تحقق شعار «سینمای امید» عملی نشد/ خوش شانسی دولت یازدهم و ظهور نسلی جدید فیلمسازان با دغدغه‌های شریف/ فردی که دلسوز سینما باشد در راس کار نداریم

سرویس فرهنگی فردا؛ فاطمه قربان‌نیا: معاونت سینمایی وزارت ارشاد در چهار سال مدیریت دولت یازدهم فراز و فرود هایی داشته است. در سال آخر دولت شاهد تغییراتی در سطح وزیر بودیم. به بهانه ماه های آخر دولت یازدهم و بررسی عملکرد چند ساله معاونت فرهنگی به سراغ چند فعال و پژوهشگر در این حوزه رفتیم و جویای نظرات آن ها شدیم که در ادامه می‌خوانید:

یک شکست تمام عیار برای مسئولان سینمایی

امیر ابیلی از منتقدان سینماست که عملکرد معاونت سینمایی را ضعیف ارزیابی کرد و در خصوص افزایش انتقادات به این سازمان گفت: عملکرد سازمان سینمایی در سال 95 را باید در تحقق اهداف و سیاست‌های کلان مدنظرش مدیرانش در تولیدات طول سال جستجو کرد و از این منظر حتما سال گذشته یک شکست تمام عیار برای مدیران ارشد سینمایی کشور است. مدیرانی که عملا از اعمال هرگونه جهت‌گیری خاصی بر تولیدات سینمایی عاجزند و همچنان بر طبل حمایت از طرح شکست‌خورده «هنر و تجربه» می‌کوبند تا شاید دل روشنفکران حامی خود را همچنان با خود نگه دارند اما روز به روز از صف حامیان سابقشان کم و به صف طویل منتقدانشان افزوده می‌شود.

ابیلی بزرگترین دستاورد این سازمان را طبعا اکران بی‌سابقه در چند سال اخیر ارزیابی کرد و افزود: اکثریت، مهمترین دستاورد و نقطه قوت سال گذشته را در اکران پررونق سال 95 می‌بینند. اکرانی که در طول یک دهه اخیر بی‌سابقه بود و سود کلانی را نصیب سینمای ایران کرد. اما فروش امسال را نباید در کارنامه عملکرد سال 95 دید؛ چرا که این آثار تولیدات سال 94 هستند و ثانیا بنده معتقدم سیاست‌گذاری مدیران تاثیر چندانی در این اتفاق نداشته است. اتفاقا این فروش درست نقطه مقابل سیاست‌های رسمی مدیران سینمایی در حمایت از آثار بی‌مخاطب «هنر و تجربه» قرار دارد.

وی افزود: نقطه ضعف بزرگ هم طبعا برگزاری جشنواره ضعیف فجر است و مشاهده آثار تلخ و شبیه هم که تولیدات یکساله مدیریت دولتی سینما هستند و با سیاست کلان طول مدت 4 ساله‌شان یعنی «سینمای امید» هم هیچگونه نسبتی ندارد.

تحقق شعار «سینمای امید» عملی نشد

این منتقد سینما به تحقق شعار های دولت در محتوای فیلم ها اشاره کرد و ادامه داد: بزرگترین شعار و برنامه تحقق «سینمای امید» بود که پس از گذشت 4 سال از استقرار دولت نتیجه‌ش را در مصیبت پررنگ جاری در آثار امسال جشنواره فجر مشاهده کردیم. بزرگترین شعار و برنامه دولت از ابتدای استقرار مدیران جدید سینمایی، طبق سخنرانی‌های ابتدایی رئیس دولت یازدهم با اصحاب فرهنگ و هنر و همچنین پیام ایشان به اولین جشنواره فجر دولت، تحقق «سینمای امید» و فاصله گرفن آثار از مضامین و فضاهای یاس‌آور بود که در طول 4 سال گذشته به صورت مداوم و پی در پی توسط حجت‌اله ایوبی و مدیران زیرمجموعه‌اش هم تکرار می‌شد، اما پس از گذشت 4 سال از استقرار دولت نتیجه‌‌ی پیگیری این سیاست کلان را در سازمان سینمایی در جشنواره سی و پنجم فجر شاهد بودیم.

انبوهی از آثار اجتماعی یاس‌آور و افسرده کننده که هر منتقد منصفی اقرار می‌کند در واقع کوچکترین نسبتی با خواسته‌ی دولت ندارد و این شکست مدیران دولت در تحقق مهمترین برنامه و شعار خود در سینمای ایران یعنی تحقق «سینمای امید» را به وضوح نشان می‌دهد، چرا که همچنان بزرگترین معضل سینمای ایران تعدد و کثرت آثار تلخ است.

