون میانجی» را تلاشی برای سلطه‌گری ارزیابی می‌کند؛ اما «المار ممدیاروف» وزیر خارجه سابق جمهوری آذربایجان وجود میانجی‌ها را بخشی از مشکل می‌داند و می‌گوید: «من خودم در دیدارهای بین‌المللی که در آن‌ها شرکت کرده‌ام، دیده‌ام که میانجی‌ها بی‌طرف نیستند. هر کدام به خاطر منافع خود تلاش می‌کنند بر روند تأثیر بگذارند. به همین دلیل مذاکرات مستقیم مدل سالم‌تری است؛ خوشبختانه هر دو دولت با مذاکرات مستقیم در مورد موضوع صلح موافقت کرده‌اند.»
صلح چقدر برای جامعه آذربایجان مهم است؟
المار ممدیاروف معتقد است که «در جامعه آذربایجان حمایت گسترده‌ای از صلح وجود دارد و این در سیاست پیگیر دولت آذربایجان منعکس شده است. دیر یا زود، سیاست حسن همجواری بهترین سیاست است. رئیس‌جمهور الهام علی‌اف در پنج سال گذشته تمام گام‌های مهم را برای دستیابی به توافقنامه صلح برداشته است. ارمنستان نیز باید به این گام‌ها پاسخ دهد و قانون اساسی خود را تغییر دهد.»
نتیجه‌گیری ممدیاروف: راه صلح از تضمین حقوقی می‌گذرد
به گفته المار ممدیاروف، «در مرحله کنونی مذاکرات، طرفین می‌توانند سند را پاراف (امضای اولیه یا تأیید اولیه متن) کنند، اما امضای سند باید بدون عجله و پس از تأمین تضمین‌های حقوقی صورت گیرد. انتظار جمهوری آذربایجان، جلوگیری از بی‌اعتبار شدن این توافقنامه در آینده است.»
گفتنی است که از اوایل دهه 1990، درگیری‌های قفقاز جنوبی به تنش‌هایی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان منجر شده است. در این راستا، منطقه قره‌باغ و هفت منطقه اطراف آن به اشغال نیروهای ارمنی درآمد.
اما در سال 2020، پس از 44 روز جنگ، باکو توانست کنترل این هفت منطقه و بخشی از قره‌باغ را دوباره به دست آورد. در پی این تحولات، نیروهای حافظ صلح روسیه به منطقه اعزام شدند.
در تاریخ 19 و 20 سپتامبر 2023، باکو از «اقدامات ضدتروریستی محلی» در قره‌باغ خبر داد و اعلام کرد که تمامیت ارضی خود را تأمین کرده است. ایروان این اقدام را به عنوان «پاکسازی قومی» و «تجاوز» ارزیابی کرد. در پی این رویداد، نیروهای حافظ صلح روسیه از جمهوری آذربایجان خارج شدند.
با وجود اینکه مذاکراتی با میانجیگری اتحادیه اروپا و روسیه بین دو کشور انجام شده است، اما هنوز توافق صلحی به امضا نرسیده است. این وضعیت، نگرانی‌ها درباره آینده ثبات و امنیت در منطقه قفقاز جنوبی را افزایش داده است.
علاوه بر این، در سال‌های اخیر مذاکرات مستقیمی بین دو کشور برای تعیین مرز انجام شده و گفته می‌شود که پیشرفت‌های خوبی در این زمینه حاصل شده است. با این حال، هنوز توافقنامه صلح بین آذربایجان و ارمنستان به امضا نرسیده است.
دیدگاه تان را بنویسید