چند و چون درگيري هاي كردي-سني عراق

مشرق: در فاصله سالهاي 1381 تا 1384 كه اولين دولت قانوني در عراق بر سركار آمد القاعده و بعثي ها براي اسقاط حاكميت شيعه در اين كشور «هم پيمان» شدند ولي اين هم پيماني به جايي نرسيد و نظم جديد در عراق مستقر شد و دولت دائمي منتخب مجلس روي كار آمد. کیهان در یادداشتی به قلم سعداله زارعي نوشت: عراق با موج جديدي از تروريسم كه بيش از همه نيروهاي امنيتي را هدف قرارداده، مواجه شده است. از روز سه شنبه تاكنون دست كم 200 نفر كه بيش از نيمي از آنان پليس بوده اند در اين حملات كشته شده اند. در اين ميان تكريت، كركوك و موصل كه در كانون درگيري ها قرار داشته اند، معناي خاصي به اين موج جديد داده اند. مرور حوادث ما را در تحليل اتفاقات جديد كمك مي كند: 1- تكريت و موصل دو نقطه اصلي فعاليت بعثي ها در عراق به حساب مي آيند. اگرچه بعثي ها بر اين مناطق سيطره ندارند اما ترديدي هم در اين نيست كه ريشه هاي آنان در اين دو شهر خشك نشده و در پي حوادث امنيتي جوانه مي زنند. بعثي ها و القاعده در عراق پيش از سقوط صدام در سال 1381 با يكديگر رابطه داشته اند. اين رابطه پس از سقوط رژيم بعث به مرحله «استراتژيك» رسيده است. در فاصله سالهاي 1381 تا 1384 كه اولين دولت قانوني در عراق بر سركار آمد القاعده و بعثي ها براي اسقاط حاكميت شيعه در اين كشور «هم پيمان» شدند ولي اين هم پيماني به جايي نرسيد و نظم جديد در عراق مستقر شد و دولت دائمي منتخب مجلس روي كار آمد. در دوره اي كه اشاره كرديم «فلوجه»، «تكريت»، «موصل»، «نينوا» و «بغداد» كانونهاي اصلي عمليات مشترك نيروهاي القاعده به رهبري «البغدادي» كه با عنوان «انصارالاسلام» فعاليت مي كردند، به حساب مي آمدند. نيروهاي القاعده در سال 2007 به مرز انحلال رسيدند و بخش عمده اي از آنان متواري شده و به لبنان فرار كردند و در اردوگاه فلسطيني «نهرالبارد» مستقر شدند كه بعدها با ارتش لبنان درگير شده و در نهايت پراكنده شدند. طي هفته هاي اخير بقاياي القاعده در عراق و لبنان بار ديگر فعال شدند و حوادث اخير طرابلس در شمال لبنان و كركوك در عراق به وجود آوردند. فعال شدن دوباره اين نيروها عمدتا تحت تاثير تحولات سوريه بود كما اينكه «البغدادي» طي بيانيه صريحي اعلام كرد كه به زودي در دو كشور عراق و سوريه «امارت اسلامي» تشكيل مي دهد كه مراد او ايجاد اولين حكومت القاعده در كشورهاي اسلامي بود. 2- اگر به جغرافياي درگيري هاي اين روزهاي عراق نظر بياندازيم مي بينيم مناطق درگيري عمدتا مناطق مشترك سني كردي بوده است اين بدان معناست كه براي پيگيري تحولات عراق بايد نظري به مسايل في مابين كردها و اعراب هم بياندازيم. همين روزهاما شاهد دو تحول عمده در دو سوي ماجرا بوديم. كردها حضور در كابينه مالكي را به تعليق درآوردند و حدود 35 نماينده آنان، پارلمان عراق را ترك كردند و عملا هم پيماني خود با دولت مركزي را نقض كردند. از آن طرف القاعده در بيانيه اي رسمي تشكيل يك امارت اسلامي در مناطق سني نشين عراق و سوريه را اعلام كردند. با اين وصف مي توان گفت هم سني هاي عرب و هم كردها در عراق بازي جديدي را بر مبناي تحقق خواسته هاي خود شروع كرده اند. آنچه بطور مشترك در ميان آنان موضوعيت خود را از دست داده است ماندن سرقراري است كه سني ها و كردها در سال 1383 و پيش از تدوين قانون اساسي جديد با شيعيان امضا كرده اند. 3- در اين ميان يك سؤال جدي وجود دارد «آيا كردها و سني ها مي توانند با اتكاء به جمعيت، جغرافيا و توانايي هاي امنيتي خود، هم پيماني با شيعيان را ناديده بگيرند؟ پاسخ اين سؤال اگر «آري» باشد مي توان اين را يك تصميم داخلي با هدف تحقق خواسته هاي طايفه اي ارزيابي كرد كه اگر چه تك روي در عرصه سياسي مذموم است ولي چون يك مبناي داخلي دارد در جاي خود قابل احترام مي باشد. واقعيت اين است كه كردها و سني ها از آنچنان موقعيت انساني، جغرافيايي و امنيتي برخوردار نيستند كه خود به ميدان بيايند و روندي را مديريت نمايند. چرا؟ كردها كمتر از 20 درصد جمعيت و حدود 20 درصد جغرافياي عراق را در اختيار دارند و از نظر اقتصادي كاملا به بغداد وابسته اند. توان نظامي آنان هم در اندازه اي نيست كه از پس قدرت 000/400 نفري نظامي دولت بغداد برآيند. از آن طرف سني هاي عراق هم در همين حدود جمعيت و جغرافيا را در اختيار دارند و از نظر نيروي نظامي امنيتي از كردها نيز ضعيف تر مي باشند. با اين وصف ترديدي نيست كه قضاياي اخير؛ «نگاه به بيرون» و حاميان بيروني طراحي و تنظيم شده و اين البته مي تواند برخاسته از نوعي «توهم» و يا آميخته با آن باشد. كردهاي عراق تحت تأثير توافقات محرمانه اي كه ميان دولت اردوغان و رهبران كردهاي تركيه صورت گرفت و مستلزم دريافت سطحي از آزادي عمل كردهاي تركيه مي باشد، مي خواهند موقعيت خود را تثبيت كنند تا به صورت «مركزيت كردها» درآيند. اين نگاه بويژه پس از آن قوت گرفت كه گفت وگوهايي ميان رهبران كرد عراق و سوريه به جريان افتاد و كردهاي سوريه به نوعي «شيخوخيت كردي بارزاني» را به رسميت شناختند. از نظر كردهاي عراق اگر آنان به كركوك سيطره پيدا كنند مي توانند از وابستگي اقتصادي به بغداد بي نياز شوند كما اينكه در منظر آنان مناطقي سني ديالي و موصل كه در بعضي از مناطق آن غلبه با جمعيت كردي است بايد به سيطره اربيل درآيند و اختلافات فيمابين سني ها و كردها به نفع كردها حل شود.خروج وزراي بارزاني از كابينه و كناره گيري نمايندگان كرد از عضويت پارلمان عراق استدلال جداگانه اي است به تلاش بارزاني براي محوري كردن جايگاه خود در ژئوپليتيك كردي. سني ها در اين معارضه ضمن آنكه به همان دلايل كردها، مي خواهند سيطره خود را بر نفت عراق ايجاد نمايند در عين حال قدرت گرفتن كردها در منطقه را با اقتدار اعراب مغاير مي دانند. تحولات سوريه و عمليات هاي بي رحمانه عناصر القاعده از نظر رهبران سني عراق يك فرصت مهم است كه مي تواند نه تنها تكليف كردها را در موصل، ديالي و كركوك معين كند بلكه موقعيت شيعيان و دولت برآمده از آراء پارلمان را تضعيف نمايد و از اين رو شاهديم كه سني هاي عرب هم شيعيان را مورد حمله قرار مي دهند و هم نيروهاي كرد را هدف مي گيرند. بعثي ها و نيروهاي القاعده در عراق گمان مي كنند كه با اعلام تشكيل دولت توسط شوراي معارضان