ابیلی تغییر و تحولات را پس از برکناری وزیر ناچیز دانست و گفت: هیچ‌کس انتظار تحول در چند ماه را نداشت. علی جنتی ظاهرا به دلیل حاشیه‌های غیرمرتبط با عملکرد مدیریتی‌ا‌ش در وزارت فرهنگ برکنار شد و وزیر جدید هم به فرهنگ بی‌ارتباط‌تر از آن بود که در مدت زمان بیشتر از این هم بتواند تحولی را ایجاد کند.

در دولت روحانی شاهد رونق سینما بودیم

کیوان امجدیان دیگر منتقد سینما بود که با او به گفت و گو نشستیم، امجدیان اما برخلاف ابیلی عملکرد سازمان سینمایی را مثبت ارزیابی کرد و گفت: اگر بخواهیم منصفانه و صرفا از زاویه سینمای محض به عملکرد سازمان بپردازیم میشود گفت مثل هر دوره ای هم نقاط مثبت داشته و هم منفی کفه ترازو هم نه خیلی به یک مثبت پایین می آید و نه منفی. از حق نگذریم به لحاظ اتخاذ سیاستی که مردم به سینما کشیده شوند و سینماها رونق پیدا کند موفق بوده است. اگر به چند سال پیش برگردیم سینما از لحاظ اقتصادی اوضاع آشفته ای داشت، طوری بود که قصد تعطیلی آن را داشتند و کسی سراغ فیلم ساختن نمی‌رفت.

وی افزود: به نظرم اتفاق خوبی بود اینکه مسیری باز شد که از آن مسیر اقتصاد سینما رونق گرفت و فضایی ایجاد شد برای فیلم ساختن. از طرف دیگر آمدن یک نسلی از جوان‌ترها که نوع سالم فیلم سازی برایشان دغدغه بود و البته این از خوش شانسی سازمان سینمایی بود، به نظرم شاید بیشتر از اینکه این مورد برنامه ریزی آن ها باشد از خوش شانسی آنها بود که در واقع یک نسلی آمدند که دغدغه های شریفی داشتند درباره ی فیلم و سینما و فیلم های خوبی را در این چند ساله دیدیم؛ از جمله ماجرای نیمروز، ایستاده در غبار، ویلایی ها و بسیاری دیگر که لیست بلند بالایی خواهد شد، حتی فیلم های اجتماعی، مثلا امسال تابستان داغ را داشتیم که فیلم آسیب شناسانه‌ی سلامتی بود، فیلم «سوفی و دیوانه» همین طور، فیلم هایی داشتیم که باعث سربلندی سازمان سینمایی بود.

نقاط ضعفی که کمرنگ بودند

امجدیان نقاط منفی را کمرنگ تر از نقاط مثبت دانست و افزود: اگر بخواهیم نقاط منفی را بگوییم به نظرم تمرکز و اهمیت دادن زیاد به شکل فیلم های تجربی و اروپایی، فیلم هایی که فضای سردی دارند، قهرمان ندارند، قصه شان خیلی کمرنگ است و فیلم هایی از این دست که اصطلاحا به این فیلم ها تجربی می گویند یا اسمی که روی آن گذاشته‌اند با عنوان هنر و تجربه که به نظرم غلط است، ولی فیلم های از این دست کاملا با روحیات جامعه ایرانی همخوانی ندارد، جامعه ایرانی که قصه لازم دارد و قهرمان می خواهد وقتی با فیلم بدون قصه و بدون قهرمان مواجه می‌شود یا آن را پس می زند یا حس خوبی به آن فیلم نخواهد داشت.

وی افزود: به نظرم متاسفانه تمرکز روی این نوع از فیلم سازی از همان اول اشتباه بود که فضای سردی را وجود می‌آورد همچین مجموعه فیلم هایی که از ایران شکل خوبی به دنیا نشان نمی دهد و نه می تواند حس خوبی به مردم دهد.

به نظرم شاید به لحاظ قانونمند شدن به لحاظ نظارت محتوایی تقریبا عملکرد این دوره و دوره های قبل را یکی می‌دانم، یعنی همان قدری که فکر می کنم نظارت الان هست قبلا هم بود البته کم و ضعیف نه اینکه بگویم خوب. در هر دوره، یعنی هم این دوره هم دوره قبل نظارت و حمایت یک جور بود و هیچ کدام بر دیگری برتری نداشت و به لحاظ جشنواره ها در این دوره سازمان سینمایی اگرچه ضعف و مشکل داشت از دوره قبل بهتر بود.

