طرح یارانه ۹ میلیونی | سهم هر ایرانی از حذف ارز ترجیحی چقدر می‌شود؟

 بحث حذف ارز ترجیحی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی بار دیگر به کانون توجه افکار عمومی بازگشته است؛ این‌بار نه فقط به‌عنوان یک سیاست اقتصادی، بلکه به‌عنوان یک تصمیم با پیامدهای مستقیم برای جیب مردم. محمدجواد آذری جهرمی اخیراً اعلام کرده که در صورت حذف این ارز و انتقال یارانه آن به مصرف‌کننده، سهم هر ایرانی سالانه حدود ۹ میلیون تومان خواهد بود؛ عددی که اگر تحقق پیدا کند، می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین جابه‌جایی‌های یارانه‌ای در اقتصاد ایران باشد.

در این گزارش، مفهوم یارانه ۹ میلیونی، سازوکار حذف ارز ترجیحی، آثار آن بر تورم، عدالت توزیعی و قدرت خرید خانوارها و سناریوهای پیش‌رو را بررسی می‌کنیم.

یارانه ۹ میلیونی چیست و از کجا آمده است؟

اصطلاح یارانه ۹ میلیونی به برآوردی اشاره دارد که محمدجواد آذری جهرمی مطرح کرده است. او معتقد است اگر دولت ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی کالاهای اساسی را حذف کند و مابه‌التفاوت آن را مستقیماً به مردم بدهد، هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه حدود ۹ میلیون تومان دریافت خواهد کرد.

این رقم حاصل تقسیم کل یارانه پنهان ارز ترجیحی بین جمعیت کشور است. در حال حاضر، بخش بزرگی از این یارانه در مسیر واردات و توزیع جذب واسطه‌ها، رانت‌جویان و شبکه‌های غیرشفاف می‌شود و به مصرف‌کننده نهایی به‌طور کامل نمی‌رسد.

یارانه ۹ میلیونی و منطق حذف ارز ترجیحی

هدف از حذف ارز ترجیحی این است که:

• رانت ناشی از تفاوت نرخ رسمی و آزاد ارز حذف شود.

• منابع یارانه‌ای مستقیماً به مصرف‌کننده برسد.

• نظام توزیع شفاف‌تر شود.

در مدل فعلی، دولت ارز ارزان را در اختیار واردکنندگان قرار می‌دهد تا کالا با قیمت پایین‌تر وارد شود؛ اما تجربه نشان داده که همیشه این یارانه به قیمت مصرف‌کننده منتقل نمی‌شود.

یارانه ۹ میلیونی در واقع تلاش برای تبدیل یارانه پنهان به یارانه آشکار و نقدی است.

یارانه ۹ میلیونی چه تأثیری بر سبد خانوار دارد؟

اگر هر فرد سالانه ۹ میلیون تومان دریافت کند، برای یک خانوار چهار نفره این عدد به حدود ۳۶ میلیون تومان در سال می‌رسد؛ یعنی ماهانه ۳ میلیون تومان.

این مبلغ می‌تواند:

• بخشی از افزایش قیمت کالاهای اساسی را جبران کند.

• قدرت انتخاب خانوار را افزایش دهد.

• فشار روانی ناشی از گرانی را کاهش دهد.

اما نکته مهم این است که اگر همزمان با پرداخت یارانه نقدی، قیمت کالاها به‌طور شدید افزایش یابد، ممکن است اثر خالص این سیاست برای برخی خانوارها صفر یا حتی منفی شود.

یارانه ۹ میلیونی و تورم؛ خطر یا فرصت؟

یکی از نگرانی‌های اصلی درباره یارانه ۹ میلیونی اثر تورمی آن است. پرداخت نقدی می‌تواند تقاضا را بالا ببرد و در صورت نبود عرضه کافی، منجر به افزایش قیمت‌ها شود.

از سوی دیگر، حذف ارز ترجیحی خود می‌تواند شوک قیمتی ایجاد کند، به‌ویژه در کالاهایی مانند:

• نان و غلات

• گوشت و مرغ

• لبنیات

• روغن و برنج

بنابراین موفقیت طرح یارانه ۹ میلیونی به این بستگی دارد که دولت چگونه همزمان:

• قیمت‌ها را مدیریت کند

• پرداخت‌ها را هدفمند کند

• و از ایجاد شوک تورمی جلوگیری کند

یارانه ۹ میلیونی و عدالت توزیعی

یکی از مزایای بالقوه یارانه ۹ میلیونی این است که به‌طور مساوی به همه شهروندان تعلق می‌گیرد و در ظاهر عادلانه‌تر از یارانه پنهان است که سهم بیشتری از آن نصیب مصرف‌کنندگان پرمصرف و دهک‌های بالاتر می‌شود.

اما منتقدان می‌گویند پرداخت مساوی به همه، بدون توجه به سطح درآمد، می‌تواند منابع را هدر دهد و بهتر است یارانه‌ها به‌صورت هدفمند به دهک‌های پایین داده شود.

یارانه ۹ میلیونی در مقایسه با یارانه‌های فعلی

در حال حاضر، یارانه نقدی ماهانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان برای هر نفر است که سالانه به حدود ۳.۶ تا ۴.۸ میلیون تومان می‌رسد.

یارانه ۹ میلیونی یعنی تقریباً دو برابر یارانه فعلی؛ اما همزمان حذف ارز ترجیحی می‌تواند قیمت‌ها را به سطح بالاتری ببرد، بنابراین مقایسه ساده عددی کافی نیست.

یارانه ۹ میلیونی و سیاست‌های مشابه در جهان

در برخی کشورها، به‌جای یارانه به تولیدکننده یا واردکننده، یارانه مستقیماً به مصرف‌کننده داده می‌شود. این مدل معمولاً:

• شفاف‌تر است

• فساد کمتری دارد

• اما نیازمند زیرساخت اطلاعاتی قوی برای شناسایی خانوارهاست

یارانه ۹ میلیونی؛ سناریوهای محتمل اجرای طرح

سناریوی خوش‌بینانه

یارانه به‌موقع پرداخت می‌شود، قیمت‌ها کنترل می‌شود و خانوارها قدرت خرید خود را حفظ می‌کنند.

سناریوی میانه

یارانه پرداخت می‌شود اما قیمت‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند و اثر واقعی یارانه محدود می‌شود.

سناریوی بدبینانه

پرداخت یارانه با تأخیر یا به‌صورت ناقص انجام می‌شود و شوک قیمتی بدون جبران رخ می‌دهد.

جمع‌بندی

یارانه ۹ میلیونی پیشنهادی است که در صورت حذف ارز ترجیحی می‌تواند به هر ایرانی سالانه حدود ۹ میلیون تومان برساند. این سیاست می‌تواند عدالت‌محور و شفاف باشد، اما بدون مدیریت دقیق، خطر تورم و کاهش قدرت خرید را نیز به همراه دارد. موفقیت آن به طراحی دقیق، زمان‌بندی مناسب و اعتماد عمومی بستگی دارد.

اگر حذف ارز ترجیحی اجرا شد، تغییرات قیمت کالاهای اساسی و میزان واقعی یارانه دریافتی خود را بررسی کنید و برای مدیریت هزینه‌های خانوار برنامه‌ریزی داشته باشید. برای پیگیری اخبار رسمی، گزارش‌های فردانیوز را دنبال کنید.

منبع

اقتصادآنلاین، انتخاب، کانال تلگرامی محمدجواد آذری جهرمی.