تلاش آمریکا برای بازگشت به برجام

باشگاه خبرنگاران: خبرگزاری آناتولی در مقاله‌ای به قلم دنیز جان ار، کارشناس سیاست خارجی و روابط ایران و اروپا در مرکز تحقیقات ایران نوشت آمریکا برای ادامه تحریم‌ها، دست به دامن برجامی شده که از آن خارج شده است.

در این مقاله که با عنوان «آمریکا برای ادامه تحریم‌ها به برجامی که از آن خارج شده، متوسل شده است» منتشر شده، آمده است: پرتاب ماهواره نظامی ایران در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰ (سوم اردیبهشت ۹۹) در آمریکا با واکنش‌های متفاوتی روبرو شد. مایک پمپو، وزیر امور خارجه آمریکا، ایران را متهم کرد که با پرتاب ماهواره، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را نقض کرده است. برخی از مقامات آمریکایی نیز مدعی شدند ایران با پرتاب ماهواره، اهداف دیگری غیر از جمع آوری اطلاعات هواشناسی، آفات طبیعی و اهداف غیر نظامی نظایر آن دارد و ایران تلاش می‌کند با توسعه فناوری هوافضا، موشک‌های نظامی با برد طولانی و قاره پیما تولید کند.

در ادامه گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه با اشاره به دست به دامن شدن دوباره آمریکا به توافقنامه برجام آمده است: آمریکا مدعی است فناوری هوا- فضا و موشکی ایران، نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است و می‌تواند به موشک‌های حامل کلاهک‌های هسته‌ای تبدیل شود. آمریکا تلاش می‌کند بار دیگر خود را یکی از طرفین برجام که در هشتم ماه مه ۲۰۱۸ از آن خارج شده است، جا بزند.

مشاوران حقوقی مایک پمپئو تلاش می‌کنند مستندات حقوقی برای اثبات اینکه آمریکا هنوز عضو توافق برجام است را دست و پا کنند. اما جوزپ بورل، کمیسر عالی ومسئول امنیت وسیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده «آمریکا عضو برجام نیست و نمی‌تواند مدعی عضویت در آن شود. آمریکا از برجام خارج شده و نشست‌های اعضای برجام را تحریم کرده است».

اگر آمریکا بتواند به آنچه می‌خواهد دست یابد و برجام فسخ شود، می‌تواند تحریم‌های نفتی و بانکداری ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را به قبل از توافق هسته‌ای کشور‌های ۵+۱ با ایران در سال ۲۰۱۵ میلادی برگرداند.

تلاش آمریکا برای بازگشت به برجام

آناتولی در ادامه نوشت: احتمال موفقیت اقدامات آمریکا برای بازگشت به برجام بسیار کم است. هدف آمریکا از بازگشت به برجام، این است که با توسل به قطعنامه ۲۲۳۱، مانع رفع تحریم تسلیحاتی ایران در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهر ۹۹) شود و یا تحریم تسلیحاتی را تمدید کند. اگر آمریکا به عنوان عضو برجام برسر میز مذاکره بنشیند، ادعا خواهد کرد که ایران با تولید سوخت هسته‌ای یا غنی سازی، پیمان برجام را نقض کرده و باید تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد احیا و اجرا شود. آمریکا مدعی است برنامه موشکی و هوا فضایی ایران نقض قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد است؛ زیرا برنامه موشکی ایران به حمل کلاهک هسته‌ای منجر خواهد شد. اما دیپلمات‌ها معتقدند که درج مطالب درباره موشک‌ها در برجام هیچگونه بار حقوقی تعهد آوری در بر ندارد. بدین سبب متهم کردن ایران به نقض برجام و مجازات ایران غیر قابل اجراست.

پیشتر، علاوه بر آمریکا، فرانسه و آلمان نیز مدعی بودند که منع تولید موشک‌های بالیستیک ایران در برجام قید شود. جوزپ بورل در این خصوص گفت: به عنوان رئیس کمیسیون اروپا باید بگویم که درج چنین ماده‌ای در برجام در دستور کار اتحادیه اروپا نیست.

ایران نیز تاکید کرده است همه طرفین پیمان برجام باید این قرارداد بین المللی را اجرا کنند و هرگز متن آنرا تغییر نخواهد داد. برجام بعد از انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درروز شنبه ۲۶ دی ۱۳۹۴ اجرا شد.

