ایران برای مقابله با تحریم ها چه می کند؟

سرویس اقتصادی «فردا»؛ پس از شکست تحریم‌های سابق آمریکا علیه ایران، تحریم‌ها جدید در وسعتی فراختر از سوی اتحادیه اروپا جهت طراحی شد که براساس آن 27 کشور عضو اتحادیه اروپا اجرای طرح تحریم نفتی ایران را در دستور کار خود قرار دادند.

این در حالی است که حجم ذخایر نفت و گاز بسیاری از کشورهای فعلی صادرکننده انرژی جهان همچون ایالات متحده آمریکا، کویت، امارات، عمان، نروژ، مالزی و اندونزی رو به کاهش است و برخی از این کشورها حتی تا دو دهه آینده به یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت و گاز در جهان تبدیل خواهند شد .

با این وجود اتحادیه اروپا درهای خرید نفت خام و گاز از ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای نفتخیز جهان را بسته است و بر این اساس از روز گذشته ( اول جولای 2012 میلادی) واردات طلای سیاه از ایران تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق در آمده است .

رستم قاسمی وزیر نفت دولت دهم در واکنش به این تصمیم اتحادیه اروپا گفت که هر کشوری بخواهد وارد بحث تحریم علیه ما شود بدون شک ما نیز آن را مورد تحریم نفتی قرار می‌دهیم تا آنان نیز در این بخش تحریم شوند .

بر اساس گزارش خبرگزاری مهر، پس از برگزاری نشست ویژه اعضای کابینه دولت دهم به منظور تعیین راهکارهای جدید مقابله با تحریم نفتی، چهار سناریوی اصلی در دستور کار دولتمردان قرار گرفته است .

حذف دلار و یورو از مبادلات نفتی

هم اکنون یکی از مهمترین مشکلات پیش روی در فرآیند صادرات نفت خام ایران به کشورهای مختلف جهان، پرداخت منابع مالی حاصل از صادرات طلای سیاه است که با توافق انجام شده بین وزارت نفت، اقتصادٰ صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی قرار است در برخی از بازارهای نفتی علاوه بر متنوع سازی سبد ارزی کشور، کالاهای مورد نیاز به طور تهاتری وارد کشور شود .

بر این اساس دریافت لیر، روپیه، یوان و ین از پالایشگاه‌های نفت ترکیه، هندوستان، چین و ژاپن و حذف دلار و یورو در دستور کار دولتمردان قرار گرفته است .

در همین حال ،اخیرا مذاکرات متعددی بین وزیران نفت و خارجه ایران با برخی از کشورهای خریدار نفت ایران برای تهاتر کالا به جای پول نفت انجام گرفته است به طوری که قرار است ایران از هند، پاکستان، سریلانکا و چند کشور شرق آسیا برخی از محولات کشاورزی مورد نیاز همچون گندم، چای و برنج وارد کند .

از سوی دیگر، با توافق جدید نفتی تهران - پکن، دولت چین به جای پول نفت برخی از کالاها و تجهیزات و حتی ارائه خدمات فنی و مهندسی را به ایران ارائه خواهد کرد .

تشکیل سندیکای بیمه نفتکش‌ها

همزمان با تشدید تحریم‌های نفتی توسط کشورهای مختلف اروپایی، برخی از موسسات بیمه‌ای هم از ارائه خدمات بیمه‌ای به ناوگان نفتکش ایران خودداری کردند که ادامه این وضعیت، عدم تامین بیمه را به یکی از بزرگترین چالشهای صادرات نفت ایران تبدیل می‌کرد .

با این وجود با توافق مسئولان شرکت ملی نفت، شرکت ملی نفتکش و بیمه مرکزی ایران، یک سندیکای جدید بیمه ای به منظور پوشش ریسک بیمه کشتی های نفتکش ایران تشکیل شده است و این سندیکا همچنین مسئولیت بیمه کشتی های خامل محصولات صادراتی پتروشیمی را هم بر عهده گرفته است .

