۲۰ سال پیش در چنین روزی؛ مسکو!

خبرگزاری فرانسه: بیست سال پیش در چنین روزی یعنی 25 دسامبر سال 1991 میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحادجماهیر شوروی از سمت خود استعفا داد. 20 سال پیش درست در چنین روزی پس از یک سال اعتراضات و فلاکت اقتصادی، میخائیل گورباچوف از سمت رییس جمهوری کشوری که قبل از آن به دلیل از هم گسیختگی جماهیرش از موجودیت دست کشیده بود، استعفا داد. در آن شب پرچم سرخ رنگ اتحاد جماهیر شوروی از کرملین پایین کشیده شد. آن زمان، پایان یکی از فوق العاده ترین امپراطوری ها در تاریخ جهان بود، امپراطوری که آلمان نازی را شکست داده و نخستین انسان را به فضا فرستاده بود، اما در عین حال مسبب مرگ میلیون ها نفر در دوران حکومت سلسله وار رهبران مستبد خود بود. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منجر به استقلال 15 جماهیرش برای نخستین بار در تاریخ موجودیت آنها شد. این جماهیر با چالش دستیابی به یک هویت ملی و اقتصادی بادوام مواجه بوده اند. روسیه که برای نخستین بار در دوران مدرن از امپراطوری محروم شد، تلاش کرد تا خود را با وضعیت جدیدش به عنوان یک کشور مجزا وفق دهد و وضعیت ابرقدرتی را که از دست داده بود با پایان جنگ سرد آن را آرزو کرد. دو دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، روسیه در ماه جاری صحنه نخستین موج اعتراضات قابل توجه مردمی از چند سال گذشته است به طوری که دهها هزار نفر در اعتراض به نتایج انتخابات پارلمانی این کشور به خیابان ها آمدند. دلتنگی برای اتحاد جماهیر شوروی سابق همچنان شدید است به طوری که نتایج نظرسنجی اخیر انجام شده توسط مرکز مستقل 'لوادا' نشان می دهد که 53 درصد از روس ها از سقوط اتحاد جماهیر سوسیالیست شوروی متاسف هستند، هر چند که این رقم از آمار 75 درصدی در سال 2000 کمتر است. ناقوس مرگ اتحاد جماهیر شوروی سابق در روز بسیار سرد 8 دسامبر 1991 به صدا در آمد، زمانی که بوریس یلتسین رییس جمهوری بخش روسی این فدراسیون با همتایان بلاروسی و اوکراینی اش بر سر جایگزینی اتحاد جماهیر سوسیالیست شوروی با لفظ مشترک المنافعی که یک کشور نخواهد بود، به توافق رسید. گورباچف به این توافق با خشم واکنش نشان داد، اما چاره ای جز موافقت با انحلال اتحاد جماهیر سوسیالیست شوروی و پست خودش نداشت. بدین ترتیب موجودیت اتحاد جماهیر شوروی در قانون بین الملل در 31 دسامبر 1991 پایان یافت. یلتسین که در سال 2007 درگذشت، در خاطراتش نوشت: ایده حکومت از مرکز به قدری بد به خود لطمه زده بود که جماهیر چاره دیگری جز انتخاب مسیر توسعه خودشان نداشتند. با توجه به درجه بندی این رویداد، پایان اتحاد جماهیر شوروی به طور قابل توجهی با مسالمت مورد توافق قرار گرفت، اما سال ها پس از فروپاشی درگیری هایی رخ داد و صدها هزار نفر در جریان نبرد کشورهای به وجود آمده و جنبش های جدایی طلب بر سر مرزهای جدید کشته شدند. جنگ داخلی در تاجیکستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان به وقوع نبرد هولناکی بر سر منطقه قره باغ ناگورنی منجر شد، کرملین دو بار علیه جدایی طلبان چچن جنگید و گرجستان درصدد سرکوب تجزیه طلبان در آبخازیا برآمد. هر یک از این نبردها در زمینه های بسیاری همچنان لاینحل است، تندروها ثبات تاجیکستان را مورد تهدید قرار می دهند، وضعیت قره باغ ناگورنی در بحبوحه نگرانی از وقوع جنگی تازه حل نشده است و منطقه قفقاز روسیه از طرف شورشیان هدف حمله قرار دارد. در جریان تازه ترین درگیری های پس از دوران شوروی، روسیه تلاش نیروهای گرجستان در اوت 2008 برای پس گیری منطقه شورشی اوستیای جنوبی اش را سرکوب کرد و آتش بس متزلزلی در منطقه برقرار شد. برای روسیه که همواره از زمان پیدایش اتحاد جماهیر شوروی، مرکز آن بود، پذیرفتن فروپاشی این امپراطوری دشوار بود. تلاش ها در جهت اصلاحات لیبرال از نوع اصلاحات غرب در دوره ریاست جمهوری یلتسین به شدت غیرمحبوب بود و این کشور با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین مامور سابق کا گ ب به گذشته بازگشت. تنها اکنون پس از 12 سال حکومتی که کنترل استبدادی یک رهبر شوروی را به نمایش گذاشت، قدرت پوتین با طغیان اعتراضات به چالش کشیده شده است. معترضان، مقامات روسیه را به تقلب در انتخابات پارلمانی متهم می کنند. 20 سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه در سال 2011 متهورانه ترین تلاش ممکن برای استحکام بخشیدن مجدد به پیوندهای شکسته شده پس از این فروپاشی را به کار گرفت و 'اتحادیه یوراسیان' مورد حمایت پوتین که شبیه اتحادیه اروپایی برای کشورهای شوروی سابق است، تاسیس شد. این گزارش در ادامه حاکی است: آسیای مرکزی توسط رهبران مستبد حکمرانی می شود به طوری که برخی از آنها از سال 1991 از پست هایشان تکان نخورده اند. این منطقه برای اتخاذ سخت ترین تدابیر در مقابل خطر موج افراطگرایی در کشورهای مسلمان اما سکولارش آماده می شود. قزاقستان 16 دسامبر متحمل بدترین کشتارها از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شد. 15 نفر در این روز در جریان درگیری ها بین پلیس و کارگران اعتصابی نفت کشته شدند. این مساله، نشان از خطر تنش های حل نشده اجتماعی دارد.