سد دز 50 ساله شد

مهر: سد دز به عنوان نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره احداث شده بر روی رودخانه دز 50 ساله شد. انتخاب محل سد از طریق اکتشاف هوایی و مطالعات اولیه آن در اردیبهشت 1335 انجام شد . عملیات حفاریها در شهریور 1339 و رسیدن به قعر رودخانه در مرداد 1340 انجام شد . بتن ریزی دیواره سد از آبان 1340 آغاز و در آذر 1341 پایان یافت. سد دز بلندترین سد ایران و در زمان ساخت نیز مرتفع ترین سد مخزنی در خاورمیانه بوده است. این سد از نوع بتنی دو قوسی بوده و بر روی رودخانه دز در استان خوزستان، جنوب غربی ایران ساخته شده است. محل سد در 25 کیلومتری شمال شهرستان دزفول قرار دارد. رودخانه دز که از ارتفاعات غربی زاگرس (کوه های بختیاری) سرچشمه می گیرد از نظر میزان آبدهی دومین رودخانه ایران محسوب می شود و در 45 کیلومتری شمال اهواز به رودخانه کارون می پیوندد. این سد 125 هزار هکتار از اراضی پائین دست را‌ آبیاری می کند و نیروگاه آن دارای قدرت نصب 520 مگا وات است. از دیگر اهداف این سد کنترل سیلاب های بالادست آن به شمار می رود. سد از نوع بتنی دوقوسی می باشد که ارتفاع آن از پی 203 متر از کف رودخانه 190 متر است. عرض بدنه در پی 27 متر و در تاج4.5 متر، طول تاج 212 متر و رقوم تاج سد 354 متر از سطح دریاست. حداکثر تراز بهره برداری سد، در رقوم 350 متر از سطح دریا طراحی شده بود که از سال 69 به این سو ، به منظور بهینه سازی بهره برداری، تا رقوم 352 متر از سطح دریا افزایش یافته است. سطح دریاچه در این رقوم به 65 کیلومتر مربع می رسد. حداقل تراز بهره برداری از مخزن 310 متر و رقوم آستانه سرریزها 335 متر از سطح دریا است. دهانه آبگیر نیروگاه در رقوم 275 متر از سطح دریا نصب شده و دبی طراحی نیروگاه 348 متر مکعب بر ثانیه است. سد و سازه های آن بر روی سنگهایی از جنس کنگلومرا ساخته شده اند که حدود 600 متر ضخامت دارد و فاقد هر گونه، ترک، درز و شکاف است و فقط در برخی از قسمتها، نیاز به تزریق سیمان بود. شبکه آبیاری 47 ساله شد 47 سال پیش در شهریور ماه 1342 شمسی، بهره برداری از شبکه آبیاری با عنوان "دز" در حالی آغاز شد که پیش از آن کشاورزان منطقه شمال خوزستان با مشقات فراوان آب را با استفاده از انهار سنتی از رودخانه های دز، کرخه، بالا رود، شاوور، عجیروب و لوره برداشت می کردند. به دلیل عدم امکان آبیاری مناسب اراضی کشاورزی، میزان برداشت محصول در مزارع آبی و دیم بسیار کم بود و علیرغم تلاش شبانه روزی کشاورزان، رونق چندانی در این صنعت حیاتی به چشم نمی خورد. انهار سنتی پیوسته نیاز به تعمیر و مرمت سالانه داشته و این کار در زمانی که جریان آب رودخانه کاهش می یافت انجام می گرفت. کشاورزان برای افزایش سطح آب و هدایت به درون انهار در بستر رودخانه از سدهای چوبی (سله ای) که متشکل از سبد بافته شده از چوب و سرشاخه درختان بود استفاده می کردند. سبدها را از دیواره دهانه آبگیر یا سراب نهر به سمت بالا دست یا خلاف جهت حرکت آب در رودخانه امتداد می دادند و درون سبدها سنگ می چیدند. این سدهای موقت انحرافی هر ساله بر اثر سیلاب ، تخریب و مجدداً در فصل کم آبی یا سال بعد احیا می شدند.