امجدیان تصریح کرد: در دوره قبل فیلم ها مشکل داشت، حتی در روزهای جشنواره دعوا می شد، خیلی اتفاقات بدی می افتاد اما چون برخی دوستان آن را ندیدند فکر می کنند چون

نقطه ضعف هایی داشت خیلی بد بود.

من فکر می کنم این چند سال خیلی بهتر بود، جشنواره های دو سه سال اخیر در مسیر جشنواره های ما خیلی پیشرفت داشته و می توانم نمره مثبتی به آن بدهم.

تقویت بنیه اقتصادی و مراقبت از حریم سینما، دستاورد دولت یازدهم

امجدیان با اشاره به تقویت بنیه اقتصادی سینما در چند سال اخیر افزود: به نظرم بزرگترین دستاورد سازمان سینمایی رونق دادن به اقتصاد سینما بود و اینکه به سینمایی که به لحاظ اقتصادی مرده بود را با سیاستهایی که داشتند جان تازه ای دادند و بزرگترین شکست این سازمان بحث مدرسه ملی سینما بود که یکی از کارهای بسیار ضعیف و مشکل دار سازمان سینمایی بود و یک حرکت شکست خورده و بدون منطق که از همان اول شکست خوردن آن معلوم بود و هنوز هم کسی منطق است حرکت را نمی داند که علت شکل گیری آن چه بود. امجدیان گفت: کی دیگر از نقاط ضعف سازمان سینمایی عملکرد بنیاد سینمایی فارابی وحمایت ها و شکل کار و برخوردشان بود که به نظرم نسبت به گذشته ضعیف تر شده بود.

این منتقد سینما عملکرد وزیر جدید را مثبت ارزیابی کرده و افزود: من فکر می کنم مقداری بهتر شد، نظارت و مراقبت از حریم سینما بهبود یافت و از سوی دیگر مراقبت از خود سینماگران و خود فیلم هم بیشتر شد، فکر می کنم وزیر جدید بیشتر پشت سینما ایستاد و از سوی دیگر بیشتر به لحاظ مضمونی و محتوایی فیلم ها دقت میکرد و مراقب بود.

فردی که دلسوز سینما باشد در راس کار نداریم

محسن یزدی از دیگر منتقدان سینما برخلاف امجدیان ضعف های سازمان سینمایی را مقدم بر نقاط مثبت آن دانست و گفت: سیاست گذاری در سینما یک کار پیچیده و زمان بری هست، این طور نیست که در دو سال و سه سال بشود کار ویژه ای انجام داد، باید آدم های دلسوز در سینما وجود داشته باشند که فضا را بشناسند، اقتضائات سینما را بدانند و در یک محیط آرام و منطقی بتوانند با تعامل با جامعه سینمایی یک حرکتی را سامان دهند، اینکه مقهور برخی هنرمندان و مدیران هنری شویم یا آنها را تحقیر کنند هر دوی این موضوعات ناپسند و بد است.

وی افزود: گاهی اوقات در مدیریت های هنری دو شکل ایجاد می شود که برخی مقهور هنرمندان می شوند یا اینکه آنها را تحقیر می کنند و ما در دولت های مختلف این موضوعات را می بینیم و باید کسی که واقعا دلسوز سینما هست و برای آن وقت می گذارد با کارهای علمی، منطقی و فنی در این حوزه کار کند و موثر واقع شود.

تناقض میان شعار و عمل

یزدی صحبت های خود را با اشاره به شعار دولت در حوزه سینما ادامه داد: دولتی که سر کار آمده است شعار تدبیر و امید را انتخاب کرده است، انتظار این بود که این شعار نه به صورت صد در صدی اما به طور محسوس در سینما خود را نشان دهد یا سیاست مدون و مشخصی را به دور از روزمرگی ها اتخاذ کند که معلوم شود سینماهای کشور در این حوزه مشغول به کار هستند.

من گمان می کنم علی رغم اتفاقاتی که افتاده و نباید بی انصافی کرد، به نسبت شعاری که داده شده و حرفی که زده شده عمل نکردند.

