ساختار جدید انتخابات شوراها چگونه است؟

ستاد انتخابات کشور در آستانه هفتمین دوره شوراها، در حال آماده‌سازی سازوکارهای رأی‌گیری و شمارش الکترونیکی، مقدمات برگزاری انتخابات است.

فارس نوشت: انتخابات هفتمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در تاریخ یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۵ در سراسر کشور برگزار خواهد شد. ستاد انتخابات کشور نیز فعالیت رسمی خود را از بیست و هفتم آذرماه آغاز کرده و تاکنون فرمانداران را برای اجرای انتخابات آموزش داده است. به گفته محسن اسلامی سخنگوی ستاد انتخابات اقدامات اجرایی مطابق جدول زمان‌بندی قانونی در حال انجام است.

تنها دوره‌ای از شوراها که ۱۰ ماه تمدید شد

در مجلس برای تمدید یک‌ساله یا شش‌ماهه پیشنهادات اولیه مطرح شد، اما در نهایت تمدید ده‌ماهه رای آورد و تعیین پایان فعالیت شوراها تا خرداد ۱۴۰۵ تصویب شد. قانون جدید شوراهای اسلامی کشور در اسفندماه سال ۱۴۰۳ از سوی مجلس شورای اسلامی و در فروردین ۱۴۰۴ توسط دولت ابلاغ شد.

انتخاباتی به سبک جدید

در هفتمین دوره انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا، انتخابات شورای شهر تهران به‌صورت تناسبی (فهرستی) برگزار می‌شود که یکی از تغییرات اساسی در سازوکار انتخاباتی این دوره نسبت به دوره‌های گذشته است. این شیوه برای اولین بار در انتخابات شوراها در تهران اجرایی می‌شود و به موجب قانون جدید انتخابات شوراها در مواد ۲۱ تا ۲۵، فرصت حضور داوطلبان به‌صورت مستقل و حزبی فراهم شده است و سازوکار رأی‌گیری و شمارش آرا بر مبنای تناسب آرای کسب‌شده است.

ثبت‌نام نامزدها برای شرکت در انتخابات شوراها براساس قانون جدید به دو شکل انجام می‌شود. داوطلبان مستقل می‌توانند بدون محدودیت و همانند دوره‌های گذشته از طریق سامانه ثبت‌نام الکترونیکی اقدام کنند. داوطلبان وابسته به احزاب و جبهه‌های سیاسی در مرحله نخست نیز به‌صورت فردی ثبت‌نام می‌کنند و پس از بررسی صلاحیت‌ها وارد مرحله تشکیل فهرست‌های انتخاباتی می‌شوند.

پس از اتمام فرآیند تأیید صلاحیت‌ها، احزاب و جبهه‌های سیاسی می‌توانند از میان نامزدهای تأیید صلاحیت‌شده فهرست انتخاباتی خود را تشکیل دهند و فهرست‌ها را به فرمانداری معرفی کنند. در این سازوکار احزاب باید دارای پروانه فعالیت معتبر باشند و در چارچوب قانون با وزارت کشور تعامل داشته باشند تا بتوانند فهرست ارائه دهند. جبهه سیاسی به معنای ائتلاف چند حزب است و در صورت تشکیل جبهه، تنها یک فهرست واحد به‌نمایندگی از همه احزاب عضو ارائه می‌شود.

بر اساس قانون هر فهرست انتخاباتی باید حداقل دو سوم ظرفیت کرسی‌ها را پوشش دهد. با توجه به اینکه شورای شهر تهران دارای ۲۱ کرسی است، حداقل تعداد اعضای هر فهرست ۱۴ نفر تعیین شده است. احزاب و جبهه‌ها می‌توانند فهرست‌های ۱۴ تا ۲۱ نفره ارائه دهند، اما ارائه فهرست‌های کمتر از حد نصاب قانونی امکان‌پذیر نیست. فرآیند تشکیل و ارائه فهرست‌ها براساس زمان‌بندی مشخص، همراه با دریافت رضایت کتبی و امضای تمامی افراد فهرست انجام می‌شود.

