چرا صنعت چاپ از تقویم حذف شد؟

مهر: امروز 11 شهریور است. تا همین پارسال مناسبتی به نام «روز صنعت چاپ» در تقویم دیده می‌شد اما سال گذشته با تصمیم شورای فرهنگ عمومی این مناسبت از الزامات تقویم حذف و به صفحه ضمیمه آن منتقل شد؛ صفحه‌ای که معنی عام آن این است: «بود و نبود این مناسبت در تقویم تفاوتی ندارد!». مسئولان هم که تنها وعده می‌دهند و عملاً اتفاقی برای این مناسبت نیفتاد. به هر حال اگر تا پارسال یکی دو برنامه پراکنده این طرف و آن طرف برای تجلیل از صنعتگران عرصه چاپ و پاسداشت این صنعت 200 ساله انجام می‌شد، امسال خبری هم از این کارها نیست. دفتر امور چاپ وزارت ارشاد هم که امروز تعطیل است و موبایل آقای افراش (سرپرست این دفتر امور) هم در دسترس نیست تا از او بپرسیم: احیاناً برنامه‌ای برای بزرگداشت صنعت چاپ برگزار نمی‌شود؟! گفته می‌شود صنعت چاپ پس از تجارت اسلحه در دنیا، دومین جایگاه را در گردش مالی به خود اختصاص داده است. در ایران هم البته چاپ پیشینه‌ای 200 ساله دارد و صنعتی کم اهمیت نیست هر چند شاید باور فعالان این صنعت این است که کم اهمیت شمرده می‌شود و می‌شوند! بد نیست مروری بکنیم بر تاریخچه این صنعت در کشورمان. اولین چاپخانه در ایران ‌حدود سال 1233 شمسی و در شهر تبریز تأسیس شد و‌ پس‌ از این اتفاق، میرزا زین‌العابدین‌ به‌ امر فتحعلی‌شاه‌ به‌ تهران‌ احضار و به‌ تأسیس‌ چاپخانه‌ و چاپ‌ کتاب‌ مأمور شد. در سال 1816 میلادی هنرمند آذربایجانی میرزا زین‌العابدین تبریزی یکی از ماشین‌های چاپ را به کار گرفت و دومین مطبعه ایرانی را راه انداخت. این چاپخانه، سنگی و باز هم در تبریز تاسیس شد. حدود 90 سال پس از تأسیس اولین چاپخانه در تبریز نوه حاج زین العابدین (کسی که اولین چاپخانه سنگی و سربی را در ایران و تبریز دایر کرد) به نام زین‌االعابدین مطبعه‌چی، یک ماشین چاپی از اروپا خریداری و از طریق مصر وارد بندر استانبول و از آنجا هم توسط 40 گاومیش به تبریز منتقل کرد. او که خود را به حاج آقا علمیه معروف کرده بود، همراه با دستگاه‌های چاپ سنگی خود 8 تن از متخصصین صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاه‌ها به تبریز آورد. از آن زمان تاکنون صنعت چاپ ایران تحولات مختلفی را پشت سر گذاشته و دستگاه‌های قدیمی کم کم از رده خارج شده و حالا دیگر دستگاه‌های چاپ دیجیتال هم به عرصه چاپ و نشر ایران وارد شده است. البته نباید از کنار اقدامی که سال گذشته - یعنی همان سالی که مناسبت روز صنعت چاپ از الزامات تقویم حذف شد - برای راه‌اندازی موزه صنعت چاپ صورت گرفت، بی‌توجه عبور کرد. این اقدام مثبت هر چند در پی همکاری تنگاتنگ مسئولان وزارت ارشاد و کتابخانه مجلس انجام شد، اما اگر نبود تلاش‌های یکی از کارگران قدیمی صنعت چاپ در ایران، آن هم عقیم می‌ماند؛ قطعاً نسل امروز و فردا از اسماعیل دمیرچی به نام نیک یاد می‌کنند. فعلاً این موزه تنها جایی است که در آن از چاپ و قدمت و فراز و فرود این صنعت در ایران و کسانی که تا پای جان برای سرپا نگه داشتن آن تلاش کردند، یادی می‌شود. در موزه تاریخ صنعت چاپ در ایران چندین دستگاه قدیمی که در فاصله سال‌های 1800 میلادی به بعد وارد کشورمان شده‌اند و جزو اولین دستگاه‌هایی بوده‌اند که مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند، به همراه تعداد زیادی ابزارآلات، وسایل و دستگاه‌های قدیمی برای کارهای مختلف چاپخانه‌ای اعم از چاپ، صحافی، حروف‌چینی در معرض دید عموم قرار خواهد گرفت. ماشین چاپ دستی حروف و گراور، ماشین چاپ حروف و گراور دستی، ماشین چاپ حروف و گراور فلکه‌ای، طلاکوب دستی، ماشین چاپ حروف و گراور نیمه اتوماتیک آلبرت، ماتریس کیس منوفتو، مولد، برش فلکه‌ای، مفتول دوز پایی، دوربین ذغالی، دستگاه مقوا بُر و میز قید، گزیده ای از اشیائی است که در موزه تاریخ صنعت چاپ ایران به نمایش درآمده‌اند. آنچه بدیهی است اینکه چرخ صنعت چاپ در ایران با وجود ملایمات و ناملایماتی که دیده، همچنان در حرکت است؛ حتی اگر مناسبت آن از الزمات تقویم حذف شود. امید که خود این صنعت از الزامات مسئولان حذف نشود.