مقدار آب انهار سنتی و قنات ها به خاطر عوامل متعدد نیاز کشاورزان را برطرف نکرده، بدین سبب نزاع هایی بر سر تقسیم آب بین زارعان و یا مالکان به وجود می آمد. کانالهای قدیمی انتقال آب قبل از احداث شبکه مدرن دز با نیروی کارگر حفر و سالانه لایروبی می شد. این انهار دارای عمق زیاد با بدنه های خاکریزی مرتفع بوده که عرض بعضی از آنها به 20 متر یا بیشتر می رسید. در بعضی از مواقع سال شکست کانال و یا نفوذ آب به درون زهکشهای طبیعی و نیز پایین افتادن سطح آب در مقطع آبگیر کانال به خصوص فصل تابستان تعدادی از روستاها از وجود آب بی بهره می ماندند و کشاورزان ناگزیر به روستاهای مجاور که به آب دسترسی داشتند مهاجرت می کردند. به همین دلیل به مناسبت 50 ساله شدن سد دز جشنی با حضور برخی مقامات وزارت نیرو و سازمان آب و برق در محل یکی از تونل های این سد در برگزار شد و از 15 نفر از مدیران عامل گذشته این سد و نیروگاه در 50 سال اخیر و جمعی از بازنشستگاه تقدیر شد. مدیرعامل سد و نیروگاه دز در این مراسم گفت: این جشن بیشتر برای نمایش دادن توانمندی ایرانیها در ساخت سد و نیروگاه است که نشان می دهد ایران برای دستیابی به چنین جایگاهی تلاش های فراوانی کرده اند. حسین صحرایی تلاش و تجربه بالای ایرانیهای در حفظ و نگهداری و احداث سدهای بزرگی دز، شهید عباسپور، کرخه، مارون، مسجدسلیمان، کارون سه، سیمره و کارون4 مثال زدنی و بی نظیر است. وی افزود: حفظ و نگهداری سد دز در طول 50 سال اخیر و به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که کلیه فعالیتهای و اقدامات آن به دست نیروهای ایرانی افتاد بی شک نشان دهنده توانمندی بالای نیروهای ایرانی در پروژه های مربوط به سدسازی است. صحرایی عنوان کرد: تجربه و دانشی که در طول 50 سال اخیر در حفظ و نگهداری این سد حاصل شده است مجموعه از دانش و توانمندی ها را به وجود آورده که می توان از آن به یک دانشگاه یا مرکز تربیت نیروی انسانی خبره تعبیر کرد. مدیرعامل سد و نیروگاه دز تصریح کرد: این جشن همچنین به نوعی شناسایی افرادی است که در این سالها تلاشهای فراوانی برای احیا و زنده نگه داشتن سد و نیروگاه از خود نشان دادند و این جشن به همه ثابت می کند خدمتگذاران به این نظام هیچگاه فراموش نمی شوند. عسکر پاتو قدیمی ترین کارگر سد و نیروگاه دز که هنوز، در 71 سالگی، همچنان به کار مشغول است. متولد 1318 در یکی از روستاهای منطقه سد دز است. از سال 1336 یعنی از همان زمان که ساخت سد دز آغاز شده، نظاره گر ساخت آن بوده و به عنوان کارگر در مراحل مختلف ساخت و بهره برداری از سد حضور داشته است. می تواند تمام مراحل ساخت سد را مو به مو برایتان تعریف کند. سینه اش گنجینه خاطراتی شده که حاصل یک عمر کار در کنار این سد است. به مدد حافظه خوبش، داستان های زیادی برای گفتن دارد. وی در خصوص اینکه چه خاطراتی در این مدت از سد دارد، می گوید: خاطره زیاد است اما در زمان جنگ تحمیلی چندین مرتبه کلیدخانه و برخی نقاط دیگر سد بمباران شد. در آن دوران ما همیشه شب کار بودیم و برای جلوگیری از دیده شدن توسط هواپیماهای دشمن، شبها کار می کردیم. همان موقع گاهی خبر می دادند که عراقیها دزفول را با موشک زده اند و ما نگران می شدیم که خانواده مان در سلامت هستند یا نه. آن زمان موبایل نبود و امکان دسترسی به تلفن هم وجود نداشت و ما علیرغم تمام نگرانی ها به کارمان ادامه می دادیم. پاتو عنوان می کند: "به خدا قسم که حاضرم خانه ام خراب شود ولی یک پیج از سد دز خراب نشود چراکه این سد سرمایه مملکت است. خدا می داند که چقدر آدم برای این سد زحمت کشیده اند و حتی برای آن جانشان را داده اند تا به اینجا رسیده است. سد دز برای من مثل خانواده ام عزیز است".