چگونه رای دهیم؟

فهرست‌های حزبی و جبهه‌ای به‌صورت شفاف و منظم در داخل شعب اخذ رأی اطلاع‌رسانی می‌شوند تا رأی‌دهندگان با آگاهی کامل انتخاب کنند. در شعب اخذ رأی، رأی‌دهندگان با تعرفه الکترونیکی مواجه می‌شوند که در بخش بالایی آن، نام و کد فهرست‌های انتخاباتی درج شده است. رأی‌دهنده می‌تواند یک فهرست کامل را انتخاب کند؛ در این حالت امکان انتخاب نامزدهای منفرد وجود ندارد.

چنانچه رأی‌دهنده تمایل به انتخاب یک فهرست نداشته باشد، می‌تواند از بخش پایین تعرفه از میان نامزدهای مختلف، از یک نفر تا حداکثر ۲۱ نفر را به‌صورت فردی یا ترکیبی انتخاب نماید. انتخاب‌ها از طریق صفحه نمایش، لمس گزینه‌ها یا بارکدهای تعریف‌شده انجام می‌شود.

شمارش فهرستی‌ها

در نظام انتخاباتی تناسبی سهم هر فهرست از کرسی‌ها براساس درصد آرایی که کسب می‌کند تعیین می‌شود. کرسی‌ها به نسبت آرای به‌دست‌آمده میان فهرست‌ها تقسیم می‌شود و این روش باعث می‌شود نمایندگی در شورا متناسب با حمایت رأی‌دهندگان از گروه‌ها و احزاب شکل گیرد. در انتخابات تناسبی شورای شهر تهران سهم هر فهرست از کرسی‌ها بر اساس نسبت آرای صحیح مأخوذه تعیین می‌شود؛ بدین صورت که مجموع آرای صحیح مأخوذه (هر تعرفه رأی که شامل یک تا ۲۱ رأی باشد) ابتدا توسط سیستم الکترونیکی شمارش شده و سپس آرای هر فهرست تقسیم بر مجموع کل آرای صحیح می‌گردد و حاصل این نسبت در تعداد کل کرسی‌ها (۲۱ کرسی) ضرب می‌شود تا سهم اولیه هر فهرست به‌دست آید.

در مرحله اول، کرسی‌ها بر اساس عدد صحیح این محاسبه تخصیص داده می‌شوند و اگر پس از آن هنوز کرسی باقی مانده باشد، اعشار حاصل ملاک قرار گرفته و کرسی‌های باقیمانده به فهرست‌هایی با بیشترین اعشار تعلق می‌گیرد، به‌گونه‌ای که تعداد کرسی‌ها متناسب با میزان آرای هر فهرست میان آنها توزیع شود و عدالت نمایندگی رعایت گردد.

شانس مستقلین در انتخابات چقدر است؟

نامزدهای مستقل یا منفرد همانند یک فهرست مستقل در نظر گرفته می‌شوند و سهم کرسی آن‌ها بر اساس مجموع آرای تمام نامزدهای منفرد محاسبه می‌گردد؛ به این صورت که مجموع آرای این نامزدها بر کل آرای صحیح مأخوذه تقسیم شده و حاصل در تعداد کل کرسی‌ها (۲۱ کرسی) ضرب می‌شود تا سهم کرسی مستقلین تعیین شود. قانون شرطی مهم برای مستقلین وضع کرده است؛ به‌گونه‌ای که نامزد اول مستقلین باید حداقل در بازه آرای نفر اول تا نفر بیست‌ویکم فهرست‌ها قرار گیرد، در غیر این صورت هیچ کرسی به مستقلین تعلق نمی‌گیرد.

پس از مشخص شدن تعداد کرسی‌ها، افراد منتخب هر فهرست بر اساس بیشترین رأی فردی از میان اعضای آن فهرست تعیین می‌شوند. با توجه به تعداد بالای شعب اخذ رأی در تهران، اجرای دقیق این محاسبات بدون سامانه‌های الکترونیکی اخذ و شمارش آرا بسیار دشوار است، و سامانه الکترونیکی نقش کلیدی در دقت، صحت و سرعت شمارش و تجمیع آرا ایفا می‌کند و امکان اجرای صحیح نظام تناسبی را فراهم می‌سازد.

هفتمین دوره انتخابات شوراها با نظام فهرستی و سهم‌بندی متناسب کرسی‌ها برگزار می‌شود و همه داوطلبان، چه مستقل و چه حزبی، فرصت رقابت برابر خواهند داشت. این نظام شفاف، با استفاده از سامانه‌های الکترونیکی، دقت و سرعت شمارش آرا را افزایش می‌دهد.