«تیپوسلطان» بزرگترین دشمن استعمار انگلیس

سرویس بین‌الملل فردا؛ طاها ربانی: یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های ضداستعماری در هند تیپوسلطان است. بسیاری از امیران مناطق مختلف هند متوجه وجهه‌ی استعماری انگلستان نبودند و کمپانی هند شرقی را تنها یکی دیگر از قوای مؤثر در هند می‌دیدند و بنابراین گاهی علیه این شرکت می‌جنگیدند و گاهی با آن متحد می‌شدند، اما تیپو سلطان و پدرش، حیدرعلی، ذات استعماری انگلیسی‌ها را شناخته بودند. تیپو سلطان هیچ‌گاه حاضر نشد، به‌خاطر نفع خود، ضد هیچ حکمران مسلمان یا هندویی با نیروهای انگلیسی متحد شود.

او در روابط خود با دولت‌های محلی هند و با دیگر کشورها رویکردی آشکارا ضدانگلیسی داشت و می‌کوشید تا با ارتباط با حکومت‌های محلی هند و کشورهای مسلمان، متحدانی بر ضد انگلیسی‌ها بیابد. ازهمین‌رو، نمایندگانی به دهلی، اوده، حیدرآباد، کشمیر، پونا، افغانستان، عربستان، امپراتوری عثمانی و ایران فرستاد. نمایندگان وی در 1799 م. با هدایایی به‌حضور فتحعلی‌شاه قاجار، پادشاه ایران، رسیدند و از او تقاضای کمک کردند. اما در همان اوقات خبر کشته‌شدن تیپوسلطان به ایران رسید و آنان به وطن خود بازگشتند.

یکی از دسیسه‌های استعمار انگلستان برای اعمال سلطه‌اش این بوده است که میان گروه‌های قومی نفاق و دودستگی ایجاد کند و خود در مقام میانجی مصلح ظاهر شود. به همین خاطر است که تصویری منفی از پادشاه مسلمان گورکانی، اورنگ‌زیب، ارائه و او را شدیداً ضدهندو نشان می‌دهد، درحالی‌که، طبق گفته‌ی آدری تراشک، استاد دانشگاه راتجرز آمریکا، اولین‌بار اروپاییان با مفهوم همزیستی مسالمت‌آمیز و تساهل مذهبی در هندوستان دوره‌ی گورکانیان آشنا شده‌اند. از نظر این محقق، دیدگاه‌هایی که می‌خواهند بین گورکانیان و هندوها تقابل مذهبی نشان دهند در دوره‌ی استعمار هند پدید آمده‌اند، یعنی در سال‌های 1757 تا 1949. [1] در دوره‌ی فعلی نیز تمایلات سیاسی حزب حاکم هند، BJP ، در ترویج دیدگاه‌های منفی نسبت به امیران مسلمان هند مؤثر است.

تیپوسلطان نیز، همچون اورنگ‌زیب و به‌دلیل مبارزات ضداستعماری‌اش، هدف چنین نفاق‌افکنی‌هایی بوده است. ازجمله اتهاماتی که به او وارد می‌کنند تخریب معابد هندوها است. این درحالی است که او مابین سال‌های 1782 و 1799 سی‌وچهار «سند» صادر کرده است که محتوای آن هدیه‌ها و موقوفه‌هایی بوده که به معابد هندو پیشکش می‌کرده است. در مقابل، قوم هندوی مهاراته به معابد حمله می‌کردند. مثلاً در سال 1791 عده‌ای سوار مهاراته‌ای به معبدی حمله کردند و تعداد زیادی را کشتند و مجروح کردند و دارایی‌های باارزش آنجا را به تاراج بردند. کلیددار آن معبد از تیپوسلطان کمک خواست. تیپوسلطان از او دلجویی کرد و هدایایی برای او فرستاد. حمایت او از این معبد ادامه یافت و حدود سی نامه با کلیددار این معبد ردوبدل کرد.

با اینکه در عرصه‌ی سیاسی و نظامی، دوره‌ی تیپوسلطان بالاو پایین زیادی داشت، اما او از بهبود اوضاع اقتصادی و فرهنگی سرزمینش غافل نبود. در دوره‌ی او نوآوری‌های زیادی در زمینه‌های اداری، اجتماعی، نظامی و اقتصادی انجام شد. او کشاورزی و صنعت را بهبود بخشید، تجارت را گسترش و راه‌های تجاری را توسعه داد، نظام قضایی جدیدی را پایه گذاشت، نیروی دریایی را تقویت کرد، و به سرزمین‌های دور و نزدیک، ازجمله ایران و عثمانی، فرستادگانی گسیل داشت. دستگاه حکومت او آنقدر کارآمد و اقدامات نوآورانه‌ی او آنقدر مؤثر بود که می‌توانست میسور را قطب فعالیت‌های صنعتی کند.

او سرانجام درحالی کشته شد که قصد داشت با فرستادگان فرانسوی برای مقابله با انگلیسی‌ها ارتباط برقرار کند. پنجاه‌هزار نیروی انگلیسی در مقابل سی‌هزار نیروی تیپو سلطان پیروز شدند. یکی از علل شکست سپاهیان میسور این بود که میرصادق، وزیر تیپوسلطان، نیروهایش را از میدان نبرد کنار کشید. خیانت میرصادق از او چهره‌ای منفور در تاریخ هند ساخته است. میرصادق، هنگامی که برای خوشامدگویی به انگلیسی‌ها به‌سوی قصرش می‌رفت، به‌دست سپاهیان میسور به هلاکت رسید.

بریتانیایی‌ها در ماه می 1799 توانستند از دیوارهای پایتخت میسور، سرینگاپاتام، عبور کنند و وارد قصر تیپوسلطان شوند. جسد گلوله‌خورده‌ی تیپوسلطان درحالی پیدا شد که شمشیرش را همچنان در دست گرفته بود. با کشته‌شدن تیپوسلطان راه سلطه‌ی کامل بریتانیا بر سراسر هند هموار شد. از این جنگ، مشهور به جنگ چهارم انگلیس-میسور، تا شورش سپاهیان در سال 1857 مقابله‌ی جدی‌ای در برابر استعمار پدید نیامد.

تیپوسلطان از بزرگ‌ترین چهره‌های ضداستعمار است و موزه‌ی ارتش ملی بریتانیا او را در کنار نوزده چهره‌ی دیگر، ازجمله ناپلئون بناپارت و جورج واشنگتن و اروین رومل، به‌عنوان بزرگ‌ترین حریفان بریتانیا نام برده است.