تجاوز آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران از منظر حقوق بین‌الملل

خبرگزاری تسنیم: در یک اقدام تحریک‌آمیز غیرمنتظره٬ جنگنده‌های آمریکایی اقدام به تجاوز به هواپیمای مسافربری ایران که در حال پرواز به سمت بیروت بود٬ کردند.

پس از آن در اولین واکنش رسمی ایالات متحده به این تجاوز٬ «بیل اوربان» سخنگوی سازمان تروریستی فرماندهی مرکزی آمریکا مدعی شد که جنگنده اف-15 در حال انجام مأموریت عادی خود در اطراف پایگاه «التنف» سوریه بود که در فاصله ایمن حدود 1000 متری، اقدام به شناسایی هواپیمای مسافربری ماهان ایران کرد.

اما این حادثه موجب اضطراب و ترس مسافران هواپیما و نیز مجروح شدن شماری از آنها در حین تغییر جهت اضطراری هواپیما شده که این موضوع باید در دادگاه‌های جنایی بین‌المللی مورد بررسی قرار بگیرد و دادخواست‌هایی نیز در این زمینه مطرح شده است.

در همین راستا بررسی این اتفاق خطرناک از منظر قانونی و سیاسی و روشن کردن راهکارهای قانونی برای طرف‌های آسیب‌دیده از این تجاوز آشکار و جلوگیری از تکرار چنین حوادثی در آینده خالی از فایده نیست.

بعد قانونی اقدام خصمانه آمریکا علیه هواپیمای مسافربری ایران

سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی «ایکائو» موظف است که تحقیقات لازم در خصوص این حادثه را انجام داده و مشخص کند که آیا آمریکایی‌ها واقعاً توافق‌نامه 1944 شیکاگو و 1971 مونتریال را عملا نقض کرده‌اند٬ و سپس اقدامات لازم در این خصوص اتخاذ شود.

سازمان هواپیمای کشوری ایران نیز در واکنش به این حادثه٬ بر اساس مفاد ضمیمه 13 پیمان شیکاگو ضمن برقراری تماس با طرف سوری ، خواستار بررسی سریع و دقیق رویداد شد و تیم فنی بررسی سوانح ایران نیز از دقایق اولیه پس از ورود هواپیمای ماهان به فرودگاه امام خمینی (ره) ، بررسی فنی رویداد را آغاز کرد.

طبق توافق‌نامه شیکاگو در سال 1944 همه کشورهای امضا کننده آن٬ حاکمیت کامل بر حریم هوایی خود را دارند؛ همانطور که در بند 6 این توافق‌نامه آمده: «هیچ خط هوایی بین‌المللی نمی‌تواند بر فراز منطقه کشورهای امضاکننده این توافق پرواز کند٬ مگر اینکه مجوز ویژه‌ای از جانب آن کشور داشته باشد».

این به معنای آن است که جنگنده‌های آمریکایی در وهله اول و اساساً حاکمیت سوریه را نقض کرده اند و این اقدام آنها هیچ ارتباطی به انجام ماموریتی در چارچوب مبارزه ادعایی با تروریسم که نیروهای آمریکایی به این بهانه در خاک سوریه اشغالگری می‌کنند٬ نداشت.

اما توافق «مونترال» که در 23 سپتامبر 1971 در کنفرانس بین‌المللی حقوق هوایی در شهر مونترال کانادا منعقد و در 26 ژانویه 1973 لازم‌الاجرا شد٬ یک توافق چندجانبه با هدف سرکوب اقدامات غیرقانونی ضد ایمنی هواپیماهای غیرنظامی است که در آن مجازات‌‌هایی برای نقض این توافق و تهدید ایمنی هواپیماها در نظر گرفته شده است.

بنابراین دو کشور ایران و سوریه می‌توانند شکایت خود را تحویل سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی بدهند تا در این مورد که آمریکا با نقض توافق‌های مذکور ایمنی هواپیمای مسافربری ایران را تهدید کرده قضاوت شود.

بررسی بعد سیاسی تجاوز واشنگتن در آسمان سوریه علیه هواپیمای غیرنظامی ایرانی

اما در چارچوب سیاسی٬ صرف نظر از توجیهات آمریکا درباره این اقدام خصمانه ضد هواپیمای مسافربری ایران و ادعای اینکه چنین حوادثی عادی بوده و واشنگتن هیچ یک از استانداردهای بین‌المللی را نقض نکرده٬ چنین حرکت تحریک آمیزی علامت‌سؤال‌های بزرگی را مطرح می‌کند که آمریکایی‌ها تا چه اندازه می‌خواهند در تنش‌آفرینی در خاورمیانه پیش بروند.