از سوی دیگر، اخیر دولت چین و ژاپن تصمیمات و مصوبات جدید به منظور تامین بیمه کشتی‌های نفتکش خارجی حامل نفت خام صادراتی ایران تعیین کرده اند که در نهایت مجموعه این طرحها منجر به شکست تحریم بیمه‌ای نفت ایران شده است .

افزایش ظرفیت ذخیره سازی نفت

متنوع سازی بازارهای فروش نفت خام ایران یکی دیگر از راهکارهای مقابله با تحریم نفتی است و به منظور جابه جایی بازارهای نفتی و فروش طلای سیاه به مشتریان خارجی از افزایش ظرفیت ذخیره سازی نفت در منطقه خلیج فارس به عنوان یکی از راهکارهای دور زدن تحریم نفت نقتش تعیین کننده‌ای بازی می‌کند . در همین حال شرکت ملی نفت اخیرا با انتشار گزارشی، به برنامه‌ریزی برای افزایش 3 میلیون بشکه‌ای ظرفیت ذخیره سازی نفت ایران در غرب خلیج فارس خبر داده و از این رو نخستین مخزن یک میلیون بشکه‌ای در اردیبهشت سالجاری به طور رسمی راه‌اندازی شده است . این در حالی است که محمود زیرکچیان‌زاده مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره هم فروردین ماه سالجاری در جمع خبرنگاران با اشاره به ورود بزرگترین ترمینال شناور نفت جهان به آبهای خلیج فارس، گفته بود: این کشتی نفتکش اف.اس.یو بزرگترین ترمینال شناور نفت جهان با ظرفیت 2.2 میلیون بشکه است .

همزمان با راه اندازی این مخزن، هم اکنون تدابیر ویژه ای در پایانه نفتی خارگ به عنوان شاهراه صادرات نفت ایران همچون بهره برداری از گوی شناور و راه‌اندازی چند مخزن جدید نفتی اجرایی شده است . هم اکنون هم ساخت چهار مخزن جدید ذخیره سازی نفت خام با مجموع ظرفیت چهار میلیون بشکه نفت در پایانه جزیره خارگ آغاز شده است که پیشرفت اجرایی این طرحهای جدید ذخیره سازی به مرز 40 درصد رسیده است .

کاهش تولید نفت از میادین مستقل

آخرین تدبیر اعضای کابینه دولت برای مقابله با تحریم نفتی، تغییرات جدید در تراز تولید و صادرات نفت کشور است.از این رو قرار است که تولید نفت خام از برخی از میادین مستقل نفتی کاهش یابد که امکان مدیریت بیشتر این مخازن هیدروکربوری در بلندمدت فراهم شود .

احمد قلعه بانی مدیرعامل شرکت ملی نفت ایرانهم اخیرا در حاشیه برگزاری یک نمایشگاه نفت در مسکو از کاهش 30 درصدی تولید و صادرات نفت خام ایران خبر داده است .

از سوی دیگر گفته می‌شود به منظور مدیریت بیشتر توان پیمانکاری، منابع مالی و مدیریت مخازن کشور، همزمان با تسریع در طرح توسعه مخازن مشترک نفت و گاز کشور، توسعه چندین طرح توسعه میادین مستقل برای مدت کوتاهی از دستور کار خارج شده است .

احتمال انسداد تنگه هرمز

آمارهای رسمی حاکی از آن است که در 20 سال اخیر حجم جابه جایی نفت، محصولات پتروشیمی و محموله‌های LNG بیش از 2 برابر شده است به طوریکه هم اکنون به طور متوسط روزانه بین 16 تا 19 میلیون بشکه نفت و سالانه 77 میلیون تن LNG و چندین میلیون تن فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی با عبور از تنگه هرمز به بازارهای چهار گوشه جهان صادر می‌شود .