سوريه و برخوردار از حمايت فراوان عربستان، تركيه و قطر مي توانند موقعيت جديد مؤثر در حكومت آينده عراق داشته باشند اين در حالي است كه كار مخالفان سوريه به جايي نرسيده است و دولت بشاراسد با قدرت به حيات خود ادامه مي دهد. 4- دولت نوري مالكي در اين ميدان نمي تواند نظاره گر باشد و به اسم اينكه اين درگيري عمدتا درگيري كرد- سني است وظيفه خود را انجام ندهد. چرا كه هر دو حركت در تضاد با اقتدار و منافع ملي عراق مي باشد. از هر دو طرح موضوعي به غير از تجزيه عراق بيرون نمي آيد و از اين رو دولت بايد قاطعيت بيشتري اعمال نمايد. واكنش فوري دولت به جايگزين كردن افرادي به جاي وزراي مستعفي نشان داد كه دولت از آمادگي مناسبي برخوردار است. همانطور كه نخست وزير عراق خود نيز دو روز پيش عنوان كرد «عراق با فتنه اي روبروست كه همچون آتش، خشك و تر را با هم مي سوزاند.» او اين درگيري را داراي استعداد تبديل شدن به جنگ قومي و طايفه اي دانست. واقعيت صحنه هم همين است. اگر ميان كردها و سني ها تنش به وجود آيد، چون اين تنش عمدتا اقتصادي است خود به خود پاي دولت مركزي را به ميان كشيده و شيعيان را نيز درگير مي كند. از سوي ديگر اگر درگيري هويتي طايفه اي پيدا كند و نظم داخلي را بهم بريزد كشورهاي عربستان و اردن را در كمك به عرب هاي سني وارد ميدان كرده و كردهاي منطقه را به نفع دولت اربيل وارد ميدان مي نمايد. با اين وصف دولت بغداد در فرونشاندن دعواي موجود بايد حساسيت و جديت زيادي به خرج دهد. 5- اما چشم انداز درگيري هاي عراق خيلي ها را نگران كرده است. فعال شدن القاعده و بعثي ها براي كشورهايي كه در سوريه درصدد روي كارآوردن دولتي سكولار و غرب گرا هستند نگران كننده است از آن طرف سيطره كردها بر كركوك براي دولت هايي كه نمي خواهند از سهم سني ها به كردها داده شود، نگران كننده است. بر اين اساس شاهد بوديم كه بعضي از اين دولت ها و نيروهاي مرتبط با آنان در عراق دست به دامان شيعيان شده اند تا ماجرا را حل و فصل نمايند. اقدامات و تماس هاي «اسامه النجيفي» رئيس سني پارلمان عراق با ابراهيم جعفري رئيس ائتلاف هم پيماني عراق، عمار حكيم رئيس مجلس اعلا و احمد چلبي رئيس كنگره ملي عراق - كه هر سه از شخصيت هاي برجسته شيعه به حساب مي آيند- و نيز تماس هاي آمريكا با نوري مالكي در اين راستا قابل ارزيابي است. به هم ريخته شدن اوضاع در عراق بدون شك كمكي به آمريكا، فرانسه، عربستان، تركيه و قطر در بحران سوريه نمي كند علاوه بر آن از آنجا كه تحولات امنيتي اخير عراق كه ماهيتي افراط گرايانه و قومي دارد، به نفع جريان القاعده در سوريه- موسوم به جبهه النصره- تمام مي شود با طرح آنان براي سوريه منافات دارد. درگيري هاي اخير عراق دست كم سني هاي عراقي را به دو دسته تقسيم مي كند گروهي كه با اقدامات بعثي ها و القاعده تحت رهبري «البغدادي» همراهند و گروهي كه با برداشت هاي امثال نجيفي همراهي بيشتري دارند اما البته اين بدان معنا نيست كه اوضاع به نفع كردها پيش مي رود چرا كه دولت در خصوص تحولات كركوك و موصل با نظر سني ها نزديك است. برچسب ها: عراق ، سنی ، مشرق Bookmark and Share