مُهر باطل بر وابستگی‎های آتی در صنعت برق حرارتی

خبرگزاری تسنیم: در بررسی وضعیت تولید برق در ایران می‌توان گفت که ایران چهاردهمین تولیدکننده برق جهان است، در حالی که از نظر توان فنی و مهندسی ساخت نیروگاه جزو ۵ کشور اول دنیاست. در حال حاضر حدود ۷۷ هزار و ۲۰۰ مگاوات ظرفیت اسمی تولید برق در کشور در مدار بهره برداری است که در حدود ۶۳ هزار و ۱۰۰ مگاوات آن ظرفیت اسمی تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی است. به عبارتی سهم نیروگاه‌های حرارتی در تولید برق ایران حدود ۸۲ درصد است؛ سهمی قابل توجه که به عنوان تکیه گاه اصلی صنعت برق کشور محسوب می‌شود. در صنعت تولید برق حرارتی در حال حاضر ۸۲۴ واحد نیروگاهی در مدار بهره برداری است که از این تعداد ۱۶۹ واحد گازوئیلی و بقیه گازی، بخاری و سیکل ترکیبی است. در مجموعِ ۶۵۵ واحد حرارتی گازی، بخاری و سیکل ترکیبی، بار اصلی تولید برق بر روی توربین‌های کلاس E. است. آغاز به کارگیری توربین‌های کلاس E. به حدود ۴ دهه قبل باز می‌گردد. این توربین‌ها که در دهه ۸۰ میلادی دستاوردی جدید در صنعت نیروگاهی محسوب می‌شدند، توانستند خیلی زود جای خود را در بخش تولید نیروی برق حرارتی باز کنند، طوری که هم اکنون بخش عمده‌ای از تولید برق کشور‌های در حال توسعه در بخش حرارتی از این کلاس از توربین‌ها تأمین می‌شود. اما کشور‌های توسعه یافته سالهاست گامی فراتر در تکنولوژی توربین‌های حرارتی برداشته اند. کشور‌های توسعه یافته در صنعت نیروگاهی جهان، حدود دو دهه پیش با ارتقای توان توربین‌های کلاس E.، تعریف توربین‌های موسوم به کلاس F. را در برنامه قرار دادند به طوری که در دهه ۹۰ میلادی و در حالی که استفاده از توربین‌های کلاس E. به شدت گسترش یافته بود و ۸۰ درصد تولید نیروی برق حرارتی در واحد‌های گازی با استفاده از توربین‌های کلاس E. تأمین می‌شد، ساخت و بهره برداری از توربین‌های کلاس F. که دانشی نو محسوب می‌شدند سهمی کمتر از ۲۰ درصد را به خود اختصاص می‌داد. توربین‌های کلاس E. دو دهۀ پیش، سهم شایان توجهی در تولید برق حرارتی در سراسر جهان و به ویژه در کشور‌های توسعه یافته داشتند. انتقال دانش فنی ساختِ این توربین‌ها هر چند با تاخیری یک دهه‌ای به ایران رسید، اما ظرفیت تولید برق کشور را افزایشی چشمگیر داد و دغدغۀ کم برقی را که در سراسر دهۀ ۱۳۶۰ بر کشور سایه انداخته بود، تا حدود زیادی مرتفع کرد. در اواخر دهۀ ۱۳۷۰ و اوایل دهۀ ۱۳۸۰ دانش ساختِ این کلاس از توربین در تعامل با صاحبان این دانش یعنی شرکت‌های بین‌المللی، چون زیمنس به ایران وارد شد و در اختیار شرکت‌های توانمندی، چون گروه مپنا قرار گرفت. ظرفیت‌های داخلی متعدد اعم از منابع انسانی ماهر و آموزش دیده تا تجهیزات و ماشین آلات پیشرفته‌ای که در این سال‌ها و در تعاملات تنگاتنگ میان شرکت‌های داخلی و خارجی ایجاد شد و توسعه یافت، صنعت برق ایران را به نقطۀ خودکفایی و بی‌نیازی رساند. سهم بندی بین توربین‌های کلاس E. و F. در اواخر دهه ۹۰ میلادی و در حالی که در آستانه ورود به قرن بیست و یکم قرار گرفتیم، دستخوش تحول شد و با گسترش سریع توربین‌های کلاس F. به عدد ۵۰ درصد رسید تا دو شرکت جنرال الکتریک امریکا و زیمنس آلمان در زمینه تولید و توسعه بهره‌برداری از این کلاس توربین حرارتی، یکه تازی کنند. یکه تازی این دو رقیب در تولید توربین‌های کلاس F. در حالی ادامه یافت که در سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم تولید کنندگان دیگری نیز با برخورداری از تکنولوژی این دو شرکت اقدام به تولید این توربین‌ها کرده و به فروش آن به نقاط مختلف دنیا اقدام کردند. در ایران نیز در سال‌های اخیر دستیابی به تکنولوژی توربین‌های کلاس F. مورد توجه مسئولان صنعت برق کشور قرار گرفته است. یکی از مهمترین دلایل گرایش به سمت استفاده از تکنولوژی توربین‌های کلاس F، راندمان بالاتر این توربین‌ها نسبت به توربین‌های کلاس E. است. استفاده از توربین‌های کلاس F. نسبت به توربین‌های کلاس E. موجب افزایش راندمان نیروگاه در حالت سیکل ساده از ۳۶ درصد به ۴۰ درصد و در حالت سیکل ترکیبی از حدود ۵۰ درصد به ۵۷ درصد می‌شود. این افزایش راندمان به معنای مصرف کمتر سوخت در ازای تولید بیشتر برق است که هم از نظر اقتصادی برد زیادی برای کشور به همراه دارد و هم با کاهش مصرف سوخت، موجب کاهش آلایندگی هوا شده و از حیث محیط زیستی نیز برای ما دستاورد‌های بزرگی به همراه خواهد داشت. همچنین از نظر افزایش ظرفیت تولید برق نیز به کارگیری توربین‌های کلاس F. موثر است چرا که توربین‌های کلاس E. با ظرفیت‌های ۱۸۳، ۱۷۰ و ۱۶۰ مگاوات تولید می‌شوند، اما تکنولوژی کلاس F. امکان تولید توربین‌های ۳۰۰ مگاواتی را به ما می‌دهد که راندمانی بالاتر و ظرفیت بیشتری را در اختیار تولید کنندگان برق قرار می‌دهند. ورود ایران به استفاده از ظرفیت و راندمان بالاتر توربین‌های کلاس F. به جای روال معمول تجارت‌های صنعتی که با واردات صورت می‌گیرد، از ابتدای کار با پیاده سازی طرح انتقال دانش و بومی سازی تکنولوژی در دستور کار قرار گرفته است. در این خصوص اسفند ماه سال ۹۴ در دیدار «حمید چیت‌چیان»، وزیر نیروی وقت جمهوری اسلامی ایران و «زیگمار گابریل» وزیر اقتصاد و انرژی آلمان، قرارداد همکاری بین شرکت‌های گروه مپنای ایران و زیمنس آلمان برای ساخت توربین‌های کلاس F. به امضای مدیران ارشدِ این دو شرکت رسید. با امضای این قرارداد پنج ساله، نخستین گام برای بومی سازی توربین‌های کلاس F. با نام تجاری SGT۵-۴۰۰۰F برداشته شد. توربین SGT۵-۴۰۰۰F از پیشرفته‌ترین و مطمئن‌ترین توربین‌های گازی کلاس F. در دنیا است که در شرایط ایزو توان تولیدِ ۳۰۷ مگاوات با بازدهی حرارتی ۴۰.۱ درصد را دارد. میزان NOX و CO حاصل از کارکرد این توربین با سوخت گاز به ترتیب ۲۵ و ۸۰ PPM است که با الزامات زیست محیطی بین المللی سازگاری دارد. به منظور اجرایی شدن این قرارداد، وزارت نیرو انجام بسترسازی‌هایی را برنامه ریزی کرد که یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه، امضای تفاهم نامه‌ای ۵۰۰۰ مگاواتی بین شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی و شرکت گروه مپنا بود که به موجب آن احداث ۸ نیروگاه با راندمان بالا در دستور کار قرار گرفت. صبح روز بیست و ششم اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ با حضور «حمید چیت چیان» وزیر نیروی وقت، «هوشنگ فلاحتیان» معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی، «محسن