بازار لحظه‌ای چگونه شکل می‌گیرد؟

ایران: در بازار ارز آزاد با وجود ثبات نسبی قیمت ارز تعادلی قیمت‌ها صد‌ها تومان بالا می‌رود و در انتهای بازار فرومی ریزد. در بازار طلا سکه با بیش از ۸۰۰ هزار تومان رشد از ابتدای سال خود را به بالای ۲.۵ میلیون تومان رسانده است. خودرو نیز از این نوسان در امان نمانده و فاصله نرخ کارخانه تا بازار برای برخی از خودرو‌ها رکورد ۱۰۰ میلیون تومان را به ثبت رسانده است. درپی این نوسان بازار کالا و مواد غذایی هم واکنش نشان داده و برخی از کالا‌ها با وجود اعلام مکرر مسئولان که هیچ گونه مجوزی برای افزایش قیمت صادر نشده راه افزایش درپیش گرفته و ۱۰ تا ۲۰ درصد گران شده‌اند.

بازار مسکن هم که سال‌ها در خواب رکود به سر می‌برد و فروشنده‌ها به سختی به‌دنبال مشتری می‌گشتند، حالا به یکباره ۳۰ تا ۴۰ درصد گران شده و همه را غافلگیر کرده است. ظاهراً این نوسان شدید قیمتی و گرانی‌ها باعث عقب نشینی متقاضیان نشده و رو‌زبه‌روز بر تعداد مشتری این بازار‌ها افزوده می‌شود. اما بواقع چه عواملی موجب شده تا بازار‌های مختلف به چنین نوسانی دچار شوند. به گفته مسئولان بخش‌های مختلف، بخش تأمین و عرضه با مشکل حادی مواجه نیست و تنها تقاضای روزافزون است که تعادل بازار‌ها را به هم ریخته است. براین اساس باید دید که کدام عوامل مردم را برای خرید بیشتر این نوع کالا‌ها که حالا حکم کالای سرمایه‌ای پیدا کرده است، تشویق می‌کند. به اعتقاد کارشناسان دراین شرایط عمده مردم ترجیح می‌دهند به جای نگهداری ریال کالا‌هایی خریداری کنند که در میان یا بلندمدت سودآوری خوبی برای آن‌ها داشته باشد یا حداقل ارزش دارایی آن‌ها را حفظ کند.

رئیس کل بانک مرکزی به‌عنوان متولی دو بازار مهم ارز و طلا «شرایط بین‌المللی، مسائل روانی، آسمان ریسمان بافتن و بزرگ نمایی برخی مشکلات و مسائلی که ریشه واقعی ندارد» را مهم‌ترین عوامل این نوسان نه تنها در بازار طلا بلکه در سایر بازار‌ها می‌داند. به‌گفته، ولی الله سیف افزایش قیمت سکه در روز‌های اخیر بیشتر عامل روانی دارد و می‌تواند بتدریج برطرف شود. حدود هفت میلیون سکه پیش‌فروش شده است و بتدریج وارد بازار می‌شود؛ از این‌رو بابت تعادل عرضه و تقاضای بازار مشکلی نداریم.

وی افزود: البته منابع طلای بانک مرکزی نیز در وضعیت مطلوبی قرار دارد و از این‌رو می‌توان گفت: این افزایش بیشتر عامل روانی دارد و می‌تواند بتدریج برطرف شود.

رد پای دلواپسان

عباس هشی کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه ثبات اقتصادی کشور دچار مشکل شده است، گفت:عوامل مهم بر نوسان قیمت به گذشته برمی‌گردد. به گفته وی ریشه اصلی بی‌ثباتی اقتصادی در فساد خلاصه می‌شود. درحالی که در زمینه مبارزه با فساد قوانین و مقررات بسیاری تصویب و ابلاغ شده است، ولی در اجرای این قوانین موفق عمل نشده است.

وی یکی دیگر از عواملی که به این وضعیت دامن زده است را دراین می‌داند که سیاسیون در ایران همواره مقابل یکدیگر بوده‌اند. وی ادامه داد: در بسیاری از کشور‌ها دولت سایه که به‌طور معمول توسط حزب رقیب اداره می‌شود با نظارت بر عملکرد دولت کارکرد آن را تضمین می‌کند. این درحالی است که در کشورما به جای اینکه برخی مدیران خود را مستأجر اداره بدانند صاحبخانه می‌دانند؛ بنابراین دراینجا نقش مجلس که اصلی‌ترین نهاد در کنترل است برجسته می‌شود.

هشی با اشاره به اینکه ۶۰ درصد اقتصاد ایران زیرزمینی است که در واقع اقتصاد را در دست دارد، اعلام کرد که از سال گذشته این بخش از اقتصاد جنگ خود با دولت را علنی کرده است که سردمداران آن را دلواپسان تشکیل می‌دهند. به اعتقاد وی بخش عمده‌ای از نگرانی که هم‌اکنون در جامعه ایجاد شده به‌دلیل عملکرد همین اقتصاد زیرزمینی و عوامل آن است که پول و قدرت زیادی هم در اختیار دارند. وی تصریح کرد: هم‌اکنون دلواپسان با تخطئه دولت باعث شده‌اند تا اعتماد مردم به این نهاد خدشه دار شود.