در همین راستا «ناصیف حتی» وزیر خارجه لبنان نیز در واکنش به تجاوز جنگنده‌های آمریکایی علیه هواپیمای مسافربری ایران در آسمان سوریه گفت که ما از جایگاه وزارت خارجه٬ این رفتار تحریک‌آمیز آمریکا را که جان و سلامت مسافران را به خطر انداخت به شدت محکوم می‌کنیم.

وی در این راستا افزود که هرگونه اقدام متجاوزانه ضد هواپیماهای غیرنظامی از جانب هواپیمای نظامی محکوم بوده و مستلزم پیگیری‌های بین‌المللی است.

اما «دکتر حسن جونی» استاد حقوق بین‌الملل در دانشگاه لبنان در این زمینه تأکید کرد که نباید به سادگی از این اقدام آمریکا گذشت٬ قانون بین‌المللی این حادثه را یک عملیات تروریستی به شمار می‌آورد؛ زیرا غیرنظامیان را مورد هدف قرار داده و هدف آن ایجاد رعب و وحشت در میان مسافران بوده است.

از نظر این استاد لبنانی زمانی که ما اقدام به چنین حرکتی می‌کنیم درواقع مرتکب عملیات تروریستی شده‌ایم؛ همان کاری که آمریکا با هواپیماهای تروریستی خود انجام داد.

حسن جونی انکار نمی‌کند که گاهی ممکن است اشتباهی در آسمان رخ دهد؛ اما این اقدام آمریکایی‌ها اشتباه نبود٬ هواپیمای ایران یک هواپیمای غیرنظامی از یک خط هوایی معروف بود که از تهران پرواز کرده بود. به گفته وی بنابراین آمریکا نمی‌تواند ادعا کند که در تشخیص هواپیما اشتباه کرده؛ زیرا با توجه به حضور نظامیان واشنگتن در منطقه و به ویژه عراق٬ آمریکایی‌ها هرنوع هواپیما را از لحظه پرواز آن در آسمان زیرنظر دارند.

استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه لبنان تأکید کرد: آنچه اتفاق افتاد یک جنایت و قلدری آشکار در چارچوب عملیات تروریستی خطرناک بود. صحبت از اشتباه درباره تشخیص نوع هواپیما بسیار خطرناک است؛ برای لحظه‌ای تصور کنیم که همه کشورهای جهان با همین روند عمل کنند٬ در این صورت با موجی از تصادف‌های هوایی مواجه خواهیم بود. زیرا روزانه ده‌ها هزار هواپیمای غیرنظامی در آسمان پرواز می‌کنند.

استاد لبنانی اقدام تحریک‌آمیز آمریکا علیه هواپیمای مسافربری ایران را در 3 نقطه طبقه‌بندی می کند:

-تا جایی که مربوط به هواپیمای ایرانی است٬ واشنگتن عملاً و به شکل خطرناک توافق مونترال در سال 1971 و توافق سازمان هوانوردی غیرنظامی و نیز توافق شیکاگو را نقض کرده است. این نقض هوایی به شدت خطرناک است؛ زیرا سازمان بین‌المللی چنین اموری را تنظیم می‌کند و همین امر موجب می‌شود تا ایران از آمریکا به این سازمان شکایت کند.

-اما درباره آنچه به سوریه مربوط است٬ آمریکا با این اقدام حاکمیت سوریه را نقض کرده؛ زیرا استقلال سوریه تنها روی زمین نیست و بر آسمان و حریم هوایی این کشور نیز صدق می‌کند. علاوه بر آن نوعی درگیری واضح نیز میان سوریه و ایالات متحده در خاک سوریه به دلیل اشغالگری‌های واشنگتن در این کشور وجود دارد و همین موضوع می‌تواند انگیزه‌ای برای عمدی و جنایتکارانه بودن اقدام مذکور آمریکایی‌ها باشد.

-آن بخش از این حادثه که مربوط به لبنان است٬ مسئولیت هرگونه آسیب و خسارت علیه لبنانی‌ها در این زمینه بر عهده ایالات متحده بوده و حقوق بین‌الملل٬ واشنگتن را در این زمینه مسئول می‌داند. افراد لبنانی که از این اتفاق متضرر شده‌اند می‌توانند اولاً به دادگستری لبنان و سپس به دادگاه‌های بین‌المللی متخصص در رسیدگی به جرایم تروریستی مراجعه کرده و طلب خسارت کنند. ایران و لبنان اگر بخواهند می‌توانند به سادگی به اتهام نقض توافق مونترال از آمریکا شکایت کنند؛ همانند کاری که لیبی پیش از این انجام داده بود. اما در این صورت قطعاً آمریکا تلاش خواهد کرد این قوانین را دور زده و به بهانه‌ای پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهد.

در پایان این استاد لبنانی مجدداً تأکید کرد که ما اکنون در برابر یک جنایت تروریستی قرار داریم؛ مشابه جنایتی که واشنگتن در سال 1988 با سرنگون کردن هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران و شهادت همه سرنشینان آن مرتکب شد.