با تصویب طرح مقدماتی تحریم نفت ایران در اتحادیه اروپا، محمدرضا رحیمی معاون اول رئیس جمهور نخستین مقام اجرایی دولت بود که از احتمال بسته شدن تنگه هرمز در صورت تصویب تحریم نفتی ایران هشدار داده بود .

در حال حاضر امارات متحده عربی و عربستان سعودی هر یک با ساخت یک خط لوله جدید (حبشان- فجیره امارات) و بازسازی خط لوله نفت قدیمی رویای دور زدن تنگه هرمز را دارند اما این دو خط لوله تنها روزانه بین 3 تا 3.5 میلیون بشکه نفت خام را با دور زدن تنگه هرمز می‌توانند به بازارهای جهانی صادر کنند .

حسین شهرستانی معاون نخست وزیر عراق با پیش بینی افزایش قیمت نفت به 150 دلار در صورت بسته شدن تنگه هرمز اعلام کرده است: اگر تنش بین ایران و غرب افزایش پیدا کند با قیمت‌هایی روبرو می شویم که تاکنون دیده نشده است .

با این وجود، این احتمال قوت گرفته که جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن وسیع ترین خط ساحلی در آبهای خلیج فارس پس از تصویب و اجرای طرح غیر قانونی تحریم نفت در اتحادیه اروپا، نسبت به انسداد و توقف کشتی‌های نفتکش از تنگه هرمز اقدام کند .

نمی‌توان منکر آثار وضعی تحریم‌ها در کوتاه‌مدت و ایجاد مشکلاتی در بخش‌هایی از اقتصاد کشور بود، اما اولا با توجه به چشم‌انداز بازار نفت، تحریم در درازمدت قابل ادامه نبوده و ثانیا، این فرصت را برای اقتصاد وابسته به نفت ایران فراهم می‌آورند که با تدابیر درست، خود را از این وابستگی ناخوشایند، نجات دهد .

در کوتاه‌مدت، شاید برخی کشورها چون عربستان سعودی بتوانند با ریختن نفت اضافی به بازار تا حدودی از قیمت نفت بکاهند، اما این ظرفیت عربستان محدود بوده، و از پس افزایش تقاضا در اثر ورود جدی‌تر هند و چین به بازار نفت بر نخواهد آمد. از سوی دیگر، نفت عربستان به عکس ایران، یکی از بی‌کیفیت‌ترین نفت‌های جهان است. تنها نفت‌هایی در جهان که می‌توانند از نظر خصوصیات، مشابه نفت ایران دانسته شوند، نفت منطقه اورال روسیه و نفت کردستان عراق است. نفت کردستان هنوز به ظرفیت تولیدی بالایی دست نیافته و نفت اورال نیز مشتریان خودش را دارد .

حتی در کوتاه‌مدت نیز ایران با استفاده از روش‌هایی می‌تواند نفت خود را به فروش برساند. از جمله آن‌که دو کشور چین و هند با توجه به نیاز روزافزون به انرژی، تامین‌کننده‌ای چون ایران را به‌صورت کامل از دست نخواهند داد . نفت در بسیاری از نفت‌کش‌های جهان مخلوط است و جداسازی آن از هم اگر محال نباشد، بسیار مشکل است. ایران همچنین می‌تواند نفت خود را در برابر برخی کالاهای ضروری به کشورهایی چون هند و چین بفروشد .

تردیدی نیست که این مشکلات، قابل حل و قابل مدیریت هستند. مهم دوران مقاومتی است که در پایان آن، به‌رغم تبلیغات رسانه‌های غربی، دست برتر از آن ایران خواهد بود. ملت ایران در حافظه تاریخی خود سابقه مقاومت در برابر فشار خارجی را دارد و بدیهی‌ست هراسی از این گونه فشارها نخواهد داشت . قوانین بازار در این معرکه، به نفع ایران عمل خواهند کرد .