این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: برای مثال تصویب نشدن لایحه مبارزه با تأمین مالی تروریسم که پیش درآمدی برای الحاق ایران به FATF بود بر نگرانی‌های مردم اضافه کرد و رفتار آن‌ها را هیجانی‌تر کرد.

وی درخصوص تأثیر تحریم‌ها بر شرایط اقتصاد کشور نیز گفت: ایران از سال ۱۳۵۸ توسط امریکا تحریم بوده است، ولی درآن زمان به‌دلیل اینکه اروپا و سایر کشور‌ها به تحریم ایران نپیوسته بودند تأثیر چندانی نداشت و همچنان با صادرات نفت و کالا ارز مورد نیاز خود را تأمین می‌کردیم. ولی از سال ۲۰۱۰ که امریکا موفق شد تا اروپا را با خود همراه کند شرایط تغییر کرد و از همان زمان نرخ ارز بتدریج افزایش قابل توجهی را تجربه کرد. پس از آنکه بانک مرکزی تحت تحریم قرار گرفت وضعیت بازهم بدتر شد به طوری که کنترل این بانک بر بازار ارز محدودتر شد.

وی با بیان اینکه بدنه دستگاه‌های اجرایی با رئیس جمهوری همسو نیستند افزود: در بدنه دولت مدیرانی حضور دارند که به نفع جریان دیگری حرکت می‌کنند. وی با اشاره به اینکه گفته می‌شود حدود ۳۰ میلیارد دلارخانگی و خارج از شبکه وجود دارد گفت: به‌طور قطع سهم مردم عادی دراین میزان بسیار ناچیز است و این حجم از ارز توسط کسانی خریداری و نگهداری می‌شود که صاحب پول و نفوذ هستند.

این صاحبنظر اقتصادی در ادامه اظهار داشت: تا اسفند ماه سال گذشته مردم با اعتماد به دولت از رفتار‌های هیجانی پرهیز می‌کردند. تا این مقطع مسئولان دولت با اعلام اینکه نگران نوسان و رشد قیمتی نباشید مردم را آرام نگه داشتند، ولی پس از آنکه شاهد رشد قیمت‌ها در انتهای سال گذشته بودیم این شرایط تغییر کرد.

به‌گفته وی دراین مدت عده‌ای با خرید ارز و طلا سود‌های نجومی به جیب زدند و اکنون تعداد زیادتری به این افراد اضافه شده است. هشی اظهارکرد: در شرایطی که مردم به دولت اعتماد نداشته باشند رفتار‌های هیجانی از خود نشان می‌دهند و هر کسی سعی می‌کند ریال خود را به کالایی تبدیل کند. به همین دلیل در پیش فروش خودرو ظرف چند دقیقه هزاران خودرو به فروش می‌رود. این درحالی است که مردم عادی نمی‌توانند از این پیش فروش‌ها استفاده کنند.

هشی ادامه داد: رکود تورمی به زیان مردم و به سود کسانی تمام می‌شود که صاحب پول و کالا هستند. وی با اشاره به اینکه در داخل دلواپسان و درخارج امریکا و تحریم‌ها مشکل اصلی محسوب می‌شوند گفت: هم‌اکنون خدشه دار شدن اعتماد به دولت، شرایط ناپایدار و نبود اطلاع‌رسانی دقیق به مردم باعث شده است تا شاهد نوسان شدید در بازار باشیم. به گفته وی برای حل این مشکل نیازمند یک وزارت اقتصاد و بانک مرکزی فعال هستیم که با هدایت مردم به سمت بازار‌هایی که به تولید ضربه نمی‌زند سودآوری آن‌ها را نیز تضمین کند.

در زمین دشمن بازی نکنیم

رئیس اتاق اصناف کشور نیز اعتقاد دارد که مهم‌ترین عاملی که به نوسان بازار‌ها دامن زده جو روانی و هیجانی است. به گفته علی فاضلی زمانی نیاز به تنظیم بازار است که در تأمین و عرضه مشکلی وجود داشته باشد، ولی تمام اطلاعات نشان می‌دهد که دراین بخش‌ها هیچ کمبودی وجود ندارد.

وی ادامه داد: زمانی گفته می‌شد که دلار ۴۲۰۰ تومانی تخصیص نمی‌یابد، ولی تاکنون گلایه‌ای درخصوص اینکه ارز تعادلی به بخش‌های مورد نیاز تزریق نشده نشنیده‌ام.

وی اضافه کرد: هم‌اکنون شاهد القائاتی هستیم که تحریم چه بلا‌هایی سرکشور می‌آورد که این‌گونه اظهارنظر‌ها بازی در زمین دشمن است. ما با تحریم بیگانه نیستیم و از ابتدای انقلاب با آن آشنا هستیم. وضعیتی که امروز درآن قرار داریم به هیچ عنوان بدتر از دهه ۶۰ نیست.

فاضلی تأکید کرد: متأسفانه برخی جنگ روانی علیه بازار‌ها راه انداخته‌اند و زمینه نوسان را ایجاد کرده‌اند. وقتی که بازاری مانند ارز و طلا دچار نوسان شود سایر بازار‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد به همین دلیل در بازار کالا نیز شاهد رشد قیمت‌ها هستیم.