در این گزارش همچنین آمده است: آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش سوم مارس ۲۰۲۰ (۱۳ اسفند ۱۳۹۸) اعلام کرد ایران در ماه ژانویه مانع بازرسی کارشناسان آژانس از دو مورد از تاسیسات هسته‌ای شده است. رافائل ماریانو گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران باید به همکاری خود با آژانس ادامه دهد. ایران از روز هشتم مه ۲۰۱۹ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) پی در پی گام‌هایی در جهت کاهش تعهدات خود در برجام را برداشت و از نظر آمریکا دستاویز خوبی را برای لغو برجام به وجود آورد. مقامات آمریکایی امیدوارند که تحریم‌های تسلیحاتی ایران از سال ۲۰۱۵ میلادی را بعد از انقضای آن در مهر ۱۳۹۹ نیز تمدید کنند. اگر آمریکا به برجام بازگردد، تنها اقدامی که در پیش خواهد گرفت؛ توسل به «سازو کار ماشه مندرج در برجام» است. آمریکا با توسل به این راهبرد می‌تواند برجام را فسخ و پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگرداند.

آیا آمریکا می‌تواند ساز وکار ماشه را به کار گیرد؟

ساز وکار ماشه در برجام با هدف رفع اختلافات احتمالی درج شده است. اگر یکی از طرفین تعهدات خود را در برجام بجا نیاورد، براساس ماه ۳۶ برجام، برای رفع اختلافات، کمیسیون مشترک داوری تشکیل می‌شود. این کمیسیون به صورت دوره‌ای در طی ۱۵ روز مسئله اختلافات را حل خواهد کرد.

وزیران امورخارجه آلمان، انگلیس و فرانسه ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰ میلادی (۲۴ دی ۱۳۹۸) در بروکسل گرد هم آمدند و به صورت غیر منتظره اعلام کردند که سازو کار ماشه را وارد عمل خواهند کرد.

اولین نشست این کمیسیون در ۲۶ فوریه تحت ریاست هلگا اشمیت، دبیر کل سرویس روابط خارجی اروپا (EEAS) در هتل کوبورگ شهر وین برگزار شد؛ اما کارشناسان سیاسی و دیپلماتیک معتقدند که ساز و کار ماشه را که سه کشور اروپایی آغاز کرده اند با نتایج منفی روبرو خواهد شد و نه ایران و نه طرفین دیگر برجام نمی‌توانند تصمیمات خود را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع دهند. اگر آمریکا نیز به «ساز وکار ماشه» ملحق شود، آن‌ها با توسل به این توجیه که ایران برجام را نقض کرده است، مصوبات خود را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهند کرد.

روسیه که یکی از کشور‌های عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد متشکل از ۱۵ عضو است، از همان ابتدا به اقدامات سه کشور اروپایی و آمریکا واکنش نشان داد و اعلام کرد؛ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد موید برجام است و فعالیت‌های صلح آمیز هوا و فضای ایران را ممنوع نکرده است و ادعای آمریکا مبنی بر اینکه موشک‌های فضا پیمای ایران قادر به حمل کلاهک‌های اتمی هستند، کذب محض است. به طور قطعی می‌توان گفت که روسیه، طرح تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را در ماه مهر وتو خواهد کرد.

روسیه قبلا به مقامات اروپایی و آمریکایی اعلام کرده بود به ایران سلاح‌های متعارف صادر خواهد کرد. اگر آمریکا بتواند برجام را لغو کند و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد را بار دیگر مانند قرارداد قبل از امضاء و اجرای برجام احیا کند، همه کشور‌های جهان باید در تحریم‌ها علیه ایران شرکت کنند. راه حل دیگری که آمریکا می‌تواند اجرا کند، این است که پرونده تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه دهد. جوزپ بورل نیز ضمن اشاره به این موضوع گفته است آمریکا مانند سایر کشور‌های عضو می‌تواند چنین طرحی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه دهد. در هر دو صورت طرح آمریکا ممکن است توسط روسیه و چین وتو و خنثی شود.

وزیر امور خارجه آمریکا برای پیشگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران تلاش می‌کند به اقدامات دیپلماتیک ادامه دهد. آمریکا ممکن است که متحدان اروپایی خود را قانع کند. اما هنوز معلوم نیست که روسیه و چین را مجاب خواهد کرد یانه. آمریکا و چین در نشست سازمان ملل متحد به همدیگر پرخاش کردند و روابط آن‌ها هنوز به سطح قابل قبول نرسیده است.

خبرگزاری آناتولی در پایان گزارش خود در خصوص شکست سیاست های واشنگتن علیه تهران مدعی شد: مشاهده می‌شود راهبرد آمریکا درباره ایران موفقیت آمیز نبوده است. دولت ترامپ علیرغم اینکه سیاست تحریم حداکثری علیه ایران را اعمال کرده و ژنرال قاسم سلیمانی را به شهادت رسانده است، اما ادامه فعالیت موثر شبه نظامیان شیعه وابسته به ایران در عراق و سوریه نشان می‌دهد که سیاست به زانو درآوردن ایران توسط آمریکا هنوز موفق نبوده است.