او گفت: علیرغم اینکه گفته بودند جشنواره فجر امسال، جشنواره تراز سینمای انقلاب و جشنواره امید هست، این اتفاق به نسبت حرفی که زده شده نیست و اساسا باید به دور از شعار یک روند مشخص را با آرامش و در طول زمان طی کنند، با زور و شعار و کارهای ضربتی نمیتوان موفق بود، این سینما هم مثل خیلی از مسائل کشور باید تحت یک برنامه ریزی طولانی مدت تر باشد.

یزدی به نقاط مثبت سازمان سینمایی اشاره کرد و افزود: در مورد نقاط قوت هم بی انصافی است اگر یکپارچه بگوییم اتفاق خوبی نیافتاده است، انصافا رگه هایی از امید را در برخی از فیلم ها می بینیم، خصوصا در دوره گذشته فارابی در این دولت.

وی افزود: البته گاهی اوقات برخی فیلم ها بودند که به شکلی در یک تعاملی اتفاقاتی در محتوای آن ها می افتاد. تعداد فیلم هایی که قهرمان در آن بود بیشتر شده هم چنین فیلم هایی که در آن امید وجود دارد بیشتر شده، علی رغم اینکه غلبه ی قاطع با فیلم های تلخ و بن بست هست، در مجموع به نظرم غلبه با فیلم هایی هست که ارتباطی با جامعه ندارد، یک رگه هایی دیدیم که باید بررسی کرد چه مقدار از این رگه ها به سازمان سینمایی ربط دارد و چه قدر به خود فیلمساز ربط دارد، گاهی اوقات خود فیلمساز هست که با اساس اعتقاد و نگاهی که دارد فیلمی را می سازد، نمیشود این را مصادره کرد، باید بررسی کرد فیلم هایی که ریشه در امید دارند چه قدر با راهنمایی و تعامل سازمان سینمایی ساخته شدند.

عدم همراهی هنرمندان با سازمان سینمایی

این منتقد سینما در ادامه به ناکامی های سازمان سینمایی اشاره کرد و افزود: مهم ترین شکستی که تیم سینمایی الان با آن مواجه است این بود که تقریبا هیچ هنرمندی از هیچ گروهی موافق سیاست های دولت فعلی نیست، چه آنهایی که از ابتدا با این دولت بودند و از آن حمایت کردند چه آنهایی که از اول منتقد بودند و گرایشی به این دولت نداشتند. شاید علتش این باشد که گاهی اوقات تکلیف دولت با سازمان سینمایی معلوم نیست، هم چنین تکلیف سازمان سینمایی با خودش هم مشخص نیست. این شکل اعتراضاتی که از هر جناح و از هر هنرمندی با گرایش مختلف با سازمان سینمایی مواجه میشود متوجه می شویم که این اتفاق با جایی می افتد که تکلیفش با خودش معلوم نیست.

می بینیم که از هنرپیشه ها، تهیه کنندگان و کارگردانان، افرادی که طرفدار این ها بودند یا نبودند همه یک ضرب تبدیل به منتقدان وضعیت سینمایی شدند و این اتفاق خوبی نیست.

وزرای ارشاد برآورد مناسبی از حوزه فرهنگ ندارند

یزدی به تغییر و تحولات پس از برکناری وزیر اشاره کرد و افزود: برای مشاهده تغییر و تحولات زود است، اما چیزی که در حوزه فرهنگ هست که به نظرم به صورت عام در تمام مدیریت ها وجود دارد، مدیران کلان و در حد وزیر تصور می کنند که حوزه فرهنگ حوزه آسانی است یا فکر می کنند که از حوزه های امنیتی و سیاسی که سخت تر نیست! در صورتی که واقعا سخت تر است. وقتی که تصمیم به قبول وزارت دارند حرف هایی می زنند که مجبور می شوند همه ی آن حرف ها را بعدا پس بگیرند و به نوعی از آنها عقب نشینی کنند، به همین جهت مشخص است که برآورد خوبی از حوزه فرهنگ خصوصا حوزه هنر ندارند و من گمان می کنم که آقای صالحی هم این طور هستند و مانند آقای جنتی برآورد درستی از حوزه فرهنگ و هنر و کار در این حوزه ندارند. البته برای قضاوت عملکرد آقای صالحی خیلی زود است و باید ببینیم در آینده چه برنامه هایی دارند.

وی افزود: البته بنده اطلاعی از این موضوع ندارم که آقای صالحی فقط برای این قبول وزارت کردند که تا پایان دولت منصب وزارت خالی نماند.