طرزطلب» مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید برق حرارتی و «عباس علی آبادی» مدیرعامل شرکت گروه مپنا تفاهم نامه احداث ۵ هزار مگاوات نیروگاه سیکل ترکیبی به امضا رسید. این تفاهم نامه در راستای افزایش ظرفیت تولید برق کشور و برنامه ۳ ساله وزارت نیرو برای تبدیل واحد‌های سیکل ساده گازی به سیکل ترکیبی بود و به طور همزمان علاوه بر تبدیل واحد‌های سیکل ساده به سیکل ترکیبی، نوسازی و به سازی واحد‌های قدیمی و همچنین بسترسازی ورود تکنولوژی توربین‌های کلاس F. به ایران هدفگذاری شد. این تفاهم نامه با ابلاغ پیش نویس قرارداد به شرکت گروه مپنا در مراحل نهایی تبدیل شدن به قرارداد است. اکنون برنامه ریزی و انجام اقدامات دولت یازدهم به منظور دستیابی ایران به این دانش فنی و ارتقای راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور با بومی سازی و به کارگیری توربین‌های کلاس F. در دولت دوازدهم ادامه دارد به طوری که در ادامه این روند در روز‌های اخیر شاهد رسیدن نخستین توربین و همچنین نخستین ژنراتور کلاس F. به محل ساختگاه نیروگاه سیکل ترکیبی بندرعباس بودیم. برنامه ریزی شده تا نخستین واحد نیروگاهی ایران که با توربین‌های کلاس F. تجهیز شده در سال ۹۷ در نیروگاه سیکل ترکیبی بندرعباس به مدار بهره برداری وارد شده و ایران در ادامه ساخت نیروگاه‌های با راندمان بالا در ساختگاه‌های تبریز، اندیمشک، خرم آباد و ... تکنولوژی ساخت توربین‌های کلاس F. را به طور کامل بومی سازی کند. در واقع ایران که یکی از کشور‌های صاحب دانش طراحی، ساخت و نصب نیروگاه‌های حرارتی و تجهیزات وابسته به آن است، نمی‌توانست تنها با تکیه بر توانمندی‌های کسب شده خود در تولید و ارتقای توربین‌های کلاس E. به فعالیت در این صنعت استراتژیک ادامه دهد و برای ارتقای نظام فنی و مهندسی خود و همچنین گسترش تعاملات فنی و اقتصادی با کشور‌های منطقه ناچار به استفاده از توربین‌های کلاس F. در صنعت نیروگاهی بود. اما اگر بومی سازی و تأکید بر انتقال تکنولوژی این نوع توربین‌ها با استفاده از ظرفیت‌های ملی ایجاد شده در شرکت‌های داخلی، چون گروه مپنا در دستور کار قرار نمی‌گرفت و با رویکردی تجاری به واردات این نوع توربین و تجهیز نیروگاه‌های کشور با آن اقدام می‌شد، در طی سال‌های آینده از یک کشور مستقل و توانمند در عرصه نیروگاهی به یک کشور وابسته به توان شرکت‌های خارجی تبدیل می‌شدیم و این پاشنه آشیل عدم توانمندی در تکنولوژی‌های روز صنعت نیروگاهی، می‌توانست علاوه بر تحمیل هزینه‌های جانبی بسیار، هر از گاهی دستاویزی برای دشمنان ملت ایران به منظور ایجاد تحریم‌ها و افزایش هزینه‌های ملی برای کشورمان فراهم کند. از اینرو، با تدبیر دولتمردان و صنعتگران صنعت برق کشور و همچنین استفاده از ظرفیت‌های ملی ایجاد شده در شرکت‌های داخلی و تعامل کم نظیر بخش‌های دولتی و غیردولتی، ایران در سال‌های آینده همانطور که تاکنون در تولید برق با تکیه بر توربین‌های کلاس E. و تجهیز و تعمیر واحد‌های نیروگاهی با تکیه بر توان داخلی و با کمترین هزینه مالی و زمانی موفق بوده، در استفاده از توربین‌های کلاس F. نیز با تکیه بر توان داخلی موفق خواهد بود و با این رویکرد، بر هرگونه احتمال برای وابسته شدن در صنعت استراتژیک برق حرارتی مهر باطل می‌زند.