برج ۸ ضلعی شوشتر باقیمانده دوره ساسانیان

سرویس سبک زندگی فردا: برج کلاه فرنگی شهر شوشتر جزو یکی از بخش‌های سازه‌های آبی این شهراست. به نقل از کجارو این ساختار گسترده از مهم‌ترین آثار باستانی شهر شوشتر بوده و از باازرش‌ترین میراث کشورمان محسوب می‌شود.

شوشتر یکی از شهر‌های قدیمی استان خوزستان است که در دامنه‌ی کوه‌های زاگرس قرار دارد. اهمیت ویژه‌ی شوشتر از این جهت است که هر دو رودخانه‌های کارون و دز از این شهر می‌گذرند.

بند میزان که یکی از بخش‌های مهم سازه‌های آبی باستانی شوشتر است، کارون را به دو شاخه‌ی گرگر و شطیط تقسیم می‌کند. آبشار‌های شوشتر در مسیر شاخه‌های گرگر و شطیط ساخته شده‌اند.

کلاه فرنگی

برج کلاه فرنگی مربوط به دوره قاجار است و ساکنان شهر شوشتر از زمان ساسانی تاکنون، کلاه‌فرنگی را در شهر خود می‌بینند. کلاه فرنگی کنونی باقیمانده‌ی برج ۸ ضلعی دوره‌ی ساسانی است.

در مورد کاربرد و زمان ساخت مناره کلاه فرنگی شوشتر اتفاق نظر وجود ندارد. بعضی معتقد هستند این برج، جایگاه دیده‌بانی قیصر روم یا شاپور ساسانی بر رودخانه و محل نظارت بر کار کارگران بوده است. نظریه‌ی دوم کاربرد برج کلاه فرنگی را مکانی می‌داند که از آن بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌شده است؛ و نظریه‌ی تازه‌تری به‌گفته‌ی دکتر مهدی محسنیان راد، عمر کلاه فرنگی را به زمان داریوش هخامنشی نسبت می‌دهد. دکتر محسنیان راد، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، این ایده را مطرح می‌کند که کلاه فرنگی بخشی از برج‌های پیام‌رسان هخامنشی است.

در زمان داریوش تعدادی برج در قلمرو هخامنشی از شمال آفریقا تا آسیای صغیر و شوش و پارسه ساخته شد. پیام‌هایی به‌وسیله‌ی افروختن آتش در شب و به زبان رمز از برجی به برج دیگر منتقل می‌شد تا به‌دست داریوش برسد. دکتر محسنیان در این نظریه به نام «دارمانی» که ترکیبی از «داریوش» و «مانی» است، می‌گوید داریوش با برج‌های پیام‌رسان و مانی با روش تکثیر پیام‌هایش، به «ارتباطات» جهانی معنی بخشیدند و کهکشانی در «ارتباطات» ایجاد کردند.

مشخصات

کلاه فرنگی برجی ۸ ضلعی است. قاعده‌ی هر ضلع آن بین ۱ ٫ ۱۰ تا ۱ ٫ ۲۸ متر است. پایه‌ا‌ی که برج کلاه فرنگی بر آن قرار گرفته، ۴ متر از سطح زمین ارتفاع دارد. پس از سالیان سال فرسایش، چیزی که از ارتفاع برج مانده، حدود ۷ متر است.

نمای بیرونی برج کلاه فرنگی از سنگ‌های تراش‌خورده ساخته شده است. این سنگ‌ها در گذر زمان از جای خود افتاده‌اند. اکنون تنها ۳ متر از آن‌ها بر بدنه‌ی برج باقی مانده است.

بند میزان روبروی کلاه‌فرنگی و در دیدرس آن واقع شده است. همان‌گونه که گفته شد، بندمیزان در ابتدای رودخانه گرگر قرار گرفته است. این بند، از دو ضلع مورب تشکیل شده که هر کدام به نیم‌دایره‌ای می‌رسند. یک دهانه آب‌رو به عرض ۴ متر، بخشی از آب رودخانه را به‌سمت جنوب هدایت می‌کند. دیواره پس از چند انحنای متقاطع، در خطی کثیرالاضلاعی، به زیر پایه‌ی کلاه فرنگی می‌رسد.

برج کلاه فرنگی شوشتر در میدان ۱۷ شهریور، انتهای خیابان بلوار قرار دارد. کلاه فرنگی که بخشی از سازه‌های آبی شوشتر به‌شمار می‌رود، در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مرمت

در ۳۰ دی سال ۱۳۹۲ افرادی ناشناس بخشی از جان‌پناه الحاقی را که در اطراف میل کلاه‌فرنگی طراحی شده بود، تخریب کردند. به گزارش پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر، یک روز پس از این تخریب، در ۱ بهمن همان سال، اقدام حفاظتی در بخش آسیب‌دیده انجام شده و تا ظهر آن